Вильнюс

Вильнюс
Хоч: 
Литвын Иерусалим,[1] Умардын Ром,[2] Умардын Афин,[3] Шинэ Вавилони,[4]
Уриа: 
Unitas, Justitia, Spes
(Латин: Эв нэгдэл, Шударга ёс, Итгэл найдвар)
Map
Вильнюсийн интерактив газрын зураг
Вильнюс is located in Литва
Вильнюс
Вильнюс
Литва дахь байршил
Вильнюс is located in Балтын орнууд
Вильнюс
Вильнюс
Балт дахь байршил
Вильнюс is located in Европ
Вильнюс
Вильнюс
Европ дахь байршил
Солбицол: 54°41′14″N 25°16′48″E / 54.68722°N 25.28000°E / 54.68722; 25.28000Солбицол: 54°41′14″N 25°16′48″E / 54.68722°N 25.28000°E / 54.68722; 25.28000
Улс Литва
ХошууВильнюс хошуу
Хотын захиргааВильнюс хотын захиргаа
Анх дурдагдсан1323
Хотын эрх олгогдсон1387
Засаг захиргаа
  ТөрөлХотын дарга–зөвлөлийн засгийн газар
  БиетВильнюс хотын зөвлөл
  Хотын даргаВалдас Бенкунскас
Газар нутаг
  Нийслэл401 км2 (155 миль2)
  Хотын нутаг
350 км2 (140 миль2)
  Бөөгнөрөл
9,730 км2 (3,760 миль2)
Өндөр
112 м (367 фут)
Хүн ам
 (7 сарын 1, 2023)[8]
  Нийслэл593,436
  Байр(ЕХ-д 35-д)
  Нягтрал1,560/км2 (4,000/миль2)
  Хотын нутаг
716,856[7]
  Нягтрал2,000/км2 (5,000/миль2)
  Бөөгнөрөл
853,656[5][6]
  Нягтрал93/км2 (240/миль2)
ДНБ
  Бөөгнөрөл€29.4 тэрбум
($31 тэрбум) (2022)
  Нэг хүнд ноогдох€35,300
($37,200) (2022)
Цагийн бүсUTC+2 (ДЕЦ)
  Зун (ЗЦ)UTC+3 (ДЕЗЦ)
Шуудангийн код
01001–14191
Бүсийн дугаар(+370) 5
Хотын төсөв€1.3 тэрбум
ХХИ (2021)0.913[11]маш өндөр
Уур амьсгалDfb
Вэб сайтvilnius.lt
Албан нэрВильнюс хотын түүхэн төв
ТөрөлСоёлын
Шалгуурii, iv
Бүртгэгдсэн1994 (18-р чуулган)
Эшлэл ду.[12]
ЮНЕСКО-гийн бүсЕвроп

Ви́льнюс (лит. Vilnius [ˈvʲɪlʲɲʊs] Дуудлага сонсох, 1918 он хүртэл— Ви́льна, 1919—1939 онуудад — Ви́льно, польшоор. Wilno) —Бүгд Найрамдах Литва Улсын нийслэл.

Хүн ам — 581 475 хүн (2023 он), нийт улсын хүн амын 22 % юм. Үүнээс 67,1 % литвачууд , 15,4 % польшууд, 9,7 % оросууд, 2,7% беларус (2021 он) байдаг байна.

1323 онд Литвын Их ван Гедимин (латин: Gedeminne, Gedeminnus; 1275 –1341) латин хэл дээр илгээсэн захидалдаа Вильнаг нийслэл хот гэж анх дурдсан байдаг боловч үүнээс өмнө байгуулагдсан гэдэг. Олон зууны турш - Литвын Их Гүнт улсын гол хот, 1569 оноос хойш Польш-Литвын хамтын нөхөрлөлийн хамгийн том хотуудын нэг байв. 1795 онд Польш-Литвын хамтын нөхөрлөл гурав дахь хуваагдсаны дараа Оросын нэг хэсэг болсон бөгөөд 1918 он хүртэл Вильна гэж нэрлэгддэг байв. 1922-1939 онд Вилна нэрээр Польшийн нэг хэсэг байв. 1939 оноос хойш Вильнюс нэрээр Бүгд Найрамдах Литва Улсын дараа нь 1940 оны 8-р сарын 3-нд ЗХУ Литва улсын өөртнөө нэгтгэж тус хот нийслэл нь болсон.

1990 оны 3-р сарын 11-нд Вильнюс хотод Литвын ЗСБНХУ-ын Дээд зөвлөл Литвын улсын тусгаар тогтнолыг сэргээж буй тухай шийдвэрийг батлаж Бүгд Найрамдах Литва улсын нийслэл хот болсон байна.

Уур амьсгал[засварлах | кодоор засварлах]

Вильнюс
Уур амьсгалын диаграмм
123456789101112
 
 
41
 
-4
-9
 
 
38
 
-2
-8
 
 
39
 
3
-4
 
 
46
 
11
2
 
 
62
 
18
8
 
 
77
 
21
11
 
 
78
 
22
12
 
 
72
 
22
12
 
 
65
 
16
8
 
 
53
 
10
3
 
 
57
 
4
-1
 
 
55
 
-1
-5
Температур °CТунадас мм
Эх сурвалж: wetterkontor.de[13]
Сарын дундаж температур болон хур тунадасны хэмжээ: Вильнюс
1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар
Маx. Температур (°C) −3.5 −1.7 3.3 10.7 18.2 21.1 22.1 21.6 16.4 10.2 3.5 −0.5 Ø 10.2
Мин. Температур (°C) −8.7 −7.6 −3.8 1.6 7.5 10.8 12.3 11.5 7.7 3.4 −0.9 −5.2 Ø 2.4
Тунадас (мм) 41 38 39 46 62 77 78 72 65 53 57 55 Σ 683
Нартай цаг (h/d) 1.2 2.5 3.8 5.5 7.8 7.7 7.1 7.0 4.7 3.0 1.1 0.8 Ø 4.4
Бороотой өдөр (d) 10 9 9 10 9 10 11 10 11 9 12 12 Σ 122
Агаарын чийгшил (%) 88 86 81 73 66 68 71 75 81 85 89 90 Ø 79.4
Т
е
м
п
е
р
а
т
у
р
−3.5
−8.7
−1.7
−7.6
3.3
−3.8
10.7
1.6
18.2
7.5
21.1
10.8
22.1
12.3
21.6
11.5
16.4
7.7
10.2
3.4
3.5
−0.9
−0.5
−5.2
1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар
Хур тунадас
Х
у
р

т
у
н
а
д
а
с
41
38
39
46
62
77
78
72
65
53
57
55
  1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар
Эх сурвалж: wetterkontor.de[13]

Цахим холбоос[засварлах | кодоор засварлах]

 Commons: Вильнюс – Викимедиа дуу дүрсний сан

Лавлах бичиг[засварлах | кодоор засварлах]

  1. "Вильнюс: Литвийн Иерусалимыг хайх явцад – Литвын еврейчүүдийн нийгэмлэг". lzb.lt. 18 November 2016. Retrieved 5 March 2021.
  2. 16-р зуунаас өнөөдрийг хүртэл энэ хочийг Вильнюс дахь олон католик сүм, хийд, төв дэх шашны уур амьсгалыг илтгэх зорилгоор өргөнөөр ашигладаг. Энэ хочийг гадаадынхан төдийгүй нутгийн иргэд ч ашигладаг/байсан. 19-р зууны Литвын соёлын зүтгэлтэн Дионизас Пошка Вильнюсийг "Умардын Ром" гэж нэрлэсэн ба учир нь Вильнюс нь "харийн шашинт хотоос Христийн шашны түшиц газар болсон хуучин шашны төв" гэжээ. Д. Пошка, Raštai, Вильнюс, 1959, х. 67
  3. Соёлын сонин, Энэ нь 1990 оноос хойш Вильнюс хотод хэвлэгдсэн ба "Šiaurės Atėnai" (Умардын Афин) гэж нэрлэсэн ба 19-р зууны эхний хагас, 20-р зууны эхний хагаст өргөн хэрэглэгддэг байсан Вильнюсийн хочны нэгээс иш татсан, хэвчлэн Вильнюсийн их сургуультай холбоотой. Дайны хоорондох хугацаанд Вильнюс хотод хэвлэгдсэн Польшийн шинжлэх ухааны сониныг мөн "Atheneum Wileńskie" гэж нэрлэжээ.
  4. Ялангуяа 16-17-р зууны үед Вильнюсийг "Шинэ Вавилон" гэж нэрлэдэг байсан, учир нь тэнд олон хэлээр ярьдаг, түүнчлэн олон шашин шүтдэг (христийн янз бүрийн урсгалууд, мөн еврейчүүд, мусульман татарууд) байсан. E.g.: S. Bodniak, "Polska w relacji włoskiej z roku 1604", Pamiętnik biblioteki kórnickiej, 2, (Kórnik, 1930), p. 37.
  5. with Vilnius county
  6. "GYVENTOJAI PAGAL TAUTYBĘ, GIMTĄJĄ KALBĄ IR TIKYBĄ : Lietuvos Respublikos 2011 metų visuotinio gyventojų ir būstų surašymo rezultatai" (PDF). Ops.stat.gov.lt. Retrieved 18 October 2018.
  7. "Eurostat". eurostat.ec.europa.eu.
  8. "Resident population on 1 July". osp.stat.gov.lt. 2023-08-07.
  9. "Gross domestic product (GDP) at current market prices by metropolitan regions". ec.europa.eu.
  10. "Sostinės regiono BVP gyventojui pernai 1,9 karto viršijo likusios Lietuvos", www.vz.lt
  11. Sub-national HDI. "Area Database – Global Data Lab". hdi.globaldatalab.org.
  12. "Vilnius Historic Centre". UNESCO World Heritage Centre. Retrieved 2022-01-01.
  13. wetterkontor.de