Гомбын Түмэндэмбэрэл

Гомбын Түмэндэмбэрэл
Төрсөн	Монгол улсын Увс аймгийн Өндөрхангай сум
Харьяалал	Монгол үндэстэн
Иргэншил	Монгол
Мэргэжил	Дуучин

Гомбын Түмэндэмбэрэл (1939-1997) -БНМАУ-ын Ардын Жүжигчин (1980), Гавьяат Жүжигчин (1964) дуучин. Ардын болон зохиолын 400-аад дууг эзэмшсэнээс 200 орчим ардын дууг тайзнаа дуулсан дуучин.

Намтар

Г.Түмэндэмбэрэл 1939 онд Увс аймгийн Өндөрхангай сумын нутаг Сангараг хэмээх газар ард Гомбын охин болж төржээ. Г.Түмэндэмбэрэлийг 4 настай байхад нь эх Гагиул нь өөд болж тэр өнчин хоцорчээ.

Тэрээр эмэг эх Отгобаяр, авга ах Чунаг нарын асрамжинд хүмүүжиж байгаад эцэг Гомбыг 1946 онд цэргээс халагдаж ирмэгц эцгийнхээ хамт амьдрах болж, тэр ондоо сумынхаа сургуульд суралцан 7 дугаар анги төгсжээ.

Г.Түмэндэмбэрэл 1955 онд Улаанбаатар хотод шилжин ирж аж үйлдвэрийн комбинатын эсгий, эсгий гутлын үйлдвэрт ажиллаж байгаад Улсын ардын дуу бүжгийн чуулгад шилжиж ирээд тус чуулгад дуучин гоцлол дуучнаар 40 гаруй жил тасралтгүй ажилласан байна. Гомбын Түмэндэмбэрэлийн улаан буланд тоглолт хийж байхыг төвөөс очсон манай соёлын нэрт зүтгэлтэн Л.Ванган үзэж түүний их авъяасыг танин мэдэрч урлагийн сургуульд суралцахыг зөвлөн улмаар УАДБ-ийн чуулгад оруулан тусалснаар түүний уран бүтээлиин зам эхэлжээ.

Авьяас ур чадвар

Г.Түмэндэмбэрэлийн ер бусын авъяас, бие дааж дуулах эрдэм, ухаанд цуцалтгүй суралцдаг нөр их хөдөлмөрч ухаалаг чанар нь дуулаачийн нарийн ур чадварыг гайхамшигтай эзэмшихэд хүргэжээ. Г.Түмэндэмбэрэл ардын болон зохиолын 400-аад дууг эзэмшсэнээс 200 орчим дууг тайзнаа дуулжээ. Г.Түмэндэмбэрэл дээрх олон дуунуудыг эгшиглүүлэн амьдруулахдаа ардын дууны шилэлт, сонголтыг зөв хийж дуулах ур дүйн хэлбэрийг бий болгож, түүний намба төрх, уран нугалаа, өнгөний айзам хэмнэлийг баяжуулан хөгжүүлж, түүнд эрднийн сайхан шигтгээ суулган уран тансаг болгон өвөрмөц, давтагдашгүй хоолой зөөлөн аялгуугаар дуулдаг байсан нь үнэнхүү нарийн зохицож үзэгч, сонсогчдыг уянгын ертөнцөд нэвтрүүлэн чаддаг увьдасыг эзэмшсэн урлагийн нэрт мастер байв. Түүний дуулж амьдруулсан “Хөх торгон дээл”, “Хувирашгүй сэтгэл", “Бүсгүй хүний заяа”,  "Туулын урсгал шөнөдөө сайхан", "Цэнгэлийн хур”, "Эх орон минь тандаа баярлалаа", “Урсгал тунгалаг Тамир”, “Түвшин жаргалтай бүсгүйчүүд” зэрэг олон сайхан дуунууд ард түмний сэтгэл зүрхэнд түүний өнгө эгшиг, намба аясаар шингэн тогтсон билээ.

Г.Түмэндэмбэрэл олон залуучуудыг дуулах эрдэмд багшлан сургаж Түмээ багш, ээж гэж шавь нартаа хайрлагдан хүндлэгдсээр иржээ. Тэрээр дэлхийн 10 гаруй оронд өөрийн орны соёл, урлагийг сурталчилж тэдгээр орны хөдөлмөрчид, хэвлэл мэдээлэлийн хэрэгслээс өндөр үнэлгээ авч Энэтхэг, Солонгос, Вьетнам ардын дууг эдгээр улсын хэлээр дуулан ихээхэн хүндэтгэл хүлээж байв.

Түмэндэмбэрэлийн гавъяа зүтгэлийг улс өндрөөр үнэлж Гавъяат жүжигчин, ардын жүжигчин цол, ардын хувьсгалын ойн медалиуд, Сүхбаатарын одон, Халх голын 30 жилийн ойн медаль, таван жилийн гавшгайч тэмдэг, соёлын тэргүүний ажилтан цол тэмдгээр шагнаснаас гадна Вьетнам, Лаос улсуудын төрийн дээд шагнал одонгоор тус тус шагнагдаж, Вьетнам улсын нийслэлийн хүндэт иргэнээр өргөмжлөгдөж байв.

Г.Түмэндэмбэрэлийн уран бүтээлийн амжилт, хөдөлмөр, зүтгэлийн тухай манай орны хэвлэлүүдэд 100 давсан өгүүлэл, ярилцлага нийтлэгдэж байсны дотор олны санаа бодлыг илэрхийлсэн зохиолч Жамцын Шагдар:

"Түмэндэмбэрэл таны эгшиг налархай дуунд

Түмэн олон чинь сэтгэл баясан уярна

Өндөр уул боловч цуурай түрэн уярна

Өргөн мөрөн боловч урсгал “зогсон” уярна.

Зохиолч Т.Галсангаас ардын жүжигчин Түмэндэмбэрэлд

Халиун малгай духан дээр

Хайрын дуу хоолой дээр

Хамт олон чинь чуупга дээр

Хааяа хааяа найран дээр

Хай даа чи “ододоос” дээр" гэх мэтээр бичигдэж олон түмний талархал хайр хүлээсэн хүн байв. Ингэж Гомбын Түмэндэмбэрэл төрж өссөн Хан Хөхий нутгаа орон даяар цуурайтуулсан Монгол орондоо төдийгүй дэлхийд нэртэй, давтагдашгүй уран эвлэг хоолойтой үнэнхүү гайхам дуучин байлаа.

Уран Бүтээлүүд

• “Хөх торгон дээл”
• “Торгоны хээ”
• “Хүрэн хаалгатай дэлгүүр”
• “Торгоны хээ”
• “Будар будрын чулуу”
• “Туулын урсгал шөнөдөө сайхан”
• “Усны тунгалаг Тамирын гол”
• "Дуу минь"

гэх мэт олон сайхан бүтээл бий.

Гавьяа Шагнал

• Монгол Улсын Гавъяат Жүжигчин

• Ардын жүжигчин цол
• Ардын хувьсгалын ойн медалиуд
• Сүхбаатарын одон
• Халх голын 30 жилийн ойн медаль
• Таван жилийн гавшгайч тэмдэгүүд
• Соёлын тэргүүний ажилтан цол
• Вьетнам, Лаос улсуудын төрийн дээд шагнал
• Вьетнам улсын нийслэлийн хүндэт иргэн