Францын Гвиана
| Францын Гвиана Франц: Guyane | |
|---|---|
 |
 |
 | |
| Ерөнхий | |
| Албан хэл | Франц |
| Төв суурин | Кайен |
| Газар нутаг | 83.825,14 км² |
| Хүн амын тоо | 83.825,14 (1. Нэгдүгээр сар 2016)[1] |
| Хүн амын нягтрал | 1 хүн км² тутамд |
| Департамент | Францын Гвиана (973) |
| Арондисман | 2 |
| Коммуны холбоо | 4 |
| Кантон | байхгүй |
| Коммун | 22 |
| Прэфект | Тьерри Кеффелек[2] |
| Нутгийн Зөвлөлийн ерөнхийлөгч | Родолф Александре[3] |
| Департаментын ерөнхийлөгч | Родолф Александре |
| Мөнгөн тэмдэгт | Евро (EUR) |
| Цагийн бүс | UTC−3 (GFT) |
| ISO 3166 | GF, GUF, 254 |
| Интернэт домэйн нэр | .gf |
| Утасны өмнөх код | +594 |
| Газрын зураг | |
 | |
| |
Францын Гвиана (Франц: Guyane [gɥiˌjan]) бол далайн чанад дахь департамент болоод Францын нэгэн муж юм. Францын Гвиана нь Өмнөд Америкийн хойд хэсэгт Атлантын далайн эрэг дээр, Бразил ба Суринам Улсуудын дунд, хойд өргөрөгийн 4° ба 53° баруун уртрагт оршдог.
Францын Гвиана бол Франц Улсын засаглалын системд бүрэн хамрагдах тул Европын Холбооны нэг хэсэг болох боловч Шенгений бүсэд хамаарахгүй. Хууль ёсны мөнгөн дэвсгэрт нь евро.
Энэхүү департаменттай ойролцоо орших, тусгаар тогтносон бүрэн эрхт улс болох Гайана Улсын нэрийг латин үсгээр бичихэд дундах y үсгээр л ялгагдана (Гайана Улс латин үсгээр «Guyana», Францын Гвианаг «Guiana» гэж бичдэг). Энэ хоёр нэр нь хоёулаа «Гвиана» (Guiana, орч. их усны орон) бүс нутгийн нэрнээс гаралтай аж. Мөн түүнчлэн энэ улсыг хуучин Францын колони байсан «Гвиней» (Guinée française), өнөөгийн Бүгд Найрамдах Гвиней Улстай андуурах нь бий.
Түүх[засварлах | кодоор засварлах]
Аль 1498 онд Христофер Колумб Гвианын эрэг дээр очсон аж. Түүнээс хойш бараг зуун жилийн дараа европчуудын нүүдэл эхэлсэн ба эхлээд нидерланчууд, дараа нь 1604 оноос эхлэн францчууд ба англичууд очжээ. Жүржийн дайнд ялагдсан Португал дайны хохиролыг барагдуулахын тулд 1801 оны Бадахосын энхтайвны гэрээ ёсоор Португалын Бразилын нутгаас францын колонид өгснөөр Францын нутаг дэвсгэрийг томсгов.
1946 онд Францын Гвиана нь далайн чанад дахь департамент болсноор Францын бүрэлдэхүүнд бүрэн орж, хязгаарлагдмал эрх бүхий өөрийгөө захирах захиргаатай болов. Түүнээс хойш энэ департаментаас Францын Үндэсний Чуулган ба Сенатад хоёр гишүүний төлөөлөлтэй болжээ.
Газар зүй[засварлах | кодоор засварлах]
Департаментын нутаг дэвсгэрийн хэмжээ нь 83.534 км² талбайг хамрах бөгөөд энэ нь бараг л Австри Улсын нутаг дэвсгэрийн хэмжээтэй тэнцүү юм. Атлантын далай дагуу нийт 378 км урт эрэгтэй, Бразил Улстай 730 км газраар, Суринам Улстай 510 км газраар хиллэнэ. Үүгээр Франц Улсын хэмжээнд хамгийн урт хилээр хиллэдэг улс нь Бразил болдог аж.
Энэ нутаг нь Өмнөд Америк тивийн зүүн хойгуур 1,5 сая км² талбайгаар сунайн орших Гвианын уулархаг нутгаас бас эзэмшинэ. Энэхүү уулархаг нутаг нь халуун орны чийглэг ойн бүсийн уур амьсгалын тусгаарлалтаас шалтгаалан зөвхөн энэ бүс нутагт байх амьтан, ургамалтай.
Хамгийн өндөр цэг нь далайн түвшнээс дээш 851 м-т өргөгдсөн Белвю уул юм. Мужийн өмнөд талд хамгийн өндөр хэсгээрээ 800 м орчим өндөртэй уул бүхий жижигхэн дундын нуруутай. Чухал гол мөрний тоонд Суринамтай хиллэх хил болдог Марони гол болон Синнамари, Апроак голууд мөн түүнчлэн Бразилтай хилийн шугамыг бүрдүүлэх Ояпок гол зэргийг нэрлэж болно.
Францын Гвиана нь Франц улсын болон Европын Холбооны нутаг дэвсгэрт орших хамгийн том үргэлжилсэн ойн бүс нутагтай. Мужийн нутаг дэвсгэрийн 90 %-ийг халуун орны чийглэг ой бүрхэнэ. Хүн амын дийлэнх нь далайн эрэг орчмын томоохон хотуудад амьдардаг байна. Эдгээрт:
- Кайен, 63.652 оршин суугчтай
- Сен-Лоран-дю-Морани, 45.576 оршин суугчтай
- Куру, 24.959 оршин суугчтай
- Матури, 32.942 оршин суугчтай
- Ремир-Монжоли, 26.143 оршин суугчтай
зэрэг (хүн амын тооны мэдээлэл бүгд 2018 оных) хотууд орно.
Хүн ам[засварлах | кодоор засварлах]
Тойм[засварлах | кодоор засварлах]
2018 оны нэгдүгээр сарын 1-ний байдлаар Францын Гвиана нь 276.128 оршин суугчтай байв[4]. Төрөлтийн түвшин өндөр байгаа тул хүн амын тоо маш хурдан өсөж байгаа ба энэхүү далайн чанад дахь департаментад 1999 онд дөнгөж 157.000 оршин суугчтай байсан бол 2018 онд 276.000 болон өссөнөөс харж болно. Үүгээр Гвиана нь тус улсдаа төрөлт хамгийн өндөртэй департамент болж байна. Үүнээс гадна хүн амын дундаж нас нь 28,6 байгаа маш залуу хүн амтайд бас ордог.[5] Хүн амын өсөлт 3,3 % байгаа нь Шинэ Каледонитой бараг ижил байна.
Гвианын хүн амын өсөх бас нэг шалтгаан нь цагаачлал юм. Ирж буй цагаачдын ихэнх нь Гайана, Суринам, Бразил, Хаити зэргийн хөрш улсуудаас гаралтай байна. Мөн Өмнөд Азиас ихээхэн хэмжээгээр цагаачид ирж байгаа хэмээн бүртгэгдсэн байдаг.
Хүн амын өсөлт[засварлах | кодоор засварлах]
| Он | Оршин суугчдын тоо |
|---|---|
| 1950 | 25.472 |
| 1960 | 32.032 |
| 1970 | 47.930 |
| 1980 | 66.977 |
| 1990 | 115.784 |
| 2000 | 163.165 |
| 2010 | 234.169 |
| 2017 | 282.731 |
Эх сурвалж: Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага[6]
Угсаатны зүй[засварлах | кодоор засварлах]
Хүн ам нь угсаатны зүйн хувьд ихээхэн холимог. Хүн амын дийлэнхийг креолчууд ба афрогвианачууд бүрдүүлэх ба тэдний өвөг дээдсийг колоничлолын үед Өрнөд Африкаас Францын Гвиана руу боол болгохоор усан онгоцоор тээвэрлэн авчирсан ажээ. Европоос цагаачлан очсон цагаачдын удам нь хүн амын 12 хувийг бүрдүүлнэ. Хүн амын цөөнхийг бүрдүүлэгч өөр томоохон угсаатны бүлэгт 5-10 %-ийг бүрдүүлэх нутгийн уугуул иргэд ба Зүүн Өмнөд Азиуд орно. Азиуд нь ялангуяа Францын колони Энэтхэг-Хятадаас гаралтай Лаосчууд ба Вьетнамчууд байна.
Цаг агаар[засварлах | кодоор засварлах]
Уур амьсгалын хувьд бол халуун оронд орно. Жилийн турш дунджаар 28 °С орчмын халуун бүхий тогтмол температуртай байна. Наймдугаар сараас арванхоёрдугаар сар хүртэл хуурай үе, үлдсэн сарууд нь борооны үе байна. Харьцангуй агаарын чийгшил дунджаар 80-90 %-ийн хооронд байдаг.
| Феликс Эбуэ олон улсын нисэх буудал орчим | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Уур амьсгалын диаграмм | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Феликс Эбуэ олон улсын нисэх буудал орчим (Aéroport international Félix-Éboué)
Эх сурвалж: Météo-France
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Цахим холбоос[засварлах | кодоор засварлах]
Commons: Францын Гвиана – Викимедиа дуу дүрсний сан- Прэфектурын албан ёсны цахим хуудас (францаар)
Эх сурвалж[засварлах | кодоор засварлах]
- ↑ Géoservices IGN ([1])
- ↑ Thierry QUEFFELEC - Nouveau préfet de la région Guyane. Abgerufen am 4. März 2021.
- ↑ Résultats des élections régionales 2015. In: Interieur.gouv.fr. хандсан 3. Арваннэгдүгээр сар 2016 (францаар).
- ↑ Géoservices IGN ([2])
- ↑ CIA - The World Factbook. 2007 оны зургаадугаар сарын 1, хандсан 2021 оны хоёрдугаар сарын 5
- ↑ World Population Prospects - Population Division - United Nations. Archiviert vom Original am 19. September 2016; abgerufen am 28. Juli 2017.
