Австри

Бүгд Найрамдах Австри Улс
*Republik Österreich* (Герман)
Бүгд Найрамдах Австри Улс Republik Österreich (Герман)
	Төрийн далбаа Сүлд
	Төрийн дуулал: Bundeshymne der Republik Österreich; "Бүгд Найрамдах Австри Улсын Үндэсний Төрийн Дуулал" ;
	Австри улсын байршил (хар ногоон) – Европ (ногоон & хар саарал); – Европын Холбоо (ногоон) – [Legend]
Нийслэл ба томоохон хот	Вена; 48°12′N 16°21′E / 48.200°N 16.350°E
Албан ёсны хэл	Герман хэл
Recognised languages
Угсаатны бүлгүүд (2020)	75.6% Австришууд ; 24.4% Бусад ;
Шашин (2021)	64.1% Христийн шашин ; —55.2% Католик ; —5.1% Үнэн алдартны шашин ; —3.8% Бусад урсгалууд ; 26.4% Шашингүй ; 8.3% Ислам ; 1.2% Бусад;
Ард түмний нэршил	Австричууд
Төр засаг	Холбооны парламентын бүгд найрамдах улс
• Ерөнхийлөгч	Александер Ван дер Беллен
• Канцлер	Карл Нехаммер
Хууль тогтоох байгууллага	Парламент
• Дээд танхим	Холбооны Зөвлөл
• Доод танхим	Үндэсний Зөвлөл
Түүх
• Нэр	11 сарын 1, 996
• Херцогт Улс	9 сарын 17, 1156
• Эрцхерцогт Улс	1 сарын 6, 1453
• Эзэнт гүрэн	8 сарын 11, 1804
• Австри-Унгар	3 сарын 30, 1867
• Германы Австри	11 сарын 12, 1918
• Анхны БНУ	9 сарын 10, 1919
• Холбооны Улс	5 сарын 1, 1934
• Аншлюс	3 сарын 12, 1938
• Хоёрдугаар БНУ	4 сарын 27, 1945
• Улсын гэрээ	7 сарын 27, 1955
Газар нутаг
• Нийт	83,871 км2 (113)
• Усны эзлэх талбай (%)	0.84 (2015)
Хүн ам
• 2022 тооцоо	9,027,999 (98)
• Нягтаршил	107.6/км2 (106)
ДНБ (ХАЧТ)	2022 тооцоо
• Нийт	▲ $582.130 тэрбум (43)
• Нэг хүнд ноогдох	▲ $64,750 (14)
ДНБ (нэрлэсэн)	2022 тооцоо
• Нийт	▲$479.820 тэрбум (33)
• Нэг хүнд ноогдох	▲$53,320 (17)
ОТББИ (2021)	▼ 26.7; бага
ХХИ (2021)	▲ 0.916; маш өндөр · 25
Мөнгөний нэгж	Евро (€) (EUR)
Цагийн бүс	UTC+1 (ТЕЦ)
• Зуны цаг (ЗЦ)	UTC+2 (ТЕЗЦ)
Жолооны тал	баруун
Утасны томьёо	+43
Домэйн нэр	.at

Бүгд Найрамдах Австри Улс (герм. Republik Österreich, Österreich [ˈøːstəʁaɪ̯ç], сонсох) — Төв Европт оршдог далайд гарцгүй улс. Хойд талаараа Герман, Чех, зүүн талаараа Словак, Унгар, урд талаараа Словени, Итали, баруун талаараа Швейцар, Лихтенштайн гэсэн найман улстай газраар хиллэдэг. Дунай мөрний эрэгт байх Вена нэрт нийслэл хоттой.

Орчин үеийн Австрийн түүх нь 9-р зуунд дээд, доод Австрийн нутаг дэвсгэрт хүн ам ихсэх үеэс эхлэсэн байна. 996 онд "Остаррихи" (Ostarrichi) гэдэг нэр албан ёсны бичигт тэмдэглэгдэн үлджээ. Энэ үг нь одоо Оостеррайх (Österreich → орчуулбал Зүүний буюу Дорнын Эзэнт Улс) болтлоо хувьссан ажээ.

Австри нь парламентын засаглалтай төлөөллийн ардчилсан системтэй бөгөөд есөн холбооны мужтай. Мөн үүрдийн үл довтлох байдлыг тунхагласан зургаан Европын орны нэг бөгөөд Үндсэн хуулинд нь тийнхүү заагдсан байдаг цөөн орнуудын нэг юм. 1955 оноос Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага (НҮБ), 1995 оноос Европын Холбооны гишүүн байна.

Газар нутаг[засварлах | кодоор засварлах]

Австрийн нутаг дэвсгэрийнх нь хэмжээ нь нийт 83,872 квадрат километр. Нутгийн баруун болон баруун өмнөд хэсэг нь Альпийн нурууны бүсэд хамаарна. Нутгийн зүүн болон хойд хэсэгт Дунай мөрний бэлчир, тал нутаг оршдог. Хамгийн нам дор цэг болох Нойзийдлэр нуур далайн түвшнээс дээш 115 метр, хамгийн өндөр цэг болох Альпийн нурууны Гроссглокнер оргил 3798 метр өндөр юм.

Хил хязгаар[засварлах | кодоор засварлах]

Австрийн хилийн нийт урт нь нийт 2562 км. Үүнд, Германтай 816 км, Чехтай 466 км, Словактай 107 км, Унгартай 354 км, Словенитэй 816 км, Швейцартай 166 км, Лихтенштайнтай 35 км.

Байгаль, уур амьсгал[засварлах | кодоор засварлах]

Эх газрын чийглэг уур амьсгалтай. Өвөлдөө Альпийн нуруунд цас их унадаг. Өндөр уулын цас нурах, Дунай мөрний усны түвшин нэмэгдэж үер болох үзэгдэл тохиолдоно.

Байгалийн баялаг[засварлах | кодоор засварлах]

Төмрийн хүдэр, хүрэн нүүрсний нөөцтэй. Өндөр уулын бүсэд усны эрчим хүч ашиглах өргөн боломжтой.

Хүн ам[засварлах | кодоор засварлах]

Австрийн хүн ам нь 2017 оны 9 сарын байдлаар 8,596,912 байна. Хүн амын өсөлт жилд дунджаар 0,27 хувьтай. Нийт хүн амын 98 хувь нь герман хэлээр ярьдаг, албан ёсны хэл нь герман хэл юм. Үлдэх 2 хувь нь хорват, унгар, словен, чех, словак, румын хэлүүдээр ярилцдаг. Хүн амын ихэнх хувь нь христийн шашинтан бөгөөд 78 хувь нь католик, 5 хувь нь протестант урсгалынх. 4.5 хувь нь бусад шашин шүтдэг.

Засаглалын хэлбэр[засварлах | кодоор засварлах]

Вена дахь Австрийн парламент

Австри нь парламентын бүгд найрамдах улс. Хууль тогтоох, гүйцэтгэх болон шүүх засаглал нь чанд тусгаарлагдсан.

Төрийн тэргүүн[засварлах | кодоор засварлах]

Холбооны Ерөнхийлөгчийг 6 жилээр ард түмэн шууд сонгодог. Одоогийн Ерөнхийлөгч Александр Ван дер Беллен нь 2017 оны 1-р сарын 26-наас хойш төр барьж байна.

Хууль тогтоох дээд байгууллага[засварлах | кодоор засварлах]

Австрийн парламент нь Холбооны болон Үндэсний Зөвлөл гэсэн хоёр танхимтай. Дээд танхим болох Холбооны Зөвлөл нь муж улсуудын Засгийн газрын төлөөлөгчдөөс тухайн муж улсын хүн амын тооноос хамааруулан сонгодог 64 гишүүнтэй. Доод танхим болох Үндэсний Зөвлөлийг 4 жил тутамд намын нэрсийн жагсаалтаар шууд сонгоно. 183 гишүүнтэй, дөрвөн хувийн босготой. Үндэсний Зөвлөлийн Ерөнхийлөгчөөр 2006 оны парламентын сонгуулийн дүнд АСДН-ын төлөөлөгч, хатагтай Барбара Праммер сонгогдон ажиллаж байна.

Австри нь Европын Парламентад 21 гишүүнтэй, тэднийг Үндэсний Зөвлөлийн сонгуулийн дүнг үндэслэн намуудад хувь тэнцүүлэн суудал хуваарилж илгээд

Гүйцэтгэх засаглал[засварлах | кодоор засварлах]

2006 оны сонгуулийн үр дүнд голлох улс төрийн хүчнүүд болсон АДСН, ААН их эвсэл байгуулж Холбооны Засгийн газрыг байгуулсан. Засгийн газрын бүрэн эрх энэ оны нэгдүгээр сараас эхэлсэн бөгөөд холбооны канцлер буюу ерөнхий сайдаар Александер Шалленберг ажиллаж байна.

Орон нутаг[засварлах | кодоор засварлах]

Холбооны төрийн байгууламжтай Австри улсын нутаг дэвсгэр холбоот 9 муж (Bundesländer- Муж Улс) болж хуваагдана.

Бургенланд

Каринти

Доод Австри

Дээд Австри

Зальцбург

Штири

Тироль

Форарльберг

Вена

Мужийн нэр	Герман нэр	Төв хот	Талбай (км²)	Хүн ам
Бургенланд	Burgenland ˈbʊʁɡn̩lant	Айзенштадт	3,966	286,215
Вена	Wien [viːn]	Вена	414	1,731,236
Доод Австри	Niederösterreich [ˈniːdɐˌʔøːstəʁaɪ̯ç]	Санкт Пөлтен	19,174	1,617,455
Дээд Австри	Oberösterreich [ˈoːbɐˌʔøːstəʁaɪ̯ç]	Линц	11,980	1,416,772
Зальцбург	Salzburg [ˈzalt͡sˌbʊʁk]	Зальцбург	7,154	534,122
Каринти	Kärnten [ˈkɛʁntn̩]	Клагенфурт	9,536	557,773
Тироль	Tirol [tiˈʁoːl]	Инсбрук	12,648	714,449
Форарльберг	Vorarlberg [foːɐ̯ˈʔaʁlbɛʁk]	Брегенц	2,601	371,741
Штири	Steiermark [ˈʃtaɪ̯ɐmaʁk]	Грац	16,392	1,213,255

Цахим холбоос[засварлах | кодоор засварлах]

Commons: Österreich – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан

Federal Chancellery of Austria. the original on 2006-08-19-с архивлагдсан.
Австри Open Directory Project төслийн вэбсайт дахь

Эшлэл[засварлах | кодоор засварлах]

Иш татахад гарсан алдаа: <ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found

[:14-3] Bevölkerung nach Migrationshintergrund (de).

[statistik.at-4] Religionsbekenntnis - STATISTIK AUSTRIA - die Informationsmanager.

[5] Hofburg-Wahl: "Österreich ist ein sehr ungewöhnlicher Fall" (de) (22 September 2022).

[6] Surface water and surface water change. Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD).

[statistik-population-7] Population by Year-/Quarter-beginning (8 June 2022).

[imf2-8] 6.0 ^6.1 ^6.2 ^6.3 World Economic Outlook Database April 2022. International Monetary Fund.

[eurogini-9] Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey. Eurostat.

[UNHDR-10] Human Development Report 2021/2022 (en). United Nations Development Programme (8 September 2022).

[a]

[b]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

ү х з Европын Аюулгүй Байдал Хамтын Ажиллагааны Байгууллагын гишүүн улсууд (ЕАБХАБ)
Австри Азербайжан Албани Америкийн Нэгдсэн Улс Андорра Армени Беларусь Бельги Босни ба Херцеговина Болгар Ватикан Герман Гүрж Грек Дани Ирланд Исланд Испани Итали Их Британи Казахстан Канад Кипр Киргиз Латви Литва Лихтенштайн Люксембург Македон Мальта Молдав Монако Монгол Монтенегро Нидерланд Норвеги Орос Польш Португал Румын Сан Марино Серби Словак Словени Тажикистан Турк Туркменистан Узбекистан Украин Унгар Финланд Франц Хорват Чех Швед Швейцар Эстони
Хамтрагч улсууд:	Австрали Алжир Афганистан Египет Израил Йордан Марокко Өмнөд Солонгос Тайланд Тунис Япон