Ази

Ази
Asia (orthographic projection).svg
Нутаг дэвсгэр 44,579,000 км²
Хүн ам 4,164,252,000
Нягтшил 89 хүн/км²
Хувь хэсэг Дорнод Ази
Зүүн Өмнөд Ази
Өмнөд Ази
Өрнөд Ази
Умард Ази
Улс орон бүрэн эрхт 48 улс
Чанад нутаг бүгд 3
Тоогдоогүй орон бүгд 6
Газар газрын хэл
араб,
бенгал,
бирм; вьетнам,
жава, малай,
марати, панжаби|панжаб,
перс; орос,
солонгос, тамил,
турк, тэлүгү,
хинди, хятад,
япон, монгол

г.м

Цагийн бүс UTC+2 - UTC+12
Интернетийн домэйн хаяг .asia
Олны хот Япон Токио
Өмнөд Солонгос Сөүл
Энэтхэг Мумбай
Энэтхэг Дели
Хятад Шанхай
Пакистан Карачи
Хятад Бээжин
Индонез Жакарта
Хятад Хонконг
Иран Тегеран
Тайланд Бангкок

Ази дэлхийн хамгийн том газар нутаг, хамгийн олон хүнтэй тив юм. Дэлхийн бөмбөрцгийн дорнод болон умард хагаст гадаргуугийн 8.7%, хуурай газрын 30%-ийг эзлэн оршиж байна. Ази тивд хүн төрөлхтний 60 хувь болсон 4.4 тэрбум хүн аж төрөн сууж байна. Ази тивд олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн 47 улс байдаг.

Ази тив Европ тивтэй холбоотой бөгөөд Евразийн эх газар хэмээнэ. Тэгээд Ази, Европын хил хязгаарыг хэд хэдэн янзаар зурдаг. Дийлэнх олонхын үздэгээр баруун тал нь Улаан тэнгис, Суэцийн суваг, Хар тэнгис, Кавказын нуруу, Каспийн тэнгис, Урал гол, Уралын нуруугаар зурдаг. Зүүн тал нь Номхон далай хүрч, өмнөд талаараа Энэтхэгийн далай, умард талаараа Умард мөсөн далайд тулдаг.

Ази тив эртний түүхтэй, эртний соёлтой, яс үндэс, хэл соёл, төр засгийн уламжлал олон янз, байгалийн тогтоц өвөрмөц, газар газарт харилцан адилгүй байна.

Газар зүй[засварлах | кодоор засварлах]

Талбай: 44,579,000 км² (арлуудыг багтаасан)[1]
Арлуудын талбай: 2001 мян. км²
Далайн түвшнээс дээших дундаж өндөр: 960 метр
Далайн түвшнээс хамгийн өндөр цэг: 8848 метр (Жомолунгма у.)
Далайн түвшнээс хамгийн нам доор цэг: −405 метр (Сөнөсөн тэнгисийн мандал)
Туйлын умард цэг: Челюскин хошуу
77° 43' х.ө.
104° 18' з.у.
Туйлын өмнөд цэг: Пиай хошуу
1° 16' х.ө.
103° 30' з.у.
Туйлын өрнөд цэг: Баба хошуу
39° 29' х.ө.
26° 04' з.у.
Туйлын дорнод цэг: Дежнёвын хошуу
66° 05' х.ө.
169° 40' з.у.
Азийн газар зүйн төв цэгийн ойрх хот: Эрхүү, Кызыл

Бүсчлэл, улс орон[засварлах | кодоор засварлах]

Азийн бүсчлэл: Баруун Ази, Төв Ази, Умард Ази, Өмнөд Ази, Зүүн Ази, Зүүн Өмнөд Ази
Азийн хэлний аймгууд
Хүн амын нягтралаар улс орнуудын газрын зураг
Өмнөд Азийн хэлний аймгууд
Бүс, улсын далбаа, улсын нэр Газар нутгийн хэмжээ
(км²)
Хүн амын тоо
(2018)
ХятадХятад Хятад[2] 9,584,492 1,427,647,786
КазахстанКазахстан Казахстан[3] 2,724,927 18,319,618
КиргизКиргиз Киргиз 198,500 6,304,030
ТажикистанТажикистан Тажикистан 143,100 9,100,835
ТуркменистанТуркменистан Туркменистан 488,100 5,850,901
УзбекистанУзбекистан Узбекистан 447,400 32,476,244
ХонконгХонконг Хонконг[4] 1,092 7,500,700
МакаоМакао Макао[5] 25 696,100
ЯпонЯпон Япон 377,835 127,202,192
ТайваньТайвань Тайвань[6] 35,980 23,726,460
Умард СолонгосУмард Солонгос Умард Солонгос 120,540 25,549,604
Flag of South Korea.svg Өмнөд Солонгос 98,480 51,171,706
Монгол УлсМонгол Улс Монгол 1,565,000 3,170,216
Flag of Russia.svg Орос[7] 17,075,400 145,734,038
БрунейБруней Бруней 5,770 428,963
МьянмарМьянмар Мьянмар 676,578 53,708,320
Flag of Cambodia.svg Камбож[8] 181,035 16,249,792
Flag of East Timor.svg Зүүн Тимор[9] 15,007 1,267,974
Flag of Indonesia.svg Индонез[10] 1,919,440 267,670,543
Flag of Laos.svg Лаос 236,800 7,061,507
Flag of Malaysia.svg Малайз 329,847 31,528,033
Flag of the Philippines.svg Филиппин 300,000 106,651,394
Flag of Singapore.svg Сингапур 704 5,757,499
Flag of Thailand.svg Тайланд 514,000 69,428,453
Flag of Vietnam.svg Вьетнам 331,690 95,545,962
Flag of Afghanistan (2013–2021).svg Афганистан 647,500 37,171,921
Flag of Bangladesh.svg Бангладеш 147,570 161,376,708
Flag of Bhutan.svg Бутан 38,394 754,388
Flag of India.svg Энэтхэг[11] 3,287,263 1,352,642,280
Flag of Maldives.svg Мальдив 300 515,696
Flag of Nepal.svg Балба 147,181 28,095,714
Flag of Pakistan.svg Пакистан 803,940 211,103,000
Flag of Sri Lanka.svg Шри Ланка 65,610 21,228,763
АрмениАрмени Армени[12] 29,743 2,951,745
Flag of Azerbaijan.svg Азербайжан[13] 46,870 9,949,537
Flag of Bahrain.svg Бахрейн 665 1,569,446
Flag of Cyprus.svg Кипр[14] 9,250 1,189,265
Flag of Georgia.svg Гүрж[15] 69,700 4,002,942
Flag of Iraq.svg Ирак 437,072 38,433,600
Flag of Iran.svg Иран 1,648,195 81,800,188
ИзраилИзраил Израил 20,770 8,381,516
Flag of Jordan.svg Йордан 92,300 9,965,318
Flag of Kuwait.svg Кувейт 17,820 4,137,312
Flag of Lebanon.svg Ливан 10,452 6,859,408
Flag of Oman.svg Оман 212,460 4,829,473
Flag of Palestine.svg Палестин 6,257 4,862,979
Flag of Qatar.svg Катар 11,437 2,781,682
Flag of Saudi Arabia.svg Саудын Араб 1,960,582 33,702,756
Flag of the United Arab Republic (1958–1971).svg Сири 185,180 16,945,057
Flag of Turkey.svg Турк[16] 783,562 82,340,088
Арабын Нэгдсэн Эмират УлсАрабын Нэгдсэн Эмират Улс Арабын Нэгдсэн Эмират Улс 82,880 9,630,959
Flag of Yemen.svg Йемен 527,970 28,498,683
Нийт 43,810,582 4,560,667,108
Тайлбар: Египет-н хэсэг (Синайн хойг) нь газар зүйн хувьд Баруун Азид байрлана.

Лавлах бичиг[засварлах | кодоор засварлах]

  1. National Geographic Family Reference Atlas of the World. Washington, D.C.: National Geographic Society (U.S.). 2006. p. 264.
  2.   Хонконг, Макао болон Тайвань ороогүй болно.
  3.   Казахстан нь Төв Ази, Европт оршино.
  4.   Хонконг нь Хятадын тусгай захиргааны бүс юм.
  5.   Макао нь Хонконгийн хамт Хятадын тусгай захиргааны бүс юм.
  6.   Энэ улс нь Тайвань аралд орших, тусгаар тогтносон байдал нь эргэлзээтэй улс юм. Хятадын Тайбэй гэж нэрлэгдэх нь олон.
  7.   Орос улсын нутаг дэвсгэр нь Ази ба Европ тивд оршино.
  8. General Population Census of Cambodia 2008 - Provisional population totals, National Institute of Statistics, Ministry of Planning, released 3rd September, 2008
  9.   East Timor is often considered a transcontinental country in Southeastern Asia and Oceania.
  10.   Indonesia is often considered a transcontinental country in Southeastern Asia and Oceania; figures do not include Irian Jaya and Maluku Islands, frequently reckoned in Oceania (Melanesia/Australasia).
  11.   Includes Jammu and Kashmir, a contested territory among India, Pakistan, and the PRC.
  12.   Армени нь Баруун Азид орших ч, түүх болон улс төрийн хувьд Европтой илүү холбоотой.
  13.   Азербайжан нь газар нутгийн хувьд Баруун Ази ба Европд оршдог.
  14.   Кипр нь Газар дундын тэнгисийн зүүн сав орчимд байрлах ба түүх болон улс төрийн хувьд Европтой холбоотой юм. Гэсэн ч НҮБ Кипр-г баруу Ази хэмээн тооцдог.
  15.   Гүрж нь Баруун Ази, Зүүн Европд байрлана.
  16.   Турк нь Ази болон Европд оршдог, хүн амын 90 хувь нь лалын шашинтай Азийн улс боловч, Олимпын хороодод Европын улс гэж явдаг. Европын Холбоонд нэрээ дэвшүүлээд буй.