Ази

**Ази**
Нутаг дэвсгэр	44,579,000 км²
Хүн ам	4,164,252,000
Нягтшил	89 хүн/км²
Хувь хэсэг	Дорнод Ази; Зүүн Өмнөд Ази; Өмнөд Ази; Өрнөд Ази; Умард Ази
Улс орон	бүрэн эрхт 48 улс
Чанад нутаг	бүгд 3
Тоогдоогүй орон	бүгд 6
	Газар газрын хэл
	араб,; бенгал,; бирм; вьетнам,; жава, малай,; марати, панжаби\|панжаб,; перс; орос,; солонгос, тамил,; турк, тэлүгү,; хинди, хятад,; япон, монгол г.м
Цагийн бүс	UTC+2 - UTC+12
Интернетийн домэйн хаяг	.asia
Олны хот	Токио; Сөүл; Мумбай; Дели; Шанхай; Карачи; Бээжин; Жакарта; Хонконг; Тегеран; Бангкок

Ази дэлхийн хамгийн том газар нутаг, хамгийн олон хүнтэй тив юм. Дэлхийн бөмбөрцгийн дорнод болон умард хагаст гадаргуугийн 8.7%, хуурай газрын 30%-ийг эзлэн оршиж байна. Ази тивд хүн төрөлхтний 60 хувь болсон 4.4 тэрбум хүн аж төрөн сууж байна. Ази тивд олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн 47 улс байдаг.

Ази тив Европ тивтэй холбоотой бөгөөд Евразийн эх газар хэмээнэ. Тэгээд Ази, Европын хил хязгаарыг хэд хэдэн янзаар зурдаг. Дийлэнх олонхын үздэгээр баруун тал нь Улаан тэнгис, Суэцийн суваг, Хар тэнгис, Кавказын нуруу, Каспийн тэнгис, Урал гол, Уралын нуруугаар зурдаг. Зүүн тал нь Номхон далай хүрч, өмнөд талаараа Энэтхэгийн далай, умард талаараа Умард мөсөн далайд тулдаг.

Ази тив эртний түүхтэй, эртний соёлтой, яс үндэс, хэл соёл, төр засгийн уламжлал олон янз, байгалийн тогтоц өвөрмөц, газар газарт харилцан адилгүй байна.

Газар зүй[засварлах | кодоор засварлах]

Талбай:	44,579,000 км² (арлуудыг багтаасан)^[1]
Арлуудын талбай:	2001 мян. км²
Далайн түвшнээс дээших дундаж өндөр:	960 метр
Далайн түвшнээс хамгийн өндөр цэг:	8848 метр (Жомолунгма у.)
Далайн түвшнээс хамгийн нам доор цэг:	−405 метр (Сөнөсөн тэнгисийн мандал)
Туйлын умард цэг:	Челюскин хошуу 77° 43' х.ө. 104° 18' з.у.
Туйлын өмнөд цэг:	Пиай хошуу 1° 16' х.ө. 103° 30' з.у.
Туйлын өрнөд цэг:	Баба хошуу 39° 29' х.ө. 26° 04' з.у.
Туйлын дорнод цэг:	Дежнёвын хошуу 66° 05' х.ө. 169° 40' з.у.
Азийн газар зүйн төв цэгийн ойрх хот:	Эрхүү, Кызыл

Бүсчлэл, улс орон[засварлах | кодоор засварлах]

Азийн бүсчлэл: Баруун Ази, Төв Ази, Умард Ази, Өмнөд Ази, Зүүн Ази, Зүүн Өмнөд Ази

Азийн хэлний аймгууд

    : Хятад-Төвөд хэлний язгуур
    : Энэтхэг-Европын хэлний язгуур
    : Дравид хэлний язгуур
    : Алтай хэлний язгуур
    : 3 бүлэг - Япон хэлний язгуур (магадгүй Алтай), Солонгос (магадгүй Алтай), болон Энэтхэг-Хятадын хэл
    : Австронез хэлний язгуур
    : Австроази хэлний язгуур

Хүн амын нягтралаар улс орнуудын газрын зураг

Өмнөд Азийн хэлний аймгууд

Бүс, улсын далбаа, улсын нэр	Газар нутгийн хэмжээ (км²)	Хүн амын тоо (2018)
Хятад Хятад^[2]	9,584,492	1,427,647,786
Казахстан Казахстан^[3]	2,724,927	18,319,618
Киргиз Киргиз	198,500	6,304,030
Тажикистан Тажикистан	143,100	9,100,835
Туркменистан Туркменистан	488,100	5,850,901
Узбекистан Узбекистан	447,400	32,476,244
Хонконг Хонконг^[4]	1,092	7,500,700
Макао Макао^[5]	25	696,100
Япон Япон	377,835	127,202,192
Тайвань Тайвань^[6]	35,980	23,726,460
Умард Солонгос Умард Солонгос	120,540	25,549,604
Өмнөд Солонгос	98,480	51,171,706
Монгол Улс Монгол	1,565,000	3,170,216
Орос^[7]	17,075,400	145,734,038
Бруней Бруней	5,770	428,963
Мьянмар Мьянмар	676,578	53,708,320
Камбож^[8]	181,035	16,249,792
Зүүн Тимор^[9]	15,007	1,267,974
Индонез^[10]	1,919,440	267,670,543
Лаос	236,800	7,061,507
Малайз	329,847	31,528,033
Филиппин	300,000	106,651,394
Сингапур	704	5,757,499
Тайланд	514,000	69,428,453
Вьетнам	331,690	95,545,962
Афганистан	647,500	37,171,921
Бангладеш	147,570	161,376,708
Бутан	38,394	754,388
Энэтхэг^[11]	3,287,263	1,352,642,280
Мальдив	300	515,696
Балба	147,181	28,095,714
Пакистан	803,940	211,103,000
Шри Ланка	65,610	21,228,763
Армени Армени^[12]	29,743	2,951,745
Азербайжан^[13]	46,870	9,949,537
Бахрейн	665	1,569,446
Кипр^[14]	9,250	1,189,265
Гүрж^[15]	69,700	4,002,942
Ирак	437,072	38,433,600
Иран	1,648,195	81,800,188
Израил Израил	20,770	8,381,516
Йордан	92,300	9,965,318
Кувейт	17,820	4,137,312
Ливан	10,452	6,859,408
Оман	212,460	4,829,473
Палестин	6,257	4,862,979
Катар	11,437	2,781,682
Саудын Араб	1,960,582	33,702,756
Сири	185,180	16,945,057
Турк^[16]	783,562	82,340,088
Арабын Нэгдсэн Эмират Улс	82,880	9,630,959
Йемен	527,970	28,498,683
Нийт	43,810,582	4,560,667,108

Тайлбар: Египет-н хэсэг (Синайн хойг) нь газар зүйн хувьд Баруун Азид байрлана.

Лавлах бичиг[засварлах | кодоор засварлах]

↑ National Geographic Family Reference Atlas of the World. Washington, D.C.: National Geographic Society (U.S.). 2006. p. 264.
↑ Хонконг, Макао болон Тайвань ороогүй болно.
↑ Казахстан нь Төв Ази, Европт оршино.
↑ Хонконг нь Хятадын тусгай захиргааны бүс юм.
↑ Макао нь Хонконгийн хамт Хятадын тусгай захиргааны бүс юм.
↑ Энэ улс нь Тайвань аралд орших, тусгаар тогтносон байдал нь эргэлзээтэй улс юм. Хятадын Тайбэй гэж нэрлэгдэх нь олон.
↑ Орос улсын нутаг дэвсгэр нь Ази ба Европ тивд оршино.
↑ General Population Census of Cambodia 2008 - Provisional population totals, National Institute of Statistics, Ministry of Planning, released 3rd September, 2008
↑ East Timor is often considered a transcontinental country in Southeastern Asia and Oceania.
↑ Indonesia is often considered a transcontinental country in Southeastern Asia and Oceania; figures do not include Irian Jaya and Maluku Islands, frequently reckoned in Oceania (Melanesia/Australasia).
↑ Includes Jammu and Kashmir, a contested territory among India, Pakistan, and the PRC.
↑ Армени нь Баруун Азид орших ч, түүх болон улс төрийн хувьд Европтой илүү холбоотой.
↑ Азербайжан нь газар нутгийн хувьд Баруун Ази ба Европд оршдог.
↑ Кипр нь Газар дундын тэнгисийн зүүн сав орчимд байрлах ба түүх болон улс төрийн хувьд Европтой холбоотой юм. Гэсэн ч НҮБ Кипр-г баруу Ази хэмээн тооцдог.
↑ Гүрж нь Баруун Ази, Зүүн Европд байрлана.
↑ Турк нь Ази болон Европд оршдог, хүн амын 90 хувь нь лалын шашинтай Азийн улс боловч, Олимпын хороодод Европын улс гэж явдаг. Европын Холбоонд нэрээ дэвшүүлээд буй.

[NG264-1] National Geographic Family Reference Atlas of the World. Washington, D.C.: National Geographic Society (U.S.). 2006. p. 264.

[2] Хонконг, Макао болон Тайвань ороогүй болно.

[3] Казахстан нь Төв Ази, Европт оршино.

[4] Хонконг нь Хятадын тусгай захиргааны бүс юм.

[5] Макао нь Хонконгийн хамт Хятадын тусгай захиргааны бүс юм.

[6] Энэ улс нь Тайвань аралд орших, тусгаар тогтносон байдал нь эргэлзээтэй улс юм. Хятадын Тайбэй гэж нэрлэгдэх нь олон.

[7] Орос улсын нутаг дэвсгэр нь Ази ба Европ тивд оршино.

[8] General Population Census of Cambodia 2008 - Provisional population totals, National Institute of Statistics, Ministry of Planning, released 3rd September, 2008

[9] East Timor is often considered a transcontinental country in Southeastern Asia and Oceania.

[10] Indonesia is often considered a transcontinental country in Southeastern Asia and Oceania; figures do not include Irian Jaya and Maluku Islands, frequently reckoned in Oceania (Melanesia/Australasia).

[11] Includes Jammu and Kashmir, a contested territory among India, Pakistan, and the PRC.

[12] Армени нь Баруун Азид орших ч, түүх болон улс төрийн хувьд Европтой илүү холбоотой.

[13] Азербайжан нь газар нутгийн хувьд Баруун Ази ба Европд оршдог.

[14] Кипр нь Газар дундын тэнгисийн зүүн сав орчимд байрлах ба түүх болон улс төрийн хувьд Европтой холбоотой юм. Гэсэн ч НҮБ Кипр-г баруу Ази хэмээн тооцдог.

[15] Гүрж нь Баруун Ази, Зүүн Европд байрлана.

[16] Турк нь Ази болон Европд оршдог, хүн амын 90 хувь нь лалын шашинтай Азийн улс боловч, Олимпын хороодод Европын улс гэж явдаг. Европын Холбоонд нэрээ дэвшүүлээд буй.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

v t e Азийн улсууд
НҮБ-ын гишүүн улс	Азербайжан³ Арабын Нэгдсэн Эмират Улс Армени Афганистан Балба Бангладеш Бахрейн Бруней Бутан Вьетнам Гүрж³ Египет¹ Зүүн Тимор Израил Индонез² Ирак Иран Йемен Йордан Казахстан³ Камбож Катар Кипр Киргиз Кувейт Лаос Ливан Малайз Мальдив Монгол Мьянмар Оман Оросын Холбооны Улс³ Пакистан Саудын Араб Сингапур Сири Өмнөд Солонгос Умард Солонгос Тажикистан Тайланд Турк³ Туркменистан Узбекистан Филиппин Хятад Шри Ланка Энэтхэг Япон
Харьяа нутаг дэвсгэр	Акротири ба Декели Британийн Энэтхэгийн далайн нутаг дэвсгэр Зул Сарын Арал Кокос Арлууд Макао Хонконг
Маргаантай нутаг дэвсгэр	Абхаз Арцах Өмнөд Осети Палестин Палестины өөртөө засах нутаг дэвсгэр Умард Кипр Тайвань
¹ Ихэнх нутаг дэвсгэр нь Африкт оршдог. ² Далайн орнуудад зарим нутаг дэвсгэр нь оршдог. ³ Европод бас нутаг дэвсгэрээс нь оршдог.