Америк-Хятадын харилцаа
Америк-Хятадын харилцаа - Америкийн Нэгдсэн Улс, Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын хоорондын дипломат, улс төр, эдийн засгийн харилцаа нь өнөөгийн дэлхийн хамгийн чухал хоёр талын харилцааны нэг гэж үздэг юм.
Хятад, АНУ-ын хоёр талын харилцаа одоогоор найрсаг гэхээсээ илүү өрсөлдөөн, стратегийн өрсөлдөөн гэж тодорхойлогддог. Худалдаа, уур амьсгал зэрэг улс орнуудын хамтын ажиллагааны салбарууд байдаг ч хүний эрх, Тайвань, Хонгконг, Өмнөд Хятадын тэнгис, технологийн өрсөлдөөн зэрэг асуудлаар тэдний харилцаанд үл ойлголцол байсаар байна.
АНУ, БНХАУ хоёр бие биенийхээ худалдааны хоёр дахь том түнш бөгөөд 2012 онд тэдний хоорондын худалдаа 500 тэрбум ам.долларт хүрсэн. Үүний зэрэгцээ 2012 онд АНУ-ын Хятадтай хийсэн худалдааны алдагдал 315 тэрбум ам.долларт хүрч, түүхэн дээд амжилт тогтоожээ. Хятад улс АНУ-ын өрийн хамгийн том (2016 оны байдлаар 1.3 их наяд ам. доллар) эзэмшигч юм.
Одоогийн байдлаар хоёр орны иргэдийн солилцооны жилийн хэмжээ 3 саяд хүрч, Номхон далайн хоёр эргийн хооронд долоо хоногт 110 зорчигч тээврийн нислэг үйлдэж байна. 2011 оны эхээр АНУ-д 120,000 хятад, Хятадад 20,000 гаруй америк иргэд суралцаж байгаа гэсэн мэдээ байдаг.
Түүх
[засварлах | кодоор засварлах]19-р зууны Хар тамхины дайн хүртэл Хятад улс Америкчуудын хувьд бараг хаалттай улс байсан. Чин гүрний ялагдал нь Хятадыг бүхэлдээ нээж, хятадын хямд ажиллах хүчийг АНУ руу экспортлох эхлэлийг тавьсан байна. 1868 онд АНУ-Хятадын Бурлингамийн гэрээг соёрхон баталснаар (1880 онд шинэчлэгдсэн) хоёр улсын хооронд чөлөөтэй цагаачлах боломжийг олгосон. Үүний үр дүнд зөвхөн 1870-1880 оны хооронд Хятадаас АНУ-д 138,941 цагаач очжээ. 1943 он хүртэл Хятадын цагаачдыг АНУ-ын иргэншил авахыг хориглосон бөгөөд зөвхөн АНУ-д төрсөн хүүхдүүд нь иргэншил олгох боломжтой байсан юм.
Номхон далайн бүс дахь дайн дууссаны дараа АНУ Хятадын Коммунист намын эсрэг дайсагнасан байр суурь баримталж, Чан Кайшигийн Гоминдан намыг дэмжсээр ирсэн. БНХАУ-ыг тунхаглаж, Чан Кайшигийн дагалдагчид Тайвань руу зугтсаны дараа АНУ 7-р цэргийн флотоо Тайваний хоолой руу илгээж, Хятадын эргийг бүсэлснийг зарлаж, Тайванийг өөрийн цэргийн томоохон бааз болгож, Гоминданы дэглэмд бүх талын дэмжлэг үзүүлж иржээ.
АНУ-д Ричард Никсоны засаг захиргааны үед (1969-1972) хоёр улсын харилцаа ойртож эхэлсэн байна. Никсон ерөнхийлөгчөөр сонгогдсоныхоо дараа Америк-Хятадын харилцааг бүлээсгэх талаар хэд хэдэн алхам хийсэн. 1970 онд АНУ-ын Конгресст АНУ, Хятадын харилцааны асуудлыг хэлэлцэх үеэр "БНХАУ-тай харилцаа тогтоох" саналыг дэвшүүлсэн юм.
1971 оныг Хятад, АНУ-ын харилцаа сэргэсэн жил гэж үздэг. АНУ-ын төрийн нарийн бичгийн дарга Хэнри Киссинжер 7, 10-р сард, удалгүй Александр Хэйг 1972 оны 1-р сард Хятадад тус тус айлчилсан. Эдгээр айлчлалууд нь АНУ-ын ерөнхийлөгчийн Хятадад хийх айлчлалын өмнөх бэлтгэл айлчлал болсон юм.
Үүний үр дүнд 1972 оны 2-р сард АНУ-ын Ерөнхийлөгч Ричард Никсон БНХАУ-д албан ёсоор айлчилсан. Р.Никсон уг айлчлалын үеэр Хятадын удирдагч Мао Зэдунтай уулзсан байна. Айлчлалын дараа Шанхайн албан ёсны мэдэгдэл гэж нэрлэгддэг Хятад, АНУ-ын хамтарсан мэдэгдэл нийтэлжээ. Үүнд Тайваньд Америк байсаар, Америк Тайванийн хамтын ажиллагаа үргэлжилсээр байгаа хэдий ч энэ айлчлал БНХАУ, Америкийн харилцааг бүрэн хэвийн болгоход хүргэсэн гэж тэмдэглэжээ.
1975 онд АНУ-ын Ерөнхийлөгч Жеральд Форд Хятадад айлчилсан.
1979 онд АНУ-ын Ерөнхийлөгч Жимми Картер Хятадтай албан ёсны дипломат харилцаагаа сэргээсэн.
1998 онд Хятадын Коммунист намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Зян Зэминь АНУ-д айлчлах үеэр Америкийг Хятадын стратегийн түнш гэж зарласан байна.
1999 оны 5-р сард НАТО тэргүүтэй цэргийн хүчинийхэн Белград дахь Хятадын Элчин сайдын яаманд цохилт өгсний дараа хоёр улсын харилцаа эрс муудсан юм.
Кеннет Либерталын тэмдэглэснээр, Жорж Бушийн засаг захиргаа Цагаан ордонд орохдоо Хятадыг “стратегийн өрсөлдөгч” гэж зарласан.