Африк
.svg)
| |||||||||||
Африк тив нь Еврази, Америк тивийн дараах дэлхийн гурав дахь том тив бөгөөд 30,221,532 км² талбайтай (дэлхийн нийт гадаргуугийн 6.0%, хуурай газрын 20.4% [2]). 2021 оны 9-р сарын байдлаар 1,380,000,000 орчим [3] хүн амтай (дэлхий хүн амын 18,2%), 54 тусгаар улс оршдог тив юм. Хойд талаараа Газар дундын тэнгис, зүүн хойд талаараа Суэцийн суваг, Улаан тэнгисээр, зүүн өмнөд талаараа Энэтхэгийн далай, баруун талаараа Атлантын далайгаар хүрээлэгдэнэ.
Африк тивийн нийт нутгийн 90% нь ой, цөл бөгөөд үлдэх 10% нь хөдөө аж ахуйд тохиромжтой. Уг тивд заан, арслан, анааш зэрэг олон ховор зүйл амьтад байх бөгөөд 2,000 гаруй төрлийн загастай.
Африк тивд анх хүн үүссэн гэж зарим судлаачид үздэг.
Африк тивд 54 тусгаар улс, хүлээн зөвшөөрөөгүй 6 улс байдаг. Тэдний ихэнх нь олон жилийн турш Европын улсуудын колони байсан бөгөөд зөвхөн XX зууны 50-60-аад онд тусгаар тогтнолоо олж авч эхэлсэн юм. Үүнээс өмнө зөвхөн Египет (1922 оноос хойш), Этиоп (Дундад зууны үеэс), Либери (1847 оноос хойш), Өмнөд Африк (1910 оноос хойш) тусгаар тогтносон байжээ;
Өмнөд Африк, Өмнөд Родезид (Зимбабве) уугуул иргэдээ ялгаварлан гадуурхсан апартеидын дэглэм 1980, 1990 -ээд он хүртэл үргэлжилсэн ажээ. Өнөөдөр Африкийн олон орныг цагаан арьстнуудыг ялгаварлан гадуурхдаг дэглэмүүд удирддаг. Freedom House судалгааны байгууллагын мэдээлснээр сүүлийн жилүүдэд Африкийн олон оронд (жишээлбэл, Нигери, Мавритани, Сенегал, Конго (Киншаса), Экваторын Гвинейд) ардчилсан ололт амжилтаасаа авторитаризм руу ухрах хандлага ажиглагдаж байгаа ажээ.
Тивийн умард хэсэгт Испанийн (Сеута, Мелилла, Канарын арлууд), Португалийн (Мадейра) гэсэн газар нутаг байдаг.
Улс орнууд[засварлах | кодоор засварлах]
 |
 Африкийн хэлнүүд: ██ Afroasiatic (Semitic-Hamitic) ██ Austronesian (Malay-Polynesian) ██ Khoisan Niger-Congo:██ Bantu ██ Central and Eastern Sudanese ██ Central Bantoid ██ Eastern Bantoid ██ Guinean ██ Mande ██ Western Bantoid Nilo-Saharan:██ Kanuri ██ Nilotic ██ Songhai |
| Улс орны нэр, далбаа | Нутаг дэвсгэр (км²) |
Хүн ам (2009 оны тооцоо) except where noted |
Нягтшил (км²) |
Нийслэл |
|---|---|---|---|---|
| Дорнод Африк: | 6,384,904 | 316,053,651 | 49.5 | |
 Бурунди
|
27,830 | 8,988,091 | 322.9 | Бужумбура |
 Коморос
|
2,170 | 752,438 | 346.7 | Морони |
 Жибути
|
23,000 | 516,055 | 22.4 | Жибути хот |
 Эритрей
|
121,320 | 5,647,168 | 46.5 | Асмара |
 Этиоп
|
1,127,127 | 85,237,338 | 75.6 | Аддис-Абеб |
 Кени
|
582,650 | 39,002,772 | 66.0 | Найроби |
 Мадагаскар
|
587,040 | 20,653,556 | 35.1 | Антананариво |
 Малави
|
118,480 | 14,268,711 | 120.4 | Лилонгве |
 Маврики
|
2,040 | 1,284,264 | 629.5 | Порт Луи |
 Майот (Франц)
|
374 | 223,765 | 489.7 | Мамудзу |
 Мозамбик
|
801,590 | 21,669,278 | 27.0 | Мапуто |
| Реюньон (Франц)
|
2,512 | 743,981(2002) | 296.2 | Сент-Дени |
 Руанда
|
26,338 | 10,473,282 | 397.6 | Кигали |
 Сейшелийн арлууд
|
455 | 87,476 | 192.2 | Виктори |
 Сомали
|
637,657 | 9,832,017 | 15.4 | Могадишу |
 Танзани
|
945,087 | 41,048,532 | 43.3 | Додома |
 Уганда
|
236,040 | 32,369,558 | 137.1 | Кампала |
 Замби
|
752,614 | 11,862,740 | 15.7 | Лусака |
 Зимбабве
|
390,580 | 11,392,629 | 29.1 | Хараре |
| Төв Африк: | 6,613,253 | 121,585,754 | 18.4 | |
 Ангол
|
1,246,700 | 12,799,293 | 10.3 | Луанда |
 Камерун
|
475,440 | 18,879,301 | 39.7 | Яунде |
 Төв Африкийн Бүгд Найрамдах Улс
|
622,984 | 4,511,488 | 7.2 | Бангүй |
 Чад
|
1,284,000 | 10,329,208 | 8.0 | Нджамена |
 Конго
|
342,000 | 4,012,809 | 11.7 | Браззавилл |
 Бүгд Найрамдах Ардчилсан Конго Улс
|
2,345,410 | 68,692,542 | 29.2 | Киншаса |
 Экваторын Гвиней
|
28,051 | 633,441 | 22.6 | Малабо |
 Габон
|
267,667 | 1,514,993 | 5.6 | Либревилл |
 Сан-Томе ба Принсипи
|
1,001 | 212,679 | 212.4 | Сан Томе |
| Умард Африк: | 8,533,021 | 211,087,622 | 24.7 | |
 Алжир
|
2,381,740 | 34,178,188 | 14.3 | Алжир |
 Египет
|
1,001,450 | 82,868,000 | 82.9 | Кайро |
 Ливи
|
1,759,540 | 6,310,434 | 3.6 | Триполи |
 Марокко
|
446,550 | 35,740,000 | 78.0 | Рабат |
 Судан
|
2,505,810 | 41,087,825 | 16.4 | Хартум |
 Тунис
|
163,610 | 10,486,339 | 64.1 | Тунис |
 Баруун Сахар[4]
|
266,000 | 405,210 | 1.5 | Эль Аюн |
| Хойд Африк дахь Испани болон Португалын нутаг дэвсгэр: | ||||
 Канарын арлууд (Испани)[5]
|
7,492 | 2,154,905 | 226.2 | Лас Пальмас, Санта Круз де Тенерифе |
 Сеута (Испани)[6]
|
20 | 85,107 | 3,575.2 | — |
 Мадейра (Португал)[7]
|
797 | 245,000(2001) | 307.4 | Фуншал |
 Мелилья (Испани)[8]
|
12 | 66,411(2001) | 5,534.2 | — |
| Өмнөд Африк: | 2,693,418 | 56,406,762 | 20.9 | |
 Ботсвана
|
600,370 | 1,990,876 | 3.3 | Габороне |
 Лесото
|
30,355 | 2,130,819 | 70.2 | Масеру |
 Намиби
|
825,418 | 2,108,665 | 2.6 | Виндхук |
 Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улс
|
1,219,912 | 49,052,489 | 40.2 | Блумфонтейн, Кейптаун, Преториа[9] |
 Эсватини
|
17,363 | 1,123,913 | 64.7 | Мбабане |
| Өрнөд Африк: | 6,144,013 | 296,186,492 | 48.2 | |
 Бенин
|
112,620 | 8,791,832 | 78.0 | Порто-Ново |
 Буркина Фасо
|
274,200 | 15,746,232 | 57.4 | Уагадугу |
 Кабо-Верде
|
4,033 | 429,474 | 107.3 | Прайа |
 Кот-д'Ивуар
|
322,460 | 20,617,068 | 63.9 | Абижан,[10] Ямусукро |
 Гамби
|
11,300 | 1,782,893 | 157.7 | Банжул |
 Гана
|
239,460 | 23,832,495 | 99.5 | Аккра |
 Гвиней
|
245,857 | 10,057,975 | 40.9 | Конакри |
 Гвиней-Бисау
|
36,120 | 1,533,964 | 42.5 | Бисау |
 Либери
|
111,370 | 3,441,790 | 30.9 | Монровиа |
 Мали
|
1,240,000 | 12,666,987 | 10.2 | Бамако |
 Мавритан
|
1,030,700 | 3,129,486 | 3.0 | Нуакшот |
 Нижер
|
1,267,000 | 15,306,252 | 12.1 | Ниамей |
 Нигери
|
923,768 | 149,229,090 | 161.5 | Абужа |
 Сент Хелена, Тристан да Кунья (Нэгдсэн Вант Улс)
|
410 | 7,637 | 14.4 | Жэймстаун |
 Сенегал
|
196,190 | 13,711,597 | 69.9 | Дакар |
 Сьерра Леон
|
71,740 | 6,440,053 | 89.9 | Фритаун |
 Того
|
56,785 | 6,019,877 | 106.0 | Ломе |
| Африк Нийт | 30,368,609 | 1,001,320,281 | 33.0 | |
Түүх[засварлах | кодоор засварлах]
Европын колоничлол[засварлах | кодоор засварлах]
Эшлэл[засварлах | кодоор засварлах]
- ↑ бүх улсаар хүлээн зөвшөөрөгдөөгүй Баруун Сахарын хамт
- ↑ Sayre, April Pulley. (1999) Africa, Twenty-First Century Books. ISBN 0-7613-1367-2.
- ↑ "World Population Prospects: The 2004 Revision" НҮБ (Department of Economic and Social Affairs, population division)
- ↑ НҮБ-ийн 46 гишүүн хүлээн зөвшөөрдөг боловч НҮБ-д элсүүлэгдэж байгаагүй, өмнөд хэсэг нь де факто Мароккогийн захиргаан доор байдаг 1 улс: Баруун Сахарын Бүгд Найрамдах Ардчилсан Арабын Сахар Улс
- ↑ The Spanish Canary Islands, of which Las Palmas de Gran Canaria are Santa Cruz de Tenerife are co-capitals, are often considered part of Northern Africa due to their relative proximity to Morocco and Western Sahara; population and area figures are for 2001.
- ↑ The Spanish exclave of Ceuta is surrounded on land by Morocco in Northern Africa; population and area figures are for 2001.
- ↑ The Portuguese Мадейра are often considered part of Northern Africa due to their relative proximity to Morocco; population and area figures are for 2001.
- ↑ The Spanish exclave of Melilla is surrounded on land by Morocco in Northern Africa; population and area figures are for 2001.
- ↑ Блумфонтейн шүүх , Кейптаун хууль тогтоох, Преториа гүйцэтгэх.
- ↑ Ямусукро нь албан ёсны нийслэл боловч, Абижан нь де факто .