Баянхонгор аймаг
| Баянхонгор аймаг англ. Bayankhongor Province | |||||
|---|---|---|---|---|---|
ᠪᠠᠶᠠᠨᠬᠣᠩᠭᠣᠷᠠᠶᠢᠮᠠᠭ | |||||
| |||||
 Хөдөө бэлчих тэмээ | |||||
| Ерөнхий мэдээлэл | |||||
| Байгуулагдсан: | 1941 он | ||||
| Улс: |  Монгол Улс
| ||||
| Аймгийн төв: | Баянхонгор (хот) | ||||
| Аймгийн сумд: | 20 | ||||
| Газар нутгийн талбай | 115,977.8 км² | ||||
| Хүн ам: | 84,807 (2016 он) | ||||
| Хүн амын нягтрал: | 0.7[1] оршин суугч км² тутамд | ||||
| Угсаатан: | Халх | ||||
| Нутгийн олон: | Баянхонгорынхон | ||||
| Утасны код: | +976 (0)144 | ||||
| Шуудангийн дугаар: | 64000 | ||||
| ТХ-ийн улсын дугаар: | БН | ||||
| ISO 3166-2: | MN-069 | ||||
| Цахим хуудас: | bayankhongor.mn | ||||
| Газрын зураг | |||||
  | |||||
Координат: 46° У, 100° З
Баянхонгор — Монгол улсын аймаг. 1941 онд үүсэн байгуулагдсан.
116 мянган км² нутаг, 82 мянган хүнтэй. Засаг захиргааны төв — Баянхонгор (хот).
Газар зүй[засварлах | кодоор засварлах]
Баянхонгор аймаг нь Монголын баруун өмнөд хэсэгт Хангайн нурууны өмнөх өндөрлөг, Говь Алтайн нурууны уулс, Алтайн өврийн говийг хамран говь хангайн бүсийг дамнан оршдог аймаг юм. Иймд нутаг нь уул тал хөндий хосолсон хэлбэр бүхий гадаргатай юм. Нутгийн хамгийн өндөр цэг нь Говь Алтайн нурууны оргил 3957 м өргөгдсөн Их Богд уул бөгөөд хамгийн нам цэг нь Алтайн өвөр говьд 750 м өндөр юм. Зээрэнгийн хөндий, Номингийн говь зэрэг Алтайн өврийн их говиуд бий. Говь-Алтайн ууланд 1957 онд газар хүчтэй хөдөлж, Ихбогд, Баянцагааны араар 300 орчим км үргэлжилсэн их хагархай гарсан юм. Баянхонгор аймгийн нутагт чулуун нүүрс, алт, барилгын материал элбэг байдаг. Байдраг, Түй зэрэг томоохон гол мөрдтэй, Бөөнцагаан, Орог нуур, Хөх нуур зэрэг том нууруудтай. Мөн 95 хэм хүрдэг халуунтай Шаргалжуутын рашаан болон Өүхэг рашаан, Хүрэмт рашаан, Халиут рашаан, Өргөөтийн рашаан гэж сайн рашаанууд бий. Баянхонгор аймгийн нутгийн хойд хэсэгт уулын хар шороон ба нутгийн хөрс, дунд хэсгээр нь тал хээрийн хүрэн хөрс, урд хэсгээр нь говийн саарал хөрс тархжээ.
Уур амьсгал[засварлах | кодоор засварлах]
Баянхонгор аймагт агаарын дундаж температур нь жилд -0.7° бөгөөд 1 сард -18.4° хүйтэн, 7 сард 15° дулаан болдог. Жилд дунджаар 216.3 мм тунадас унана. Агаарын даралтын дундаж нь 1 сард 812 мм, 7 сард 808.5 мм байна. Салхины хурд жилийн дундажаар 3.1 м/с бөгөөд хамгийн их салхитай, 5 сард 3.9 м/с хүрнэ.
Амьтан ургамал[засварлах | кодоор засварлах]
Нутгийн хойд хэсэгт ойт хээрийн ургамал, дунд ба урд хэсгээр нь хээрийн говийн ургамал тархжээ. Гоёо, цулхир, вансэмбэрүү, лидэр, алтан гагнуур зэрэг ховор ургамал бий. Баянхонгор аймгийн нутагт манай орны байгалийн энэ гурван бүсэд оршдог амьтад тарвага, үнэг, чоно, ирвэс, аргаль, бор гөрөөс гээд бараг цөм байх бөгөөд дэлхийд нэн ховордсон мазаалай гэх амьтан цөөн тоогоор оршиж байна.
Хүн ам зүй[засварлах | кодоор засварлах]
Баянхонгор аймаг 2020 оны байдлаар хүн ам 87,993 байна. Үндсэндээ монгол үндэстэн.
Нутгийн хуваарь[засварлах | кодоор засварлах]
Баянхонгор аймаг 20 суманд хуваагдана. Цааш 105 баг болно. үо
| № | Сумын нэр (хоттойг тодоор) |
Багийн тоо |
Хүн амын тооцоо | Талбай (км²) |
Нягт. (2011) | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2000[2] | 2010[3] | 2012[4] | |||||
| 1 | Баацагаан | 7 | 4,526 | 3,243 | 3,209 | 7447 | 0.43 |
| 2 | Баянбулаг | 4 | 2,252 | 1,765 | 1,732 | 3170 | 0.55 |
| 3 | Баянговь | 5 | 2,903 | 2,757 | 2,753 | 4662 | 0.60 |
| 4 | Баянлиг | 5 | 3,842 | 3,468 | 3,479 | 11918 | 0.29 |
| 5 | Баян-Овоо | 4 | 3,043 | 2,309 | 2,369 | 3244 | 0.73 |
| 6 | Баян-Өндөр | 4 | 2,692 | 2,495 | 2,575 | 16891 | 0.15 |
| 7 | Баянхонгор | 9 | 20,501 | 27,596 | 28,764 | 64 | 449.44 |
| 8 | Баянцагаан | 5 | 3,946 | 3,346 | 3,336 | 5395 | 0.62 |
| 9 | Богд | 6 | 3,226 | 2,892 | 2,954 | 3983 | 0.74 |
| 10 | Бөмбөгөр | 4 | 2,755 | 2,767 | 2,924 | 3044 | 0.96 |
| 11 | Бууцагаан | 6 | 4,258 | 3,435 | 3,489 | 5840 | 0.60 |
| 12 | Галуут | 6 | 5,275 | 3,862 | 3,847 | 5047 | 0.76 |
| 13 | Гурванбулаг | 5 | 2,915 | 2,253 | 2,170 | 4442 | 0.49 |
| 14 | Жаргалант | 4 | 4,374 | 2,917 | 2,884 | 4175 | 0.69 |
| 15 | Жинст | 5 | 2,352 | 2,024 | 2,051 | 5313 | 0.39 |
| 16 | Заг | 4 | 2,440 | 2,016 | 2,029 | 2561 | 0.79 |
| 17 | Өлзийт | 6 | 3,721 | 3,543 | 3,590 | 3853 | 0.93 |
| 18 | Хүрээмарал | 5 | 2,466 | 1,773 | 1,761 | 4328 | 0.41 |
| 19 | Шинэжинст | 4 | 2,469 | 2,243 | 2,319 | 16501 | 0.14 |
| 20 | Эрдэнэцогт | 5 | 5,158 | 4,154 | 4,204 | 4100 | 1.03 |
| Аймгийн дүн | 103 | 85,114 | 80,858 | 82,439 | 115978 | 0.71 | |
Алдартан[засварлах | кодоор засварлах]
Шинжлэх ухаан[засварлах | кодоор засварлах]
- Барнасангийн Пүрэвсүрэн - Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн, Академич, 2021 оны Дэлхийн шилдэг эрдэмтэн, Химийн шинжлэх ухааны Доктор, Профессор
Спорт[засварлах | кодоор засварлах]
- Шагдарын Чанрав — бөх, бөх тайлбарлагч, Хүрээмарал сум
- Цэдэндамбын Нацагдорж (1944) — чөлөөт бөх
- Пунцагийн Сүхбат (1964-) — бөх, Баян-Овоо сум (Баянхонгор)
- Зундуйн Дэлгэрдалай(1956) --- бөх, Дэлхийн самбо бөхийн 1 алт, 4 мөнгө, 4 хүрэл
- Мөнхбатын Уранцэцэг — жүдо бөхийн анхны эмэгтэй дэлхийн аварга, Баян-Овоо сум (Баянхонгор)
- Пүрэвийн Нямжанцан — Улсын начин
- Доржсүрэнгийн Нямхүү (1972-) — бөх, Улсын начин, самбо, жүдо, үндэсний бөхийн дасгалжуулагч багш, Хүрээмарал сум
- Дэлээбазарын Сүхбат — бөх, Улсын начин, Баянлиг сум
- Лхамдэмидийн Оломбаяр - Монгол улсын алдарт уяач, Баянлиг сум
Урлаг[засварлах | кодоор засварлах]
- Баатарын Санжид (1928-1998) — зураач
- Сэндэнжавын Дулам (1950) - Эрдэмтэн, багш
- Д.Отгонжаргал — СТА, "VOICE" хамтлагийн дуучин
- Гончигийн Бирваа (1916-2006) — хөгжмийн зохиолч, Эрдэнэцогт сум
- Сэмбийн Гончигсумлаа (1915-1991) — хөгжмийн зохиолч, Өлзийт сум (Баянхонгор)
- Чойжилжавын Лхамсүрэн (1917-1979) — яруу найрагч, Баацагаан сум
- Тангадын Галсан (1932) — зохиолч, Заг сум
- Дүгэрсүрэнгийн Лхамхүү ( 1935-2000) МУСТА, Жүжигчин Бөмбөгөр сум (Баянхонгор)
- Бирваагийн Мөнхдорж — МУАЖ, Улсын драмын эрдмийн театрын ерөнхий найруулагч, Эрдэнэцогт сум
- Гончигийн Дашхүү (1948-2001) - Хошин урлагийн нэрт жүжигчин, Богд сум
- Гэндэндоржийн Цэрэндондог — зураач
- Данзангийн Нямаа (1957-) — зохиолч, Баян-Овоо сум (Баянхонгор)
- Догмидын Сосорбарам (1958-) — жүжигчин, Баян-Овоо сум (Баянхонгор)
- Магсаржаламын Баярмагнай — жүжигчин, Маск продакшн
- Базарын Банзрагч - хөгжимийн зохиолч төв халхын алдарт морин хуурч
Нийгэм[засварлах | кодоор засварлах]
- Яндагийн Нямдорж (1956) - Хүн судлаач, АНУ-ын Кейс Вестерн Резервийн их сургуулийн доктор (Баян-Өндөр сум)
- Гомбожавын Занданшатар (1970) - Төр нийгмийн зүтгэлтэн, УИХ-ын дарга (Баацагаан сум)
- Эрэндоо Дамба (1921-1991) Монгол Улсын анхны Гавьяат Усжуулагч
- Шадавын Лувсанвандан (1910-1983) — хэл шинжээч
- Дэнсмаагийн Дүнгэрдорж (1942-) — эмч, багш
- Дамдинжавын Гомбожав (1934) - Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар, Галуут сум
- Гомбын Манхан (1938) - Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар,Баянцагаан сум
- Нянцаннямын Алтанхуяг (1960)- Монгол Улсын төрийн соёрхолт, Галуут сум
- Цэвэлийн Шагдарсүрэн (1944) - Монгол Улсын төрийн соёрхолт, Галуут сум
- Ядамжавын Цэвэл (1902-1984) — Алдарт "Ногоон толь"-ийг зохиогч, эрдэмтэн, Галуут сум
- Доржсүрэнгийн Нямдорж, (1973) -ОХУ-ын Москва хотод ЗХАБ-ыг хангах чиглэлээр докторын зэрэг хамгаалсан, Хүрээмарал сум
- Зундуйн Дэлгэрдалай (1956) — Монгол Улсын гавьяат тамирчин, Галуут сум
- Цэдэндамбын Бат-Эрдэнэ (1960) — Монгол Улсын гавьяат холбоочин, Галуут сум
- Жамъянгийн Батбаяр (1947) — Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн, нэвтрүүлэгч
- Данзангийн Баяраа (1949) — Монгол Улсын гавьяат эмч
- Дандардоржийн Өлзий (1935) — Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, Халхын туульч
- Цэрэндоржийн Лувсанвандан (1935-1994) - Монгол Улсын гавьяат тээвэрчин, Богд сум
- Бүдхүүгийн Хуушаан (1947) — Монгол Улсын гавьяат багш
- Шархүүгийн Чимгээ (1963) — Монгол Улсын гавьяат багш
- Цамбажавын Шарав (1954) — Монгол Улсын гавьяат малчин
- Цэвэлийн Шагдарсүрэн (1944) — Монгол Улсын шинжлэх ухааны гавьяат ажилтан
- Бямбажавын Пүрэв - Очир (1947 - 2015) Монгол Улсын шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн. Хэл шинжлэлч. Доктор. Профессор
- Чүлтэмийн Бизъяа (1938) — Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, зураач
- Пүрэвийн Сэмнээ(1942-2014)-Монгол улсын хошой аварга малчин, "Алтан төл"-ийн эзэн шагналт
- Пүрэвжалын Очир /1949 он/ Монгол Улсын гавьяат уурхайчин
- Баасангийн Сундуйжав /1949 он/ Монгол улсын аж үйлдвэрийн гавьяат ажилтан Баацагаан сум
- Халтмаагийн Баттулга - (1963) Төр нийгмийн зүтгэлтэн, Монгол улсын тав дахь Ерөнхийлөгч (Баянцагаан сум)
Цахим холбоос[засварлах | кодоор засварлах]
Commons: Баянхонгор аймгийн зураг – Викимедиа дуу дүрсний санЭшлэл[засварлах | кодоор засварлах]
- ↑ Монгол улсын үндэсний статистикийн хороо: Монгол улсын хүн амын нягтрал аймаг нийслэлээр
- ↑ Баянхонгор аймгийн статистикийн хэлтэс. Танилцуулга. Хүн ам. 2000-2006
- ↑ Баянхонгор аймгийн статистикийн хэлтэс. Сарын танилцуулга. 2010 оны 12-р сар
- ↑ Баянхонгор аймгийн статистикийн хэлтэс. Сарын танилцуулга. 2012 оны 12-р сар
Аймаг: Архангай | Баян-Өлгий | Баянхонгор | Булган | Говь-Алтай | Говьсүмбэр | Дархан-Уул | Дорноговь | Дорнод | Дундговь | Завхан | Орхон | Өвөрхангай | Өмнөговь | Сүхбаатар | Сэлэнгэ | Төв | Увс | Ховд | Хөвсгөл | Хэнтий
Нийслэл: Улаанбаатар
Баацагаан сум | Баянбулаг сум | Баянговь сум | Баянлиг сум | Баян-Овоо сум | Баян-Өндөр сум | Баянцагаан сум | Богд сум | Бөмбөгөр сум | Бууцагаан сум | Галуут сум | Гурванбулаг сум | Жаргалант сум | Жинст сум | Заг сум | Өлзийт сум | Хүрээмарал сум | Шинэжинст сум | Эрдэнэцогт сум
Аймгийн төв: Баянхонгор хот