Газар тариалан
Газар тариалан (англи. Agriculture, орос. Земледелие) бол тариалангийн зориулалтаар газар ашиглах хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлийн гол салбаруудын нэг бөгөөд агрономийн шинжлэх ухаантай холбогдох нэг хэсэг юм.
Түүх
[засварлах | кодоор засварлах]Газар тариалан үүсэхээс өмнө хүмүүс зэрлэг ан амьтдыг агнаж, зэрлэг ургамал түүж хүнсэндээ хэрэглэж амьдардаг байсан. Хангамж дуусвал анчид суурингаа орхин цааш шинэ газар руу нүүдэг байжээ. Улмаар газар тариалан нь нүүдэлчин амьдралын хэв маягийг суурин хэв маягт шилжүүлэх боломжийг олгосон гэж үздэг. Нүүж суух шаардлагагүй болж, хүмүүс илүү бат бөх байшингууд барьж, хамгаалалтад зориулж хана хэрэмтэй суурингуудыг бий болгож эхэлсэн байна.
МЭӨ 9000 орчим хүмүүс өвлийн улиралд хэрэглэх үр тариа цуглуулж, хатааж, зөв хадгалж сурсан. Үлдэгдлийг тариалахад ашиглаж иржээ. Энэ зорилгоор газар нутгийг үндэс, модноос тусгаарлан талбай бий болгосон. МЭӨ 8000 он гэхэд эртний тариаланчид аль үр тариа хамгийн их үр жимс өгдөг болохыг олж мэдээд, тэдгээрийг ангилж, тарихад хамгийн сайныг нь сонгож эхэлжээ. Нөөц нь суурин газрын хэрэгцээнээс давж эхлэв; тэдгээрийг зарж, сольж болдог болжээ. Ийнхүү хүн амын шинэ ангилал гарч ирэв: тариачид, гар урчууд, худалдаачид.
Гаршуулах гэдэг нь зэрлэг ургамлыг сонгон авч хүнд ашиг тус үр шимийг нь нэмэгдүүлэх үйл явц юм. Ургац хураалт бүрт илүү хурдан ургадаг, уур амьсгалд илүү тэсвэртэй, илүү үр жимс өгдөг хамгийн сайн үрийг л сонгодог байна.
Газар тариалангийн үүсэл
[засварлах | кодоор засварлах]- МЭӨ 9000 он - улаан буудай, арвай, Ойрхи Дорнод;
- МЭӨ 8000 он - төмс, Өмнөд Америк;
- МЭӨ 7000 он - хөх тариа, Европ;
- МЭӨ 3000 он - хөвөн, Өмнөд Америк;
- МЭӨ 2700 он - эрдэнэ шиш, Хойд Америк.
Цаг хугацаа өнгөрөх тусам тариалангийн талбай нэмэгдэж, нүцгэн гар, энгийн багаж хэрэгслээр тариалан эрхлэхэд хэцүү болсон. Тиймээс ойролцоогоор МЭӨ 4-р мянганы үед. анхны анжис хэлбэрийн загвар гарч ирсэн бөгөөд МЭӨ 3-р мянганы үед анхны модон анжис гарч ирэв. Ургац хураахад хадуур, далбаа ашигласан. Багаж хэрэгсэл нь эртний тариаланчдыг илүү үр ашигтай болгож, ургац нь бүхэл бүтэн тосгоныг тэжээх хэмжээнд хүрч байв. Хүн ам өсч, илүү их хоол хүнс шаардлагатай болсон тул газар тариалан эрхлэх багаж хэрэгсэл сайжирсаар байв.
Анхан шатны нийгмийн тогтолцоог боолын тогтолцоогоор сольсон. Гол соёл иргэншил болох Эртний Грек, Эртний Ром нь бусад зүйлсийн дунд хөдөө аж ахуй түүний дотор газар тариаланг хөгжүүлсэн байна. Хөрс боловсруулахад хүрэл хадуур, зээтүү, сэрээ зэргийг ашиглаж эхэлсэн байна. Хэсэг хугацааны дараа анжис зохион бүтээж, үхэр ашиглаж эхэлсэн байна. Эхний автомат хураагч нь үхэр татсан шүдтэй хайрцаг хэлбэртэй байжээ.