Jump to content

Гараг хоорондын тоосон үүл

Википедиа — Чөлөөт нэвтэрхий толь

Гараг хоорондын тоосон үүл буюу зодиакын үүл (зодиакын гэрлийн эх үүсвэр гэдгээрээ алдартай) нь гарагийн системүүд, тухайлбал Нарны аймагт гарагуудын хооронд орших сансрын тоос (сансрын уудамд хөвж буй жижиг хэсгүүд)-ээс бүрддэг. Энэхүү тоосон системийг түүний мөн чанар, гарал үүсэл болон том биетүүдтэй хэрхэн холбогддогийг ойлгохын тулд олон жилийн турш судалсаар иржээ. Сансрын тоосыг хэмжих хэд хэдэн арга байдаг.

Нарны аймаг дахь гараг хоорондын тоосон хэсгүүд нарны гэрлийг сарниулах, дулааны цацраг ялгаруулах үүрэгтэй. Энэ нь шөнийн тэнгэрийн цацрагийн хамгийн тод онцлог бөгөөд долгионы урт нь 5–50 мкм хооронд хэлбэлздэг. Дэлхийн орбитын ойролцоох хэт улаан туяаны цацрагийн үүсгэгч тоосон ширхэгийн хэмжээ нь ихэвчлэн 10–100 мкм хооронд байдаг. Аполлон хөтөлбөрөөр сарнаас авчирсан сарны чулуулгууд дээрх бичил цохилтын тогоонууд нь сарны гадаргууг цохиж буй сансрын тоосон ширхэгийн хэмжээний тархалтыг харуулсан. 1 А.Н.-д (Нар-Дэлхийн хоорондын зай) орших гараг хоорондын тоосны “Грюн тархалт” нь нанометрээс миллиметр хүртэлх хэмжээтэй сансрын тоосны урсгалыг тодорхойлдог.

Гараг хоорондын тоосон үүлний нийт массын хэмжээ ойролцоогоор 3.5×10¹⁶ кг бөгөөд энэ нь 15 км радиустай, 2.5 г/см³ нягттай астероидын масстай тэнцэнэ. Энэхүү тоосон үүл нь нарны замын хавтгай дагуу зодиакын орчмыг бүрхэж, саргүй, байгалийн харанхуй шөнө тэнгэрт зодиакын гэрэл хэлбэрээр харагддаг. Энэ гэрэл нь астрономийн бүрэнхий үеэр, нарны чиглэлд хамгийн сайн ажиглагдана.