Дайны нөхөн төлбөр

Дайны нөхөн төлбөр (латин. reparatio «нөхөн босголт») - Олон улсын эрх зүйн субъект олон улсын эрх зүйн өөр субьектэд олон улсын хуулийн зөрчлийн улмаас учирсан хохирлыг, тухайлбал энх тайвны гэрээ болон олон улсын бусад актаар халдлагад өртсөн улс орнуудад учруулсан хохирлыг тус улсаас нөхөн төлүүлэх материаллаг хариуцлагын нэг хэлбэр юм. Дайны нөхөн төлбөрийн хэмжээ, мөн чанарыг учруулсан материаллаг хохирлын дагуу тодорхойлох ёстой.

Дайны нөхөн төлбөрийг ихэвчлэн дайтаж буй талууд энхийн хэлэлцээрийн нэг хэсэг болгон байгуулсан гэрээгээр зохицуулдаг. Нөхөн төлбөр төлөх нь ихэвчлэн эзэлсэн цэргийг эргүүлэн татах нөхцөлийн нэг хэсэг болох эсвэл цэргээ гаргахгүй байх аюулын дор болдог. Дайны нөхөн төлбөрийн орчин үеийн олон улсын эрх зүйн үндэс нь 1907 оны Хаагийн конвенцийн 3 дугаар зүйлд заагдсан байдаг юм.

Дайны нөхөн төлбөрийн томоохон жишээнүүдэд, нэгдүгээр Пунийн дайны дараа Ромд төлсөн Карфагены нөхөн төлбөр, Наполеоны дайны дараа Францын нөхөн төлбөр, Хайтигийн тусгаар тогтнолын дайны дараа (1791-1804), Франц-Пруссийн дайны дараа Германд өгсөн Францын нөхөн төлбөр (1870-1870), Дэлхийн нэгдүгээр дайны дараах Германы нөхөн төлбөр орно.

Наполеоны аян дайн

Франц-Пруссийн дайны дараа Франкфуртын гэрээний нөхцөлийн дагуу (1871 оны 5-р сарын 10) Франц улс таван жилийн дотор 5 тэрбум алт франкийн дайны нөхөн төлбөр төлөх үүрэгтэй байв. Нөхөн төлбөр нь хүн амын тоогоор 1807 онд Наполеоны Прусст ногдуулсан нөхөн төлбөртэй яг тэнцүү байхаар хувь тэнцүүлэн тооцогдож байв. Германы цэргүүд 1873 оны 9-р сард нөхөн төлбөрийн сүүлчийн төлбөрийг хугацаанаас нь өмнө төлөх хүртэл Францын зарим газар нутгийн хэсэгт үлдэж байжээ.

Дэлхийн нэгдүгээр дайн

Оросууд Брест-Литовскийн гэрээний дагуу "Төв гүрний орнууд" гэгдэх Германы эзэнт гүрэн, Австри-Унгар, Османы эзэнт гүрэн, Болгар зэрэг улсад нөхөн төлбөр төлөхийг зөвшөөрсөн боловч 8 сарын дараа большевикуудын засгийн газар хүчингүй болгосон байна. Болгар улс Нейлийн гэрээний дагуу Антантад 2.25 тэрбум алт франк (90 сая фунт) нөхөн төлбөр төлжээ.

Герман Версалийн гэрээний дагуу Гурвалсан Антантад 132 тэрбум алтны маркийн нөхөн төлбөр төлөхөөр тохиролцов. 1932 онд Лозаннагийн бага хурлаар тохиролцсон хэлэлцээр батлагдаагүй учир Герман төлбөрөө хийхээ больж төлбөрийн зөвхөн нэг хэсгийг төлсөн. Энэ нь Германыг нөхөн төлбөрийг санхүүжүүлэх өртэй хэвээр үлдээсэн бөгөөд 1953 оны Германы гадаад өрийн гэрээгээр эдгээрийг дахин хэлэлцсэн. Герман дахин нэгдэх хүртэл түр завсарласны дараа эдгээр өрийн эцсийн төлбөрийг 2010 оны 10-р сарын 3-нд төлж дуусгасан байна.

Дэлхийн хоёрдугаар дайн

Дэлхийн хоёрдугаа дайны үед Герман эзлэгдсэн орнуудаас төлбөр авч, албадан зээл авахуулж, эд хөрөнгийг нь хулгайлсан бөгөөд устгаж ихээхэн хохирол учруулсан юм. Үүнээс гадна Герман улс эдгээр орнуудын хүний нөөцийг авч хүчээр албадан хөдөлмөр эрхлүүлдэг байсан юм.

Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа 1945 оны 7-р сарын 17-ноос 8-р сарын 2-ны хооронд болсон Потсдамын бага хурлын дагуу Герман улс Холбоотнуудад 23 тэрбум ам.доллар, голдуу машин техник, үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмжөөр төлөх ёстой байв. Баруунд төлөх тоног төхөөрөмж шилжүүлэх ажиллагаа 1950 онд зогссон. ЗХУ-д нөхөн төлбөр олгохоо 1953 онд зогсоосон (зөвхөн БНАГУ төлсөн).

Герман бүр мөсөн бууж өгөхөөс өмнө эхэлж, дараагийн хоёр жилийн хугацаанд АНУ Германаас технологийн болон шинжлэх ухааны мэдлэг, патент, олон тэргүүлэх эрдэмтдийг цуглуулах идэвхтэй хөтөлбөрийг (Цаасны хавчаар гэж нэрлэдэг) явуулсан юм. Түүхч Жон Гимбел "Шинжлэх ухаан, технологи, нөхөн төлбөр: дайны дараах Герман дахь мөлжлөг ба дээрэм" номдоо холбоотнууд хүлээн авсан "оюуны нөхөн төлбөр" (Германы эрдэмтдийг хэлж байна) ойролцоогоор 10 тэрбум доллар болсон гэж мэдэгджээ. Германы дайны нөхөн төлбөрийг зарим талаар албадан хөдөлмөр хэлбэрээр авах ёстой байв. 1947 он гэхэд 4,000,000 орчим Германы дайнд олзлогдогсод болон энгийн иргэдийг Дэлхийн хоёрдугаар дайн дууссаны дараа Европ, Канад, АНУ-д албадан хөдөлмөрөөр ("нөхөн төлбөр" эсвэл "албадан хөдөлмөр" гэх мэт янз бүрийн гарчигтайгаар) ашигласан байна.

1947 онд Италитай байгуулсан энх тайвны гэрээний дагуу Итали улс Югославт 125 сая доллар, Грект 105 сая доллар, ЗХУ-д 100 сая доллар, Этиопт 25 сая доллар, Албанид 5 сая ам.долларын нөхөн төлбөр төлөхийг зөвшөөрсөн юм.

Унгар улс ЗХУ-д 200 сая доллар, Чехословак, Югославт тус бүр 100 сая ам.долларын нөхөн төлбөр төлөхөөр тохиролцов.

Финланд бол 1945-1952 онд ЗХУ-д 226.5 сая долларын дайны нөхөн төлбөрийг бүрэн төлсөн цорын ганц улс байв.

Япон улс 1952 онд 49 улстай энхийн гэрээ байгуулсан. Үүний дотор Бирм (20 сая ам.доллар 1954, 1963), Өмнөд Солонгос (300 сая ам.доллар 1965), Индонези (223,08 сая ам.доллар 1958), Филиппин (525 сая ам.доллар/52,94 тэрбум ¥ 1967), Малайз (25 сая доллар/ ¥2,97 тэрбум ¥), Тайланд (бичил орны ¥ 2,9715 тэрбум ¥), 969), Лаос (1958), Камбож (1959), Монгол (1977), Испани (1957 оны 5,5 сая ам.доллар), Швейцар, Нидерланд (1956 оны 10 сая ам.доллар), Швед, Данитай байгуулжээ.

Нөхөн төлбөр 1955 онд эхэлж, 23 жил үргэлжилж, 1977 онд дууссан. Японоос нөхөн төлбөр авахаас татгалзсан орнуудад хоёр талын хэлэлцээрийн дагуу нөхөн олговор болон/эсвэл буцалтгүй тусламж үзүүлэхээр тохиролцсон. Япон улсын засгийн газар, БНХАУ-ын засгийн газрын хамтарсан мэдэгдэлд (1972) Бүгд Найрамдах Хятад Ард ​​улс Японоос дайны нөхөн төлбөр авах шаардлагаасаа татгалзсан. 1956 оны Зөвлөлт-Японы хамтарсан тунхаглалд ЗХУ Японоос нөхөн төлбөр авах эрхээсээ татгалзаж, Япон, ЗХУ дайны улмаас нөхөн төлбөр авах бүх нэхэмжлэлээс татгалзсан. Нэмж дурдахад ерөнхийлөгч Ж.Р.Жейварденегийн удирдлага дор Цейлон (одоогийн Шри Ланка) Японоос дайны нөхөн төлбөр авахаас мөн татгалзсан байна.