Делийн султант улс

Делийн султант улс (перс. سلطنت دهلی‎, хинди. दिल्ली सल्तनत, бенгал. দিল্লীর সুলতান) - 1206-1526 онд одоогийн Энэтхэгийн умард хэсэгт оршин тогтнож байсан анхны ислам шашинт эзэнт гүрэн. Энэ хугацаанд Дели хот анх удаа улсын нийслэл болсон түүхтэй. Мөн түүхэнд анх удаа олон сая Хинду шашинтнууд лалын эзэн хаадын захиргаанд оржээ. Делийн султант улсын албан ёсны хэл нь перс хэл байв. Гуридууд Энэтхэгт Делийн султант улсын суурийг тавьсан байна.

Делийн султант улсын үед Энэтхэг, Исламын соёл иргэншил холилдож, Энэтхэгийн хойгийг улам бүр өсөн нэмэгдэж буй дэлхийн тогтолцоонд нэгтгэж, Афро-Евразийн ихэнх хэсгийг хамарсан олон улсын сүлжээг нэгтгэсэн нь Энэтхэгийн соёл, нийгэм, түүнчлэн дэлхийн бусад хэсэгт ихээхэн нөлөө үзүүлсэн юм. Тэдний хаанчлал нь Энэтхэг-Исламын архитектурын хамгийн эртний хэлбэрүүд, механик технологийн хэрэглээ нэмэгдэж, Энэтхэгт хүн ам, эдийн засгийн өсөлт нэмэгдэж, хинди-урду хэл бий болсон. Делийн султант улс нь 13-14-р зуунд Энэтхэгт хийсэн Монголчуудын довтолгоог няцаах үндсэн үүрэг хүлээж байв. Делийн султант улс нь Энэтхэгийн хойг даяар сүм хийдүүдийг өргөн хэмжээгээр устгаж, гутаан доромжилж байжээ. 1526 онд тус султант улсыг Их Могол улс эзлээд өвлөн авсан.

Түүх

Тараори (1192), Чанадавар (1194) -д ялалт байгуулж Энэтхэгийг байлдан дагуулсан Исламын цэргийн жанжин Кутб ад-дин Айбек Делийн султант улсыг 1206 онд үндэслэсэн гэж үздэг.

Уг Султант улсыг Мамлюк (1206–1290), Хилжи (1290–1320), Туглук (1320–1414),[6] Сайидууд (1414–1451), Лоди (1451–1526) гэсэн таван өөр угсааны хаадууд захирч байжээ.

Анхны эзэн хаан Кутб ад-дин Айбек соёл, улс төрийн хувьд иран хэлээр ярьдаг ертөнцөд татагдаж байсан ч гурав дахь захирагч Илтутмиш Хойд Энэтхэгийн тэгш тал дахь стратегийн цэгүүдийг баталгаажуулж, эцэст нь Дели хотод суурьшжээ. Улмаар 30 жил үргэлжилсэн иргэний мөргөлдөөний дараа 1266 онд Гийат ад-дин Балбан хаан ширээнд суусан бөгөөд Делийн султант улсыг дайчин Ражпутууд болон Монголчуудын довтолгооноос хамгаалах шаардлага үүсжээ.

Мамлюк угсааныхан (Му’иззи)

Гулям угсаа

1206—1210 онууд. Кутб ад-дин Айбек (1192—1206 малик Лахора)
1210—1211 онууд. Арам-шах

Шамсийа угсаа

1211—1236 онууд. Илтутмиш
1236—1236 онууд. Фируз-шах I
1236—1240 онууд. Разийа-Бегум
1240—1242 онууд. Муизз ад-дин Бахрам-шах
1242—1246 онууд. Ала ад-дин Масуд-шах
1246—1266 онууд. Насир ад-дин Махмуд-шах I (1227—1229 онд Бегалийн малик)

Балбан угсаа

1266—1287 онууд. Гийат ад-дин Балбан (1259—1260 онд Бенгалийн малик)
1287—1289 онууд. Муиз ад-дин Кай-Кубад
1289—1290 онууд. Шамс ад-дин Кайумарс

Хилжи угсааныхан

1292—1296 онууд. Жалал ад-Дин Фируз
1296—1296 онууд. Рукн ад-дин Ибрахим-шах I
1296—1316 онууд. Ала ад-дин Мухаммад-шах I
1316—1316 онууд. Шихаб ад-дин Умар-шах
1316—1320 онууд. Кутб ад-дин Мубарак-хан
1320—1320 онууд. Хусроу-шах (дарангуйлагч)

Туглуз угсааныхан

1320—1325 онууд. Гийас ад-дин Туглак-шах I
1325—1351 онууд. Гийас ад-дин Мухаммад-шах II
1351—1351 он. Гийас ад-дин Махмуд-шах II (1 сар удирдсан)
1351—1388 онууд. Фируз-шах III
1388—1389 онууд. Гийас ад-дин Туглак-шах II
1389—1390 онууд. Абу Бакр-шах
1390—1393 онууд. Насир ад-дин Мухаммад-шах III
1393—1393 онууд. Ала ад-дин Сикандар-шах I
1393—1395 онууд. Насир ад-дин Махмуд-шах III (II)
1395—1399 онууд. Нусрат-шах
1399—1413 онууд. Насир ад-дин Махмуд-шах III (II) (дахин)

Лоди угссаныхан

1413—1414 онууд. Даулат-хан

Сайид угсааныхан (Сеид)

1414—1421 онууд. Сайид Хизр-хан
1421—1434 онууд. Муизз ад-дин Мубарак-шах II
1434—1445 онууд. Мухаммад-шах IV
1445—1451 онууд. Ала ад-дин Алам-шах (1478 онд нас барсан)

Лоди угсааныхан

1451—1489 онууд. Бахлул-хан Лоди
1489—1517 онууд. Сикандар-шах II Лоди
1517—1526 онууд. Ибрахим-шах II Лоди

Сурид угсааныхан

1539—1545 онууд. Шер-шах
1545—1554 онууд. Ислам-шах
1554 он. Фируз-шах IV (1 сар захирсан)
1554—1555 онууд. Адил-шах
1555 он. Ибрахим-шах III
1555 он. Сикандар-шах III