Миклош Хорти
Миклош Хорти (унгар. Horthy Miklós, герман. Nikolaus von Horthy; 1868 оны 6-р сарын 18-нд Австр-Унгарын Кендереш тосгонд төрсөн —1957 оны 2-р сарын 9-нд Португалийн Эшторил тосгонд нас барсан) — 1920-1944 онуудад Унгарын хант улсын удирдагч бөгөөд усан цэргийн адмирал.
Намтар
[засварлах | кодоор засварлах]
Миклош Хорти 1868 оны 6-р сарын 18-нд төрсөн, эртний боловч алдарт бус язгууртан гэр бүлээс гаралтай. Залуудаа тэрээр маш их аялж, Османы эзэнт гүрэн болон бусад улс орнуудад Австри-Унгарын дипломат албанд зүтгэж байжээ. 1908-1914 онд тэрээр эзэн хааны армийн генерал Эдуард фон Паарын туслах байсан. Дэлхийн нэгдүгээр дайны үед тэрээр Австри-Унгарын Тэнгисийн цэргийн хүчний ахмадаас дэд адмирал хүртэл дэвшиж байсан бөгөөд хэд хэдэн ялалт байгуулж явжээ, 1918 оны 3-р сард флотын ерөнхий командлагчаар томилогдож байсан.
Тэрээр тус улсын өмнөд хэсэгт 1919 оны Унгарын хувьсгалын эсрэг эсэргүүцлийг удирдсан байна. Румын цэргүүдийг Будапештээс гарсаны дараа Хорти хотод "баатар" мэт цагаан морин дээр орж иржээ. Хортигийн Үндэсний арми, хагас бие даасан зэвсэгт бүлэглэл нь коммунистууд болон зүүний үзэлтнүүд, еврейчүүдийн эсрэг "Цагаан аллага"-г хийжээ. 1920 онд Антант холбоо Унгараас цэргээ татсан боловч тэр жилдээ Трианоны гэрээгээр тус улс газар нутгийнхаа 2/3-ыг (Словак, Хорват, Словен, Румынчуудаас гадна 3 сая Унгар угсаатан амьдардаг) болон эдийн засгийн дэд бүтцээсээ салжээ.
Миклош Хорти консерватив уламжлалыг үргэлжлүүлсэн авторитар дэглэмийг Унгарт тогтоосон юм. Түүний эрх мэдэлд байх ихэнх хугацаанд зөвхөн Коммунист намыг хориглосон төдийгүй илт фашист намуудыг ч мөн хориглож байв.
1922 онд Унгарын хүн амын сонгуулийн эрхийг хязгаарлаж иргэдийн 38% нь сонгох эрхийг бүрэн хэмжээгээр хадгалсан юм. Түүнчлэн нууц санал хураалтыг болиулсан гэдэг юм. Түүний тухайн үеийн гадаад бодлогын чухал ололт бол Унгар улс 1922 оны 9-р сарын 18-нд Үндэстнүүдийн лигт элссэн явдал байв. 1927 онд Италийн хаант улстай Найрамдлын гэрээ байгуулсан нь Унгар улс ганцаардсан гадаад бодлогоос гарсаны бэлгэ тэмдэг болсон юм.
1941 оны эхээр Миклош Хорти Унгар улс албан ёсоор Германы талд Дэлхийн хоёрдугаар дайнд орсон гэж мэдэгдсэн. 1941 оны 4-р сард Унгарын цэргүүд Югослав руу довтлоход оролцсон байна. Энэ өдрүүдэд Адольф Хитлертэй уулзах үеэрээ Хорти: "Яагаад Монгол, Киргиз, Башкир болон бусад үндэстнүүд Орос байх ёстой юм бэ? Хэрэв одоо байгаа Зөвлөлтийн Бүгд найрамдах улсууд бие даасан улс болсон бол асуудал шууд шийдэгдэх байсан юм. Хэдхэн долоо хоногийн дараа Германы арми бүх хүн төрөлхтний төлөөх хамгийн чухал ажлыг хийх байсан юм" гэж бичиж байжээ.
Тэрээр Гитлерийн холбоотны хувьд тэнхлэгийн орнууд дайнд ялагдах нь гарцаагүй гэдгийг ухаарсан анхны хүмүүсийн нэг бөгөөд 1942 оноос эхлэн Германы эсрэг холбоотнуудтай нууц хэлэлцээ хийж эхэлжээ. Гэсэн хэдий ч Германтай харилцаа ойр хэвээр байв. 1943 оны 6-р сарын 18-нд А.Хитлер адмиралд 75 насны төрсөн өдрөөр нь тансаг дарвуулт онгоц бэлэглэж байжээ.
1944 оны 3-р сарын 19-ний өдөр гэхэд Унгар Германы цэргүүдэд эзлэгдсэн бөгөөд тус улсад еврей, цыгануудыг албадан гаргах ажиллагаа эхэлсэн. Зөвлөлтийн цэргүүд Унгарын хил рүү ойртоход Хорти 1944 оны 8-р сард Германыг дэмжигч Дөме Штоайн Засгийн газрыг зайлуулж, генерал Геза Лакатошыг ерөнхий сайдаар томилсон байна. 1944 оны 10-р сарын 15-нд Хортийн засгийн газар ЗХУ-тай эвлэрэх хүсэлтэй байгаагаа зарласан юм. Гэсэн хэдий ч Хорти Румыны хаан I Михай-гаас ялгаатай нь эх орноо дайнаас гаргаж чадаагүй юм.
Дэлхийн хоёрдугаар дайн дууссаны дараа 77 настай Миклош Хорти-г Югославын засгийн газар тулган шаардаж байсан болов ч дайны гэмт хэрэгтнээр шүүгээгүй бөгөөд тэрээр гэр бүлийнхээ хамт Португалийн Эшторил руу нүүж, тэнд 13 орчим жил амьдарсан. Миклош Хорти 1957 оны 2-р сарын 9-нд нас барсан юм.
Адмиралын чандрыг сүүлд 1993 оны 9-р сарын 4-нд Будапештээс зүүн зүгт орших Кендерес тосгоны оршуулгын газар дахь гэр бүлийн буханд шилжүүлэн оршуулжээ.