Сталины оршуулга

Иосиф Сталины оршуулга (орос. Похороны Сталина): Зөвлөлт Холбоот Улсын Сайд нарын Зөвлөлийн дарга, ЗХУ-ын Коммунист намын Төв хорооны нарийн бичгийн дарга Иосиф Виссарионович Сталин 1953 оны 3-р сарын 5-нд нас барж, 4 хоногийн дараа буюу 1953 оны 3-р сарын 9-нд Москва хотын Улаан талбайд түүнийг оршуулах албан ёсны ёслолын үйл ажиллагаа болсон. Оршуулах ёслолын үеэр замбараагүй байдал үүсэж шахцалдаан болсоны улмаас янз бүрийн тооцоогоор дор хаяж 100 хүн нас барсан гэдэг.

Салах ёс

1953 оны 3-р сарын 6-нд И.Сталины шарилыг Эвлэлүүдийн ордны (орос. Дом Союзов) Баганат танхимд салах ёс гүйцэтгэхээр байршуулжээ. 16:00 цагт Сталинтай салах ёс гүйцэтгэхийг хүссэн анхны хүмүүс цуваж байна.

Москва болон Зөвлөлтийн бусад хотуудаас ирсэн иргэд, янз бүрийн аж ахуйн нэгж, байгууллага, Зэвсэгт хүчний төлөөлөгчид авсны дэргэдүүр зогсолтгүй өнгөрч эмгэнэж байжээ. И.Сталины авсны дэргэд Георгий Маленков, Лаврентий Берия, Вячеслав Молотов, Климент Ворошилов, Никита Хрущёв, Николай Булганин, Лазарь Каганович, Анастас Микоян зэрэг ЗХУ-ын төр, засгийн удирдагчид хүндэт харуулд зогсож байжээ.

Москвагийн гудамжинд ачааны машин дээр суурилуулсан гэрэлтүүлэг асааж Эвлэлүүдийн ордон руу чиглэн явж байсан олон мянган хүмүүсийн цувааг шөнө орой гэрэлтүүлж байжээ.

Шөнөдөө Москвагийн гудамжаар салах ёс хийх ээлжээ хүлээн дугаарлаж байсан хүмүүсээр дүүрэн байв. Харанхуй байхад өглөө эрт Эвлэлүүдийн ордны үүд нээгдэж, Баганын танхимд үдэх ёслол үргэлжилж байжээ. Салах ёслолд ЗХУ-ын иргэдээс гадна бусад улс орны төлөөлөгчид оролцсон байна.

И.Сталины шарилын дэргэд Хятадын Жоу Эньлай, Чехословакийн Клемент Готвальд, Польшийн Болеслав Берут, Унгарын Матиаш Ракоши, Болгарын Вылко Цервенков, Румыны Георге Георгиу-Деж, Италийн коммунист намын удирдагч Пальмиро Тольятти, Германы Вальтер Ульбрихт, Отто Гротеволь нар болон Испанийн Долорес Ибаррури, Харри Поллитт, Вилл Петронниг, Иоганн Коплениг, Монголын Юмжаагийн Цэдэнбал зэрэг коммунист хөдөлгөөний удирдагч нар хүндэт харуулд зогсож байсан юм. Мөн Финландын Ерөнхий сайд Урхо Кекконен, Бүх Энэтхэгийн Энх тайвны зөвлөлийн дарга Сайфуддин Китчлу нар мөн зогсож байв.

Гурван өдөр, гурван шөнө салах ёс гүйцэтгэсэн. 3-р сарын 8-ны шөнө дундын орчимд салах ёс дуусаж, оршуулгын бэлтгэл эхэлсэн. Шөнийн 2 цагт олон тооны цэцгийн хэлхээнүүдийг танхимаас гаргаж эхлэв. Төр, засгийн удирдлага, хамгийн том намын байгууллага, гадаадын коммунист намууд, төрөл төрөгсдөөс 100-хан цэцгийн хэлхээ авч явахаар шийдсэн тул авсны ард үлдсэн бусад хэдэн мянган цэцгийн хэлхээг өглөө гэхэд бунхны хоёр талд байршуулжээ.

Оршуулга

Өглөөний 7:00 цаг гэхэд оршуулгын цуваа Улаан талбай хүрэх зам дагуу хамгаалалтын цэргүүд байрлуулсан байв. Өглөөний 08.00 цагт Улаан талбайд нийт 4400 гаруй цэрэг, зам дагуух найрал хөгжим, Эвлэлийн ордны хүндэт харуул жагсан байжээ. Өглөөний 09:00 цаг гэхэд Улаан талбайд 12 мянга орчим ажилчин жагссан байв. Бунхны үүдэн дээр "Ленин", "Сталин" нарын нэрийг чулуунд сийлсэн байв. Баганын танхимаас Сайд нарын Зөвлөлийн байр, Түүхийн музей, Кремлийн ханын дагуу "Эрхэм хүндэт Иосиф Виссарионович Сталинд" гэсэн бичээс бүхий гашуудлын туузтай цэцгийн хэлхээ байрлуулсан байжээ. "Москва ярьж байна. Эвлэлүүдийн ордны баганын танхим..." гэж Юрий Левитаны хоолойгоор оршуулгын ёслолыг радиогоор шууд дамжуулж байсан юм.

10:00 цаг гэхэд Эвлэлийн ордны дэргэд оршуулгын цуваа жагсаж бэлэн болсон. 10:15 цагт Г.Маленков, Л.Берия, В.Молотов, К.Ворошилов, Н.Хрущёв, Н.Булганин, Л.Каганович, А.Микоян нар Сталины шарилтай хайрцгийг өргөн үүд рүү хүндэтгэлтэй явжээ. 10:23 цагт шарилтай хайрцгийг тусгайлан оршуулгын туузаар чимэглэсэн их буу зөөх морин сүйх тэргэн дээр байрлуулж Бунхан руу чиглэн хөдөлсөн байна. Оршуулгын цуваанд Ф.Шопены 2-р сонатын си-бемоль минор хөгжим эгшиглэж байв.

Зөвлөлтийн алдарт маршал, генералууд Сталины шагналыг торгон дэрэн дээр барьж байв: Маршалын Од (Маршал Семён Будённый), Ялалтын хоёр одон (Маршал В.Соколовский, Л.Говоров), Лениний гурван одон (Маршал Иван Конев, Семён Тимошенко, Р. Манов, Р. Маршалский, Р. К.А.Мерецков, С.И.Богданов, хурандаа генерал Кузнецов), 1-р зэргийн Суворовын одон (армийн генерал Захаров). Медалиудыг дэд адмирал В.А.Фокин, маршал К.А.Вершинин, армийн генерал Иван Баграмян, хурандаа генерал М.И.Неделин, К.С.Москаленко нар барьж явсан ажээ.

Авсны араас ЗХУ-ын Коммунист намын Төв Хорооны Тэргүүлэгчдийн гишүүд, ЗХУКН-ын Төв Хорооны гишүүд, нэр дэвшигчид, ЗХУ-ын сайд нар, ЗХУ-ын Дээд Зөвлөлийн гишүүд, ЗХУ-ын Дээд Зөвлөлийн болон Зөвлөлт Оросын Дээд Зөвлөлийн депутатууд, талийгаачийн төрөл төрөгсөд, Холбоотон орнуудын Коммунист намын дарга нар болон цэргийн хүндэт харуул явжээ. 10:45 цагт авсыг сүйх тэргээс гаргаж, бунхны өмнөх улаан индэр дээр байрлуулав. Жагсаалын бэлтгэл эхэлсэн (оролцогчид бунхны индэр рүү гарч ирэв).

Гашуудлын цуглааныг Сталины оршуулгын ажлыг зохион байгуулах комиссын дарга Н.Хрущев нээсний дараа ЗХУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн дарга, ЗХУКН-ын Төв Хорооны нарийн бичгийн дарга Г.Маленков үг хэлэв. Дараа нь ЗХУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн нэгдүгээр орлогч дарга Л.Берия эмгэнэлийн үг хэлэв. Дараа нь ЗХУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн даргын нэгдүгээр орлогч В.Молотов хааж үг хэлсэн.

11:54 цагт Н.Хрущев оршуулгын цуглаан хаасныг мэдэгдсэн байна. Георге Георгиу-Деж, Болеслав Берут, Пах Дем Ли, Уолтер Ульбрихт, Долорес Ибаррури, Отто Гротеволь, Валко Цервенков, Матиаш Ракоши, Пьетро Ненни, Пальмиро Тольятти, Жак Дюклос, Клемент Готвальд, Булганинро Молот, Булганинро, Берия, Сабуров, Жоу Эньлай, Первухин, Каганович, Шверник, Микоян нар Мавзолей буюу бунханы индэрээс бууж ирэв.

ЗХУ-ын удирдагч Маленков, Берия, Молотов, Ворошилов, Хрущев, Булганин, Каганович, Микоян нар авсны дэргэд зогсоод түүнийг өргөж, бунхан руу аажуухан өргөж оруулав.

12:00 цагт Кремлийн дээгүүр 21 удаа их бууны ёслолын буудлага хийсэн. Оршуулгын маршийн чимээг Москвагийн аж үйлдвэрийн аж ахуйн нэгжүүдийн дуут дохионы чимээ дагалдаж, орон даяар 5 минутын чимээгүй байдал зарлав. Оршуулгын маршийн дараа Зөвлөлт Холбоот Улсын төрийн дуулал эгшиглэж Сталиныг нас барсны дараа буулгасан ЗХУ-ын Төрийн далбааг Кремлийн орой дээр өргөн мандуулжээ. 12:10 цагт Цэргүүд бунхны өмнө жагсаж, нисэх онгоцууд дээгүүр нисэн өнгөрсөн байна.

Цуглаан дээр хэлсэн үгсийг хэвлэлд хэвлүүлж гаргасан байна. И.Сталины занданшуулсан шарилыг 1953-1961 он хүртэл "В.И.Ленин ба И.В.Сталин нарын бунхан" хэмээн нэрлэж олон нийтэд дэлгэн тавьж байжээ.

Төрийн оршуулгад оролцсон гадаадын төлөөлөгчид

Болеслав Берут - Польшийн Ерөнхий сайд, Польшийн Ажилчдын Нэгдсэн Намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга,
Валко Червенков – Болгарын Ерөнхий сайд, Болгарын Коммунист намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга,
Жак Дюкло - Францын Коммунист намын түр ерөнхий нарийн бичгийн дарга,
Георге Георгиу-Деж – Румын Улсын Төрийн Зөвлөлийн Ерөнхийлөгч бөгөөд Ерөнхий сайд, Румыны Ажилчны намын нэгдүгээр нарийн бичгийн дарга,
Клемент Готвальд - Чехословакийн Ерөнхийлөгч, Чехословакийн Коммунист намын дарга,
Отто Гротеволь - Бүгд Найрамдах Ардчилсан Герман Улсын Сайд нарын Зөвлөлийн дарга,
Долорес Ибаррури - Испанийн Коммунист намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга,
Урхо Кекконен – Финландын Ерөнхий сайд,
Спиро Колека – Бүгд Найрамдах Албани Ард Улсын Ерөнхий сайдын орлогч,
Иоганн Коплениг - Австрийн Коммунист намын дарга
Пьетро Ненни - Италийн Социалист намын нарийн бичгийн дарга
Харри Поллитт - Их Британийн Коммунист намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга
Матиас Ракоши – Унгарын Ажилчин Ардын Намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга
Макс Рейман - Баруун Германы Коммунист намын дарга
Константин Рокоссовский - Польшийн Батлан хамгаалахын сайд
Пальмиро Тольятти - Италийн Коммунист намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга
Юмжаагийн Цэдэнбал – Монгол Улсын Ерөнхий сайд
Вальтер Ульбрихт – Германы Социалист эв нэгдлийн намын нэгдүгээр нарийн бичгийн дарга, Бүгд Найрамдах Ардчилсан Герман Улсын Сайд нарын Зөвлөлийн орлогч дарга
Жоу Эньлай – Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Ерөнхий сайд

Шилжүүлэн оршуулсан тухай

1961 оны 10-р сарын 30-нд болсон ЗХУКН-ын XXII Их хурлаас "Сталин Лениний захиасыг ноцтой зөрчсөн, эрх мэдлээ урвуулан ашигласан, шударга Зөвлөлтийн ард түмнийг үй олноор нь хэлмэгдүүлсэн болон хувь хүнийг тахин шүтэх үеийн бусад үйлдлүүд гаргасан тул авсыг нь Лениний бунханд үлдээх боломжгүй" гэж шийдвэрлэсэн байна. Уг саналыг санал нэгтэй дэмжиж 1961 оны 10-р сарын 31-ээс 11-р сарын 1-нд шилжих шөнө Сталины шарилыг Лениний бунхнаас гаргаж, Кремлийн хананы дэргэд булшинд шилжүүлэн оршуулжээ.