Томаш Масарик

Томаш Гарриг Масарик (чех. Tomáš Garrigue Masaryk; 1850 оны 3-р сарын 7-нд Австрийн эзэнт улсын Морави нутгийн Годонин хотод төрж, 1937 оны 9-р сарын 14-нд Чехословак улсын Лани тосгонд нас барсан) — Чехословакийн төрийн болон улс төрийн зүтгэлтэн, нийгэм судлаач, гүн ухаантан бөгөөд Чехословак улсын тусгаар тогтнолын төлөө тэмлийн удирдагчдын нэг. Чехословак улс байгуулагдсаны дараа 1918—1935 онуудад анхны Ерөнхийлөгч нь болсон хүн.

Намтар

Чейковице хотод бага сургуулиа төгссөний дараа Томаш Моравийн Словак улсад боловсролоо үргэлжлүүлэв. Тэрээр эхлээд Хустопечегийн жинхэнэ гимназид, дараа нь Стражницын гимназид суралцсан боловч хичээлээ дуусгаж чадаагүй юм. Эцэг эх нь түүнийг дархны мэргэжлээр суралцуулж, слесарь болгохыг хүссэн тул Вена хотод төмөр хийц, дараа нь Чейче хотод дархны мэргэжлээр суралцжээ.

Ийнхүү Масарик 15 настайгаасаа чинээлэг эцэг эхийн хүүхдүүдийн хувийн багшаар амьдралаа залгуулж эхэлжээ. Брно гимназид сурсны дараа тэрээр 1869 онд Вена руу явж, Эрдмийн гимназид суралцаж төгссөн. Масарик 1872 онд биеийн тамирын сургуулиа төгсөж, төгсөлтийн гэрчилгээгээ авсны дараа Венийн их сургуулийн Философийн факультетэд үргэлжлүүлэн суралцав. 1874 оны 4-р сард Венад ирсэн философийн шинэ профессор Франц Брентано түүнд хүчтэй нөлөөлжээ.

Праг дахь Чарльз Фердинандын нэрэмжит их сургуулийг чех, герман гэсэн хэсгүүдэд хуваасан тул тэрээр шинээр байгуулагдсан Чехийн их сургуульд философийн профессорын албан тушаалыг хаших болсон тул 1882 оны зун тэрээр гэр бүлийн хамт Праг руу нүүж очиж тэнд лекц уншиж эхэлжээ.

Праг хотод Масарик улс төрийн үйл ажиллагаагаа эхлүүлж Йозеф Кайзл (чех. Josef Kaizl; 1854—1901) болон Карел Крамарж (чех. Karel Kramář; 1860—1937) нартай нийлж, улс төрийн шинэ чиглэлийг томъёолсон байна.

Масарик Чехийн улс төр, соёлын хүрээний хязгаарлагдмал үзэл бодол, ашиг сонирхлыг шүүмжилжээ. Тэрээр чехийн үндсэрхэг үзлийг эсэргүүцэж, мөн антисемитийн мухар сүсгийг эсэргүүцэж байв.

1900 оны 3-р сард Масарик Чехийн Ардын намыг үүсгэн байгуулсан - Дэвшилтэд, хожим нь реалист нам гэгддэг. Энэ хугацаанд тэрээр хичээнгүйлэн нийтэлж Чех, Моравийн янз бүрийн хотуудад зогсоо зайгүй лекц уншиж байсан.

1902 онд Масарик Чикагогийн их сургуульд лекц уншиж, олон нийтийн өмнө, ялангуяа Америкийн чех, словакчуудад зориулсан олон уулзалт зохион байгуулжээ.

Дайны үеэр 1915 оны 9-р сард Масарикийн баруун гар байсан Эдвард Бенеш цагаачилжээ. Дараа нь тэд хоёулаа Франц руу нүүж, шаардлагатай харилцаа холбоо бүхий Францын иргэншилтэй Милан Р.Штефаник нартай нэгдсэн. Масарик Праг хотод суралцаж байх үеэсээ хоёуланг нь сайн мэддэг болсон юм. Тэрээр Бенешийг Парис дахь "Чехословакийн үйл ажиллагаа"-ыг удирдахаар томилж, тэр оны 9-р сард өөрөө Лондон руу нүүжээ. Лондонгийн Кингс коллежид Масарик "Слав асуудлууд"-ын профессороор ажиллаж, лекц унших, олон нийтэд ярих, сэтгүүлзүйн ажил, хувийн харилцаа холбоо зэргээрээ олны анхаарлыг татаж байв.

Тэрээр 1917 онд Орост очиж чехийн олзлогдсон цэргүүдээс "чехсловак легион" байгуулсан.

1918 оны 10-р сарын 18-нд АНУ-ын ерөнхийлөгч Вудро Вилсон өмнөх байр сууриа өөрчилж, Австри-Унгарыг задрахад шийдвэрлэх хувь нэмэр оруулсан бөгөөд тусгаар тогтносон Чехословак улс байгуулахыг дэмжсэн юм. Ийнхүү Масарикийн Вашингтоны тунхаг нь үндсэндээ 1918 оны 10-р сарын 28-нд батлагдсан шинэ ардчилсан Чехословак улс болох Бүгд Найрамдах Чехословак улсыг үүсгэн байгуулах баримт бичиг болсон юм.

Австри-Унгарын эзэнт гүрэн нуран унасны дараа 1918 оны 11-р сарын 14-нд тэрээр Бүгд Найрамдах Чехословак улсын анхны ерөнхийлөгчөөр эзгүй АНУ-д байхдаа сонгогджээ. Тэрээр охин Ольгагийн хамт "Карманиа" хөлөг онгоцоор АНУ-аас эх орондоо буцаж ирээд Их Британид бууж Францыг гатлан Итали, Австриар дамжин Праг руу галт тэргээр очжээ. Францад тэрээр ерөнхийлөгч Рэймон Пуанкарэтай уулзаж, 1918 оны 12-р сарын 9-нд Дарни (Восгес) дахь Чехословак легионуудын жагсаалыг удирдав. Италид хаан Виктор Эммануэль III Масарикийг хүндэтгэлтэйгээр хүлээн авч байв.

Томаш Масарик Тгуновын ордонд Чехословакийн Ерөнхийлөгчийн тангараг өргөв.

Үүнээс хойш 1920, 1927 болон 1934 онд нийт 4 удаа ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон юм.

1935 оны 12-р сарын 14-нд тэрээр эрүүл мэндийн улмаас огцорч, дараа нь Лани дахь шилтгээнд амьдрахаар үлджээ. Тэрээр огцрохдоо 85 настай байсан юм. 1935 онд түүнийг албан тушаалаасаа огцорсны дараа Эдвард Бенеш, Бохумил Немец нар ерөнхийлөгчийн сонгуульд өрсөлдөж, олон жилийн турш Гадаад хэргийн сайд байсан Эдвард Бенеш ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон байна.

Томаш Масарик 1937 оны 9-р сарын 14-ний өдөр Төв Европын цагаар өглөөний 3:29 цагт ойрын гэр бүл, ерөнхийлөгч Бенеш болон түүний эхнэр Хана Бенешова нарын дэргэд нас барсан байна.

Бүтээлүүд

Ideály humanitní; Problém malého národa; Demokratism v politice. Praha: Melantrich, 1990
Masaryk T.G. Svobodni zednari, Nase doba 1925.
Masaryk T.G. Katolicke povery o zednarstvi a satanismus, Svobodny zednar VIII/1934.
Thomas Masaryk The making of a State
Masaryk. T.G. Svetova revoluce, Cin, 1925
T. G. Masaryk «Die Weltrevolution»

Бүтээлүүд

Ideály humanitní; Problém malého národa; Demokratism v politice. Praha: Melantrich, 1990
Masaryk T.G. Svobodni zednari, Nase doba 1925.
Masaryk T.G. Katolicke povery o zednarstvi a satanismus, Svobodny zednar VIII/1934.
Thomas Masaryk The making of a State
Masaryk. T.G. Svetova revoluce, Cin, 1925
T. G. Masaryk «Die Weltrevolution»