Тори

Тори, ₉₀Th
Тори
Дуудлага	/ˈtʰɔːri/
Гадаад байдал	мөнгөлөг
Стандарт атомын жин Ar°(Th)
	232.0377±0.0004; 232.04±0.01 (товчлогдсон);
Үелэх систем дэх Тори
	актини ← тори → протактини
Атомын дугаар (Z)	90
Бүлэг	f-блокийн бүлгүүд (дугааргүй)
Үе	7-р үе
Блок	f-блок
Электрон байгуулалт	[Rn] 6d2 7s2
Давхарга бүрт	2, 8, 18, 32, 18, 10, 2
Физик шинж чанарууд
Төлөв	хатуу
Хайлах температур	2023 K (1750 °C, 3182 °F)
Буцлах температур	5061 K (4788 °C, 8650 °F)
Нягт (20° C)	11.725 г/см3
Хайлах энтальп	13.81 кЖ/моль
Уурших энтальп	514 кЖ/моль
Хувийн дулаан шингээлт	26.230 Ж/(моль·K)
Атомын шинж чанар
Исэлдэлтийн зэрэг	нийтлэг: +4; −1, +1,? +2, +3
Цахилгаан сөрөг чанар	Полингийн шаталбар: 1.3
Ионжилтын энерги	1-р: 587 кЖ/моль ; 2-р: 1110 кЖ/моль ; 3-р: 1930 кЖ/моль ; ;
Атомын радиус	эмпирик: 179.8 пм
Ковалент радиус	206±6 пм
	Спектрийн хүрээ дэх өнгөт шугамуудтори элементийн спектрийн шугам
Бусад шинж чанарууд
Байгалийн тархац	анхдагч
Талст бүтэц	тал-төвтэй куб (ттк) (cF4)
Торны тогтмол	a = 508.45 пм (20 °C)
Дулааны тэлэлт	11.54×10−6/K (20 °C)
Дулаан дамжуулалт	54.0 Вт/(м⋅K)
Цахилгаан эсэргүүцэл	157 nΩ⋅м (0 °C)
Соронзон чанар	парасоронзон
Моляр соронзон мэдрэмж	132.0×10−6 см3/моль (293 K)
Юнгийн модуль	79 ГПа
Хөдөлгөх модуль	31 ГПа
Эзлэхүүний модуль	54 ГПа
Дууны хурд нимгэн саваа	2490 м/с (20 °C)
Пуассоны коэффициент	0.27
Моосын хатуулаг	3.0
Викерсийн хатуулаг	295–685 МПа
Бринеллийн хатуулаг	390–1500 МПа
CAS дугаар	7440-29-1
Түүх
Нэрийн үүсэл	Норсын аянгын бурхан Торын нэрээр
Нээсэн	Йёнс Якоб Берцелиус (1829)
Хамгийн тогвортой изотопууд ү; з;
	Ангилал: Тори; үзэх · хэлэлцэх · засах \| эх сурвалж

Тори (Англи: Thorium) нь байгальд тохиолддог, цацраг идэвхтэй химийн элемент бөгөөд дэлхийн өнцөг булан бүрт их хэмжээтэй байдаг. Торийн (тэмдэглэгээ Th) атомын дугаар 90 бөгөөд атом нь 90 протон, 90 электронтойгоос 4 нь валентын электрон юм. 1828 онд нээгдэж, Норвегийн аянга цахилгааны бурхан Торын нэрээр нэрлэгджээ.

Байгальд тори-232 (100.00%) байдаг. Тори альфа бөөмөө бага багаар алдсаар задардаг. Тори-232-ын хагас задралын хугацаа нь ойролцоогоор 14.05 тэрбум жил. Энэ нь дэлхийн гадарга дээр ураныг бодвол 3-4 дахин удаан гэсэн үг юм. Тори нь монацит элснээс газрын ховор элемент олборлох үед гардаг дайвар бүтээгдэхүүн юм. Хуучин өргөн хэрэглэдэг байсан боловч цацраг идэвхтэйн улмаас хэрэглээ нь багасч байгаа.

Тори-232 нь цөмийн түлш – уран-233-ыг баяжуулахад ашиглагддаг байсан. Туршилтын реакторуудын ихэнх нь өдгөө ашиглагдахаа больсон ч аюулгүй байдал талаасаа цөмийн эрчим хүч гарган авахад тохиромжтой гэдэг утгаар Орос, Энэтхэг, Хятад зэрэг улсуудад хэрэглэсээр байгаа.

Физик шинж чанар

Цэвэр тори нь агаарт тэсвэртэй, металлын гялалзлагаа хэдэн сараар ч хадгалж чаддаг мөнгөлөг цагаан өнгөтэй метал юм. Тори нь оксидоор бохирдсон үедээ агаарт удаанаар исэлдэж саарал өнгөтэй болох ба эцэст хар бараан өнгөтэй болдог. Торигийн шинж чанар нь оксидоор хэр их бохирдсон бэ гэдгээс хүчтэй хамаарна. Цэвэр тори нь зөөлөн, давтагддаг, сунгаж болдог шинж чанартай. Тори нь 14000С-т талдаа төвтэй куб бүтцээс төвдөө төвтэй куб бүтэц рүү шилждэг. Нунтаг метал тори нь өөрөө аяндаа шатдаг тул маш хянамгай ажиллагаа шаарддаг. Агаарт халаахад метал тори нь ноцож, цагаан өнгийн дөл үүсгэн шатдаг. Тори нь хайлах болон буцлах температурын зөрүү өндөртэй металл юм.

Химийн шинж чанар

Тори нь устай удаанаар харилцан үйлчилдэг боловч хлорт устөрөгчөөс бусад ихэнх хүчлүүдэд хялбар уусдаггүй. Бага зэрэг фторын ион агуулсан концентрацитай азотын хүчилд уусдаг.

Цахим холбоос

Wiktionary

Wiktionary: Тори – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу

Commons: Тори – Викимедиа дуу дүрсний сан

Эшлэл

↑ "Стандарт атомын жин: Тори". CIAAW. 2013.
↑ Прохаска, Томас; Иргер, Йоханна; Бенефилд, Жаклин; Бөхлке, Жон К.; Чессон, Лесли А.; Коплен, Тайлер Б.; Дин, Типин; Данн, Филип Ж. Х.; Грёнинг, Манфред; Холден, Норман Э.; Мейжер, Харро А. Ж. (2022-05-04). "Элементүүдийн стандарт атомын жин 2021 (IUPAC Техникийн тайлан)". Pure and Applied Chemistry (Англи хэлээр). doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.
↑ ^3.0 ^3.1 ^3.2 Арбластер, Жон В. (2018). Элементүүдийн кристаллографийн шинж чанарын сонгосон утгууд. Материалын Парк, Охайо: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
↑ Th(-I) and U(-I) have been detected in the gas phase as octacarbonyl anions; see Chaoxian, Chi; Sudip, Pan; Jiaye, Jin; Luyan, Meng; Mingbiao, Luo; Lili, Zhao; Mingfei, Zhou; Gernot, Frenking (2019). "Octacarbonyl Ion Complexes of Actinides [An(CO)₈]^+/− (An=Th, U) and the Role of f Orbitals in Metal–Ligand Bonding". Chemistry (Weinheim an der Bergstrasse, Germany). 25 (50): 11772–11784. 25 (50): 11772–11784. doi:10.1002/chem.201902625. ISSN 0947-6539. PMC 6772027. PMID 31276242.
↑ ^5.0 ^5.1 Гринвуд, Норман Н.; Эрншоу, Алан (1997). Элементүүдийн хими (2-р хэвлэл). Butterworth-Heinemann. х. 28. doi:10.1016/C2009-0-30414-6. ISBN 978-0-08-037941-8.
↑ Лиде, Д. Р., ed. (2005). "Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds". CRC Хими, физикийн гарын авлага (PDF) (86-р хэвлэл). CRC Press. х. 4–135. ISBN 978-0-8493-0486-6.
↑ Вэст, Р. (1984). CRC, Хими, физикийн гарын авлага. Chemical Rubber Company Publishing. х. E110. ISBN 978-0-8493-0464-4.
↑ Кондев, Ф. Г.; Ван, М.; Хуан, В. Ж.; Наими, С.; Ауди, Г. (2021). "The NUBASE2020 evaluation of nuclear properties" (PDF). Chinese Physics C. 45 (3): 030001. doi:10.1088/1674-1137/abddae.

[CIAAWтори-1] "Стандарт атомын жин: Тори". CIAAW. 2013.

[CIAAW2021-2] Прохаска, Томас; Иргер, Йоханна; Бенефилд, Жаклин; Бөхлке, Жон К.; Чессон, Лесли А.; Коплен, Тайлер Б.; Дин, Типин; Данн, Филип Ж. Х.; Грёнинг, Манфред; Холден, Норман Э.; Мейжер, Харро А. Ж. (2022-05-04). "Элементүүдийн стандарт атомын жин 2021 (IUPAC Техникийн тайлан)". Pure and Applied Chemistry (Англи хэлээр). doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.

[Arblaster_2018-3] 3.0 ^3.1 ^3.2 Арбластер, Жон В. (2018). Элементүүдийн кристаллографийн шинж чанарын сонгосон утгууд. Материалын Парк, Охайо: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.

[Th(-1),_U(-1)-4] Th(-I) and U(-I) have been detected in the gas phase as octacarbonyl anions; see Chaoxian, Chi; Sudip, Pan; Jiaye, Jin; Luyan, Meng; Mingbiao, Luo; Lili, Zhao; Mingfei, Zhou; Gernot, Frenking (2019). "Octacarbonyl Ion Complexes of Actinides [An(CO)₈]^+/− (An=Th, U) and the Role of f Orbitals in Metal–Ligand Bonding". Chemistry (Weinheim an der Bergstrasse, Germany). 25 (50): 11772–11784. 25 (50): 11772–11784. doi:10.1002/chem.201902625. ISSN 0947-6539. PMC 6772027. PMID 31276242.

[GE28-5] 5.0 ^5.1 Гринвуд, Норман Н.; Эрншоу, Алан (1997). Элементүүдийн хими (2-р хэвлэл). Butterworth-Heinemann. х. 28. doi:10.1016/C2009-0-30414-6. ISBN 978-0-08-037941-8.

[magnet-6] Лиде, Д. Р., ed. (2005). "Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds". CRC Хими, физикийн гарын авлага (PDF) (86-р хэвлэл). CRC Press. х. 4–135. ISBN 978-0-8493-0486-6.

[7] Вэст, Р. (1984). CRC, Хими, физикийн гарын авлага. Chemical Rubber Company Publishing. х. E110. ISBN 978-0-8493-0464-4.

[NUBASE2020-8] Кондев, Ф. Г.; Ван, М.; Хуан, В. Ж.; Наими, С.; Ауди, Г. (2021). "The NUBASE2020 evaluation of nuclear properties" (PDF). Chinese Physics C. 45 (3): 030001. doi:10.1088/1674-1137/abddae.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]