Сүхбаатар аймаг: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
No edit summary
Мөр 21: Мөр 21:
|subdivision_name1 = '''Сүхбаатар'''
|subdivision_name1 = '''Сүхбаатар'''
|subdivision_type2 = [[Монгол Улсын сумд|Сум]] (13)
|subdivision_type2 = [[Монгол Улсын сумд|Сум]] (13)
|subdivision_name2 = [[Сүхбаатар аймаг#Сум нутаг|Нэр бүхий 13 сум]]
|subdivision_name2 = Асгат · Баруун-Урт · Баяндэлгэр<br>Дарьганга · Мөнххаан · Наран<br>Онгон · Сүхбаатар<br>Түвшинширээ · Түмэнцогт<br>Уулбаян · Халзан<br>Эрдэнэцагаан ([[Сүхбаатар (аймаг)#Сумд|→]])
|subdivision_type3 = Аймгийн төв
|subdivision_type3 = Аймгийн төв
|subdivision_name3 = [[Баруун-Урт]]
|subdivision_name3 = [[Баруун-Урт]]
Мөр 64: Мөр 64:
Улсын бага хурлын [[1943]] оны [[2 сарын 20]]-ны өдрийн тогтоолоор Жавхлант шарга аймгийг их жанжин [[Дамдины Сүхбаатар|Сүхбаатарын]] нэрэмжит болгож "Сүхбаатар аймаг" гэж нэрлэх болсон юм. Мөн ондоо аймгийн төвийг [[Баруун-Урт гол]]ын дэргэд шилжүүлэн суурьшуулж "[[Баруун-Урт]]" гэж нэрлэсэн ажээ.
Улсын бага хурлын [[1943]] оны [[2 сарын 20]]-ны өдрийн тогтоолоор Жавхлант шарга аймгийг их жанжин [[Дамдины Сүхбаатар|Сүхбаатарын]] нэрэмжит болгож "Сүхбаатар аймаг" гэж нэрлэх болсон юм. Мөн ондоо аймгийн төвийг [[Баруун-Урт гол]]ын дэргэд шилжүүлэн суурьшуулж "[[Баруун-Урт]]" гэж нэрлэсэн ажээ.


== Газар зүй ==
== Газар усан==
Тус аймгийн нутгийн хилийн нийт урт 1340 км бөгөөд урд талаараа [[БНХАУ]]-тай 485 км, баруун талаараа [[Дорноговь]] аймагтай 165 км, хойт талаараа [[Хэнтий]] аймагтай 260 км, зүүн хойт талаараа [[Дорнод]] аймагтай 430 км газраар тус тус хиллэдэг.
Тус аймгийн нутгийн хилийн нийт урт 1340 км бөгөөд урд талаараа [[БНХАУ]]-тай 485 км, баруун талаараа [[Дорноговь]] аймагтай 165 км, хойт талаараа [[Хэнтий]] аймагтай 260 км, зүүн хойт талаараа [[Дорнод]] аймагтай 430 км газраар тус тус хиллэдэг.


Мөр 80: Мөр 80:
[[Цагаан зээр]], [[тарвага]]ны нутагшил нэлээд тархмал байдаг бөгөөд [[үнэг]], [[чоно]], [[хярс]], [[өмхий хүрэн]], [[мануул]], [[дорго]], [[туулай]], [[шилүүс]], [[илбэнх]], [[хар сүүлт]] зэрэг ан амьтантай. Эрдэнэцагаан сумын Лхачинвандад, Аратын ууланд буга, зэрлэг гахай, Түмэнцогтын [[Хар ямаатын уул]]анд [[бор гөрөөс]], [[Бүрэнцогтын хад]]анд [[аргаль]] [[янгир]] нутагшиж байна.
[[Цагаан зээр]], [[тарвага]]ны нутагшил нэлээд тархмал байдаг бөгөөд [[үнэг]], [[чоно]], [[хярс]], [[өмхий хүрэн]], [[мануул]], [[дорго]], [[туулай]], [[шилүүс]], [[илбэнх]], [[хар сүүлт]] зэрэг ан амьтантай. Эрдэнэцагаан сумын Лхачинвандад, Аратын ууланд буга, зэрлэг гахай, Түмэнцогтын [[Хар ямаатын уул]]анд [[бор гөрөөс]], [[Бүрэнцогтын хад]]анд [[аргаль]] [[янгир]] нутагшиж байна.


== Соёл урлаг ==
== Сум нутаг ==
Сүхбаатар аймаг нь "Жаахан шарга" [[уртын дуу]], Дарьганга [[мөнгөн урлал]], удамт хурдан хүлэг, байгалийн үзэмж төгс [[Алтан Овоо]], [[Шилийн богд]] уул, [[Ганга нуур]], эртний үеийн түүхийг хүүрнэсэн хүн чулуудаараа алдартай төдийгүй улс орон даяар нэр алдар нь дуурссан их жанжин Сүхбаатар, улсын баатар "Эх оронч" [[Чойн Дугаржав]], [[Монгол улсын ерөнхий сайд|Монгол улсын Ерөнхий сайд]] [[Цэнгэлтийн Жигжиджав|Ц.Жигжиджав]], [[улс төрийн зүтгэлтэн|улс төр]], [[урлагийн зүтгэлтэн]] [[Магсарын Дугаржав]], [[Ардын жүжигчин]] уртын дууч [[Ч.Шархүүхэн]], [[Ардын зураач]] [[Д.Амгалан]] гээд урлаг соёлын зүтгэлтэн, гавьяатнууд, хөдөлмөрийн сайчууд, эрдэмтэн мэргэд, төрийн шагналтуудын өлгий нутаг юм.

Нутаг ус нэгтэй хөдөлмөрч олны дундаас [[Монгол улсын баатар]] 2, [[Хөдөлмөрийн баатар]] 16, Ардын цолтон 3, Төрийн шагналтан 6, [[Гавъяат]] цолтой 40 гаруй төрөн гарч аймаг орон нутгаа дуурсгаж байна.

== Хүн ам ==
{| class="wikitable"
|+ Сүхбаатар аймгийн хүн ам <ref name"statoids">Statoids (Gwillim Law) web page[http://www.statoids.com/umn.html]</ref><ref name="statis">Statistics office of Sükhbaatar aimag[http://202.131.5.91/webs/aimags/12/suh/urh.asp]</ref> <ref name="new">National Statistical Office[http://www.nso.mn/mdg/eng_index.htm]</ref> <ref name="old">National Economy of the Mongolian People's Republic (1921 - 1981), Ulaanbaatar 1981</ref><ref name="citypopulation">Thomas Brinkhoff: City Population[http://www.citypopulation.de/Mongolia.html#Land]</ref>
|-
! {{highlight1}} | 1956 <br /> тоол.
! {{highlight1}} | 1960 <br /> тооц.
! {{highlight1}} | 1963 <br /> тоол.
! {{highlight1}} | 1969 <br /> тоол.
! {{highlight1}} | 1975 <br /> тооц.
! {{highlight1}} | 1979 <br /> тоол.
! {{highlight1}} | 1981 <br /> тооц.
! {{highlight1}} | 1989 <br /> тоол.
! {{highlight1}} | 1991 <br /> тооц.
! {{highlight1}} | 1993 <br /> тооц.
! {{highlight1}} | 1994 <br /> тооц.
! {{highlight1}} | 1996 <br /> тооц.
! {{highlight1}} | 1998 <br /> тооц.
! {{highlight1}} | 2000 <br /> тоол.
! {{highlight1}} | 2002 <br /> тооц.
! {{highlight1}} | 2004 <br /> тооц.
! {{highlight1}} | 2005 <br /> тооц.
|-
| 30,700||34,100||32,100|| 35,300|| 39,900|| 43,000|| 44,600||50,800|| 57,408|| 56,084|| 57,546|| 56,534|| 55,523||55,511|| 54,529|| 53,935|| 52,768
|-
|}

== Сумд ==
[[Зураг:Mongolia Sukhbaatar sum map.png|thumb|250px|Газрын зураг]]
[[Зураг:Mongolia Sukhbaatar sum map.png|thumb|250px|Газрын зураг]]
{| class="wikitable sortable" style="text-align: center;"
{| class="wikitable sortable" style="text-align: center;"
Мөр 182: Мөр 151:
|-
|-
|}
|}

== Хүн ам ==
{| class="wikitable"
|+ Сүхбаатар аймгийн хүн ам <ref name"statoids">Statoids (Gwillim Law) web page[http://www.statoids.com/umn.html]</ref><ref name="statis">Statistics office of Sükhbaatar aimag[http://202.131.5.91/webs/aimags/12/suh/urh.asp]</ref> <ref name="new">National Statistical Office[http://www.nso.mn/mdg/eng_index.htm]</ref> <ref name="old">National Economy of the Mongolian People's Republic (1921 - 1981), Ulaanbaatar 1981</ref><ref name="citypopulation">Thomas Brinkhoff: City Population[http://www.citypopulation.de/Mongolia.html#Land]</ref>
|-
! {{highlight1}} | 1956 <br /> тоол.
! {{highlight1}} | 1960 <br /> тооц.
! {{highlight1}} | 1963 <br /> тоол.
! {{highlight1}} | 1969 <br /> тоол.
! {{highlight1}} | 1975 <br /> тооц.
! {{highlight1}} | 1979 <br /> тоол.
! {{highlight1}} | 1981 <br /> тооц.
! {{highlight1}} | 1989 <br /> тоол.
! {{highlight1}} | 1991 <br /> тооц.
! {{highlight1}} | 1993 <br /> тооц.
! {{highlight1}} | 1994 <br /> тооц.
! {{highlight1}} | 1996 <br /> тооц.
! {{highlight1}} | 1998 <br /> тооц.
! {{highlight1}} | 2000 <br /> тоол.
! {{highlight1}} | 2002 <br /> тооц.
! {{highlight1}} | 2004 <br /> тооц.
! {{highlight1}} | 2005 <br /> тооц.
|-
| 30,700||34,100||32,100|| 35,300|| 39,900|| 43,000|| 44,600||50,800|| 57,408|| 56,084|| 57,546|| 56,534|| 55,523||55,511|| 54,529|| 53,935|| 52,768
|-
|}

== Соёл урлаг ==
Сүхбаатар аймаг нь "Жаахан шарга" [[уртын дуу]], Дарьганга [[мөнгөн урлал]], удамт хурдан хүлэг, байгалийн үзэмж төгс [[Алтан Овоо]], [[Шилийн богд]] уул, [[Ганга нуур]], эртний үеийн түүхийг хүүрнэсэн хүн чулуудаараа алдартай төдийгүй улс орон даяар нэр алдар нь дуурссан их жанжин Сүхбаатар, улсын баатар "Эх оронч" [[Чойн Дугаржав]], [[Монгол улсын ерөнхий сайд|Монгол улсын Ерөнхий сайд]] [[Цэнгэлтийн Жигжиджав|Ц.Жигжиджав]], [[улс төрийн зүтгэлтэн|улс төр]], [[урлагийн зүтгэлтэн]] [[Магсарын Дугаржав]], [[Ардын жүжигчин]] уртын дууч [[Ч.Шархүүхэн]], [[Ардын зураач]] [[Д.Амгалан]] гээд урлаг соёлын зүтгэлтэн, гавьяатнууд, хөдөлмөрийн сайчууд, эрдэмтэн мэргэд, төрийн шагналтуудын өлгий нутаг юм.

Нутаг ус нэгтэй хөдөлмөрч олны дундаас [[Монгол улсын баатар]] 2, [[Хөдөлмөрийн баатар]] 16, Ардын цолтон 3, Төрийн шагналтан 6, [[Гавъяат]] цолтой 40 гаруй төрөн гарч аймаг орон нутгаа дуурсгаж байна.


== Ишлэл ==
== Ишлэл ==

13:34, 22 Нэгдүгээр сар 2013-ий байдлаарх засвар

Энэ аймгийг Сүхбаатар ялган таниарай.
Сүхбаатар аймаг
Мал услаж яваа Асгат сумын хоёр хөвүүн (1972 он)
Мал услаж яваа Асгат сумын хоёр хөвүүн (1972 он)
Flag of Сүхбаатар аймаг
Official seal of Сүхбаатар аймаг
Монгол орон дахь Сүхбаатар аймаг
Монгол орон дахь Сүхбаатар аймаг
Улс Монгол
АймагСүхбаатар
Сум (13)Нэр бүхий 13 сум
Аймгийн төвБаруун-Урт
Ихэнх нутаг Дорнод аймагт,
зарим нь Хэнтий аймагт байв
1931-1942 он
Жавхлантшарга аймаг үүссэн1942 он
Сүхбаатар аймаг болсон1943 он
Засаг захиргаа
  Засаг даргаЖамбын Батсуурь (АН)
Цагийн бүсUTC+8 (Чойбалсангийн цаг)
Улсын дугаарСҮ

Сүхбаатар (худам монголоор - sükebaɣatur, сүхэбагатур) — Монгол улсын аймаг.

Түүх

Сүхбаатар аймгийн нутаг дэвсгэр нь 1921 оноос өмнө Халхын Сэцэн хан аймгийн Чин ван хошуу, Далай ван хошуу, Ёст бэйс хошуу, Эрх гүн хошуу, Хурц засаг хошуу, Егүзэр хутагтын шавь хошуу гэсэн 6 хошууны нутаг, 1931 онд Халхын 4 аймгийг 13 аймаг болгон өөрчлөхөд Хэнтий, Дорнод аймагт харъяалагдаж байлаа.

1940-1942 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр 1942 онд Жавхлант шарга аймаг шинээр байгуулагджээ. Энэ үед Дорнод аймгаас Асгат, Баяндэлгэр, Дарьганга, Дарханхаан, Жавхлант шарга, Зотол, Онгон, Урт, Халзан, Хонгор зэрэг 10 сум, Хэнтий аймгаас Баянтэрэм, Уулбаян, Өлзийт, Түвшинширээ зэрэг 4 сум бүгд 14 сум, 125 баг, 29,2 мянган хүн ам, 850 мянган толгой мал, өвс хадах морин станц 2, нүүрсний уурхай нэг, сүү тосны завод 3-тай байгуулагдаж, Мандалын хийдийн сууринд төвлөрсөн бөгөөд аймгийн хөдөлмөрчдийн анхдугаар их хурал 1942 оны 3 дугаар сард 74 төлөөлөгчийн бүрэлдэхүүнтэй хуралдаж аймгийн Бага хурлыг 29 гишүүн, аймгийн яамны тэргүүлэгчдийг 9 хүний бүрэлдэхүүнтэй сонгож, аймгийн даргаар Сэдэдийн Түвдэнг баталжээ.

Улсын бага хурлын 1943 оны 2 сарын 20-ны өдрийн тогтоолоор Жавхлант шарга аймгийг их жанжин Сүхбаатарын нэрэмжит болгож "Сүхбаатар аймаг" гэж нэрлэх болсон юм. Мөн ондоо аймгийн төвийг Баруун-Урт голын дэргэд шилжүүлэн суурьшуулж "Баруун-Урт" гэж нэрлэсэн ажээ.

Газар усан

Тус аймгийн нутгийн хилийн нийт урт 1340 км бөгөөд урд талаараа БНХАУ-тай 485 км, баруун талаараа Дорноговь аймагтай 165 км, хойт талаараа Хэнтий аймагтай 260 км, зүүн хойт талаараа Дорнод аймагтай 430 км газраар тус тус хиллэдэг.

Аймгийн нутаг Дорнод монголын тэгш талын өмнөд хэсгийн үргэлжлэл бөгөөд тал хээрийн бүсэд багтдаг. Нутгийн ихэнх хэсэг нь далайн түвшнээс дээш 1000-1200 метр өндөрт оршдог. Хамгийн өндөр цэг нь далайн түвшнээс дээш 1778 метрт өргөгдсөн Шилийн богд уул, хамгийн нам цэг нь далайн түвшнээс 790 метр өргөгдсөн Байшинт юм.

Сүхбаатар нь ус зүйн мужлалаар ус багатай бүст багтах бөгөөд гадаргуугийн ус ховортой, тогтмол урсгалтай гол мөрөн байхгүй боловч 20 гаруй жижиг нуур, 200-гаад булаг шанд, гол горхи байдаг. Талбулаг, Арын нуур, Рашаант, Эрээн толгой, Далай булаг, Гашуун, Цавчир, өвдөг, Модонгийн худаг, Цагаан булаг зэрэг рашаан ус олонтой.

Байгалийн сонин тогтоц бүхий газар нутаг элбэгтэй. Үүнд: Дарьганга суманд 200 гаруй сөнөсөн галт уул, Онгон, Дарьганга суманд 127-248 км2 талбай эзлэх Онгон, Молцогийн их элс, Эрдэнэцагаан сумын нутагт улсын дархан цаазат Лхачинвандад уул, Дарьганга, Наран сумын нутагт Баяндулаан, Талын агуйт, Мөнххаан сумын Баян-Уулын орчмын 70 гаруй агуй зэрэг олон агуй, Лог, Будар, Зараа, Төрөнгө, Дэлгэрхаан, Харгилтай зэрэг үлэмж талбай бүхий чулуун тогтоцтой нуруу хөндий олон байдгийн дээр чулуужсан яс зэрэг амьтан ургамлын үлдэгдэл Байшинт, Ходоодын говь, Хорголжингийн талаас олддог юм. энэ бүгдийг хятадын мэдэлд өгчихөөд одоо нэрийг нь интернетэд хадгалж үлдэх болж байх шив дээ. Хойч үе маань энэ нэрний учрыг олж газрыг танихгүй болохоор бичсэний хэрэг байна уу даа. зурагыг нь тавихаар хожим та нарыг хараах учир бас л хэцүү юм даа. ер нь таг чиг байсан нь дээр байхаа.

Амьтан ургамал

өвс ургамлын хувьд хайлс, дэлт балгана, тавилганга, нохойн хошуу, монос, ямаан болон нанхиат зээргэнэ ургахын хамт тал хээрийн хиаг, ерхөг, таана, хөмүүл, дэрс, бударгана зонхилно. Эмийн ургамлаас чөдөр өвс, чихэр өвс, зээргэнэ, халгай, таван салаа, тэхийн шээг зэрэг олон төрлийн ургамал ургадаг. Баяндэлгэр, Дарьганга сумын нутагт хунчий, туйплан, Эрдэнэцагаан сумын нутагт Бонго, лантаанз ургахын дээр анхилам үнэрт ургамлаас ганга өвс газар сайгүй тохиолдоно. Хайлс, гүйлс, бургас зэрэг модлог ба бутлаг ургамал бүхий байгалийн гоёмсог баянбүрд Дарьганга, Онгон, Баяндэлгэр, Наран, Эрдэнэцагаан, Сүхбаатар, Түмэнцогт сумын нутагт элбэг.

Цагаан зээр, тарваганы нутагшил нэлээд тархмал байдаг бөгөөд үнэг, чоно, хярс, өмхий хүрэн, мануул, дорго, туулай, шилүүс, илбэнх, хар сүүлт зэрэг ан амьтантай. Эрдэнэцагаан сумын Лхачинвандад, Аратын ууланд буга, зэрлэг гахай, Түмэнцогтын Хар ямаатын ууланд бор гөрөөс, Бүрэнцогтын хаданд аргаль янгир нутагшиж байна.

Сум нутаг

Газрын зураг
Сумын нэр
(хоттойг тодоор)
Багийн
тоо
Хүн амын тооцоо Талбай
(км²)
Нягт.
(2011)
2008[1] 2012[2]
1 Асгат 4 1,775 1,752
2 Баруун-Урт 9 15,549 17,463
3 Баяндэлгэр 6 4,560 4,614
4 Дарьганга 4 2,884 2,856
5 Мөнххаан 5 4,335 4,269
6 Наран 3 1,466 1,550
7 Онгон 5 3,638 3,655
8 Сүхбаатар 5 3,263 3,178
9 Түвшинширээ 5 3,035 3,017
10 Түмэнцогт 3 2,339 2,391
11 Уулбаян 5 3,010 2,780
12 Халзан 4 1,622 1,596
13 Эрдэнэцагаан 8 6,309 6,527
Аймгийн дүн 66 53,785 55,648

Хүн ам

Сүхбаатар аймгийн хүн ам [3][4] [5] [6][7]
1956
тоол.
1960
тооц.
1963
тоол.
1969
тоол.
1975
тооц.
1979
тоол.
1981
тооц.
1989
тоол.
1991
тооц.
1993
тооц.
1994
тооц.
1996
тооц.
1998
тооц.
2000
тоол.
2002
тооц.
2004
тооц.
2005
тооц.
30,700 34,100 32,100 35,300 39,900 43,000 44,600 50,800 57,408 56,084 57,546 56,534 55,523 55,511 54,529 53,935 52,768

Соёл урлаг

Сүхбаатар аймаг нь "Жаахан шарга" уртын дуу, Дарьганга мөнгөн урлал, удамт хурдан хүлэг, байгалийн үзэмж төгс Алтан Овоо, Шилийн богд уул, Ганга нуур, эртний үеийн түүхийг хүүрнэсэн хүн чулуудаараа алдартай төдийгүй улс орон даяар нэр алдар нь дуурссан их жанжин Сүхбаатар, улсын баатар "Эх оронч" Чойн Дугаржав, Монгол улсын Ерөнхий сайд Ц.Жигжиджав, улс төр, урлагийн зүтгэлтэн Магсарын Дугаржав, Ардын жүжигчин уртын дууч Ч.Шархүүхэн, Ардын зураач Д.Амгалан гээд урлаг соёлын зүтгэлтэн, гавьяатнууд, хөдөлмөрийн сайчууд, эрдэмтэн мэргэд, төрийн шагналтуудын өлгий нутаг юм.

Нутаг ус нэгтэй хөдөлмөрч олны дундаас Монгол улсын баатар 2, Хөдөлмөрийн баатар 16, Ардын цолтон 3, Төрийн шагналтан 6, Гавъяат цолтой 40 гаруй төрөн гарч аймаг орон нутгаа дуурсгаж байна.

Ишлэл

  1. Сүхбаатар аймгийн статистикийн хэлтэс. Эдийн засаг, нийгмийн байдлын тухай танилцуулга. 2009 он.
  2. Сүхбаатар аймгийн статистикийн хэлтэс. Эдийн засаг, нийгмийн байдлын тухай танилцуулга. 2012 он.
  3. Statoids (Gwillim Law) web page[1]
  4. Statistics office of Sükhbaatar aimag[2]
  5. National Statistical Office[3]
  6. National Economy of the Mongolian People's Republic (1921 - 1981), Ulaanbaatar 1981
  7. Thomas Brinkhoff: City Population[4]

Загвар:Сүхбаатар Загвар:Монгол улс