Чосон: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
б r2.7.3) (бот изменил: ar:مملكة جوسون на ar:جوسون
бNo edit summary
Мөр 90: Мөр 90:
| isbn = 978-89-5660-214-1}}</ref>
| isbn = 978-89-5660-214-1}}</ref>


Чусон хоёр удаа хүчирхэг дайсны өөдөөс тосон байлдсан. Эхлээд Японы цэргийн эрхтэн [[Тоётоми Хидэёши]]йн удирдсан тэнгисийн болоод хуурай замын цэргүүд Солонгосын өмнөд нутаг болон [[Сөүл|Хансон]], [[Пёнян]] хоёр том хотыг эзлэж авсан. Үргэлжлээд "кобүксон" (''Geobukseon'', «яст мэлхий онгоц», «хуягт онгоц») гэх их буут онгоц бүтээсэн Чусоны далайн жанжин [[И Сүн-шин]] японы хөлөг онгоцуудыг удаа дараалан сүйрүүлэв. Эцэстээ [[Мин улс]] Чусонд хамсаж өгч байж Япончуудыг хариулсан энэ дайн 1592-1598 оны хооронд явагджээ.
Чусон хоёр удаа хүчирхэг дайсны өөдөөс тосон байлдсан. Эхлээд Японы цэргийн эрхтэн [[Тоётоми Хидэёши]]йн удирдсан тэнгисийн болоод хуурай замын цэргүүд Солонгосын өмнөд нутаг болон [[Сөүл|Ханьсон]], [[Пён-Ян]] хоёр том хотыг эзлэж авсан. Үргэлжлээд "кобүксон" (''Geobukseon'', «яст мэлхий онгоц», «хуягт онгоц») гэх их буут онгоц бүтээсэн Чусоны далайн жанжин [[И Сүн-шин]] японы хөлөг онгоцуудыг удаа дараалан сүйрүүлэв. Эцэстээ [[Мин улс]] Чусонд хамсаж өгч байж Япончуудыг хариулсан энэ дайн 1592-1598 оны хооронд явагджээ.


Хориод жилийн дараа умраас хүчирхэгжсэн нүүдэлчин [[Зүрчид]] Мин улстай дайтан ирэв. Уламжлал, соёл, харилцааны үүднээс Чусон Мин улсыг дэмжиж байснаас шалтгаалж 1627 онд [[Нурхач]]ын төрлийн [[Амин]] 3 түмэн цэрэгтэй ирж,<ref>{{harvnb|Kennedy|1943|}} (leader of the expedition); {{harvnb|Ebrey|Walthall|Palais|2006|p=350}} (number of troops).</ref> дараа нь 1636 онд 12 түмэн цэрэг [[Манж]]аас дайлан Чусоны цэргийг даржээ.<ref>{{harvnb|Ebrey|Walthall|Palais|2006|p=350}}.</ref> Үр дүнд нь Чусоныхан Мин улсыг бус [[Манж Чин улс]]ын бүрэн эрхийг хүлээн зөвшөөрч, алба барих болж найрамджээ.<ref>{{harvnb|Lee|de Bary|1997|p=269}}.</ref> Үүний дараа Японы адилаар гадаад ертөнцөөс ангид дайнгүй амар амгалан 200 жилийг өнгөрөөв.
Хориод жилийн дараа умраас хүчирхэгжсэн нүүдэлчин [[Зүрчид]] Мин улстай дайтан ирэв. Уламжлал, соёл, харилцааны үүднээс Чусон Мин улсыг дэмжиж байснаас шалтгаалж 1627 онд [[Нурхач]]ын төрлийн [[Амин]] 3 түмэн цэрэгтэй ирж,<ref>{{harvnb|Kennedy|1943|}} (leader of the expedition); {{harvnb|Ebrey|Walthall|Palais|2006|p=350}} (number of troops).</ref> дараа нь 1636 онд 12 түмэн цэрэг [[Манж]]аас дайлан Чусоны цэргийг даржээ.<ref>{{harvnb|Ebrey|Walthall|Palais|2006|p=350}}.</ref> Үр дүнд нь Чусоныхан Мин улсыг бус [[Манж Чин улс]]ын бүрэн эрхийг хүлээн зөвшөөрч, алба барих болж найрамджээ.<ref>{{harvnb|Lee|de Bary|1997|p=269}}.</ref> Үүний дараа Японы адилаар гадаад ертөнцөөс ангид дайнгүй амар амгалан 200 жилийг өнгөрөөв.

13:09, 29 Нэгдүгээр сар 2013-ий байдлаарх засвар

Чусон улс / Чусоны вант улс
조선국 (朝鮮國)[1] - чу-сон-гүг
조선왕조 (朝鮮王朝) - чу-сон-ван-жу
1392–1897
Чусон улсын далбаа
Вангийн сүлд туг
Чусон улсын Вангийн сүлд тэмдэг
Вангийн сүлд тэмдэг
Сежун ван Зүрчидыг ухраасны дараах Чусоны газар орон
Сежун ван Зүрчидыг ухраасны дараах Чусоны газар орон
НийслэлХансон (өнөө Сөүл)
Нийтлэг хэлСолонгос хэл
Шашин
Шинэ үеийн Күнзийн суртал (улсын шашин),
Солонгос маягийн Буддын шашин
Төр засагХаант засаг
Онцлох дөрвөн ван 
• 1392–1398
Тайзу (түрүүч)
• 1418–1450
Сежун
• 1776–1800
Чонжу
• 1863–1897
Кужун (сүүлч)1
Онцлох сайд нар 
• 1431–1449
Хуан Хүй
• 1466–1472
Хан Мёнхо
• 1592–1598
Ю Сонрён
• 1793–1801
Чэ Жегун
Түүх 
• Курёгийн төр эргэв
1388 он - 5 сарын 20
• Чусоны Тайзу (Тэжу) ван сууринд суусан
1392 он - 7 сарын 17 1392
• Солонгос үсэг (Хангыль) зохиогдсон
1446 он – 10 сарын 9
• Япон дайлаар ирэв
1592 он – 1598 он
• Манж дайлаар ирэв
1636 он – 1637 он
• Канхуагийн гэрээ
1876 он - 2 сарын 27
1897 он - 10 сарын 12 1897
Хүн ам
• 1500 оны[2]
6,510,000 гаруй
• 1753 оны[2]
18,660,000 гаруй
Мөнгөний нэгжмүн, ян
Өмнө нь
Дараа нь
Курё
Солонгосын эзэнт улс
1Тэрээр 1897 онд Солонгосын эзэн хаан болсон.

1392 оноос 1897 оны хооронд Солонгост Чусон улс (засгийн шинжээр нь Чусоны вант улс гэж бичнэ; сол. 조선, 朝鮮, Joseon, Chosŏn; Англи: Joseon, Joseon dynasty, Kingdom of Joseon; Орос: Династия Чосон) оршин тогтнож байв. Өмнө нь байсан Курё улсын жанжин И овогт Сон-ге 1388 онд төрийг эргүүлж 1392 онд шинэ улсыг эмхлэн байгуулж Чусоны Тайзу (эхний хаан) гэгдэв. Чусон улс ихэнх дээр үеийн улс гүрний адил хаант засагтай улс (эзэнт улс) бaйв. Улсын эзэн нь ван (왕 wang) учир вант улс гэж нарийвчилж ойлгоно.

Курёгийн нийслэл Кэгён (Gaegyeong, өнөө Кэсон) байсан бол шинэ улс Ханян (Hanyang)-д төвлөв. Энэ хот удалгүй "Хансон" (Hanseong), өдгөө Сөүл гэх нэртэй болсон билээ. Сежун, Сонжун хоёр вангийн үе буюу 1434 он, 1491 онд Зүрчидийг Ялу голоос цааш хоёронтоо ухрааснаар хожмын Чусон, өнөөгийн Солонгосын хил Түмэн гол, Ялу гол гэх тэмээнээс тэмдэгтэй газраар тогтон үлджээ. 1443 онд Сежун ван өмнөдөд "Хангөл" (оросоор Хангыль), умардад "Чусонгөл" (оросоор Чосонгыль) гэгдэх Солонгос үсгийг зохиосон нь чухал үйл юм. Гэвч XX зууны хагас хүртэл Солонгост ханз үсэг голлож байжээ. Чусон улсад Күнзийн суртал нийгмийн үнэлэмж, ёс журмын шалгуур байв.

Чусон улсын хүн амын тооны талаар баттай мэдээ байхгүй.[3] Саяхны нэгэн судалгаанд 1392 оны үед 6 сая, 1750 оны үед 18 сая байсан гэж багцаалжээ. 1810-1850 оны хооронд хүн амын тоо 10%-иар буурсан гэж үзэх нь бас бий.[4] XX зуун гарч орчин үеийн эмнэлэг нэвтрэхээс өмнө солонгос хүний дундаж нас (дундаж наслалт биш шүү) нь эрэгтэйд 24, эмэгтэйд 26 байжээ.[5]

Чусон хоёр удаа хүчирхэг дайсны өөдөөс тосон байлдсан. Эхлээд Японы цэргийн эрхтэн Тоётоми Хидэёшийн удирдсан тэнгисийн болоод хуурай замын цэргүүд Солонгосын өмнөд нутаг болон Ханьсон, Пён-Ян хоёр том хотыг эзлэж авсан. Үргэлжлээд "кобүксон" (Geobukseon, «яст мэлхий онгоц», «хуягт онгоц») гэх их буут онгоц бүтээсэн Чусоны далайн жанжин И Сүн-шин японы хөлөг онгоцуудыг удаа дараалан сүйрүүлэв. Эцэстээ Мин улс Чусонд хамсаж өгч байж Япончуудыг хариулсан энэ дайн 1592-1598 оны хооронд явагджээ.

Хориод жилийн дараа умраас хүчирхэгжсэн нүүдэлчин Зүрчид Мин улстай дайтан ирэв. Уламжлал, соёл, харилцааны үүднээс Чусон Мин улсыг дэмжиж байснаас шалтгаалж 1627 онд Нурхачын төрлийн Амин 3 түмэн цэрэгтэй ирж,[6] дараа нь 1636 онд 12 түмэн цэрэг Манжаас дайлан Чусоны цэргийг даржээ.[7] Үр дүнд нь Чусоныхан Мин улсыг бус Манж Чин улсын бүрэн эрхийг хүлээн зөвшөөрч, алба барих болж найрамджээ.[8] Үүний дараа Японы адилаар гадаад ертөнцөөс ангид дайнгүй амар амгалан 200 жилийг өнгөрөөв.

Европын зэвсгээр зэвсэглэсэн Япон хүчирхэгжин нөлөөлж 1897 онд Солонгосын эзэнт улсыг зарлан ёслуулснаар Чусоны вант улсын үе төгсчээ.

Мөн үзэх

Эх сурвалж

  1. Lee, Jun-gyu (이준규) (2009-07-22). "(세상사는 이야기) 왜색에 물든 우리 말-(10)" (in Korean). Newstown. 1392년부터 1910년까지 한반도 전역을 통치하였던 조선(朝鮮)은 일반적으로 조선 왕조(朝鮮王朝)라 칭하였으며, 어보(御寶), 국서(國書) 등에도 대조선국(大朝鮮國)이라는 명칭을 사용하였었다. (translation) Joseon which had ruled from 1392 to 1910 was commonly referred to as "Joseon Dynasty" while "Kingdom of Joseon" was used in the Royal Seal, national documents and others.{{cite news}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  2. 2.0 2.1 아틀라스 한국사 편찬위원회 (2004). 아틀라스한국사. 사계절. p. 108. ISBN 89-5828-032-8.
  3. Ch'oe YH, PH Lee & WT de Bary (eds.) (2000), Sources of Korean Tradition: Volume II: From the Sixteenth to the Twentieth Centuries. Columbia University Press, p. 6
  4. Jun SH, JB Lewis & H-R Kang (2008), Korean Expansion and Decline from the Seventeenth to the Nineteenth Century: A View Suggested by Adam Smith. J. Econ. Hist. 68: 244–82.
  5. "...before the introduction of modern medicine in the early 1900s the average life expectancy for Koreans was just 24 for males and 26 for females." Lankov, Andrei (2007). The Dawn of Modern Korea. 384-12 Seokyo-dong, Mapo-gu, Seoul, South Korea, 121-893: EunHaeng Namu. p. 47. ISBN 978-89-5660-214-1. {{cite book}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)CS1 maint: location (link)
  6. Kennedy 1943 (leader of the expedition); Ebrey, Walthall & Palais 2006, p. 350 (number of troops).
  7. Ebrey, Walthall & Palais 2006, p. 350.
  8. Lee & de Bary 1997, p. 269.