Аригиба хаан: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Мөр 1: Мөр 1:
{{Хаан
{{Хаан
|name=Ашидхэв хаан<br />{{mongolUnicode|ᠷᠠᠽᠢᠪᠠᠭ ᠬᠠᠭᠠᠨ}}
|name =Ашидхэв хаан
|title=[[Юань улс]]ын [[эзэн хаан]]<br>[[Их Монгол Улс]]ын [[хаан]]<br>[[Хятадын эзэн хаан]]
|title = [[Юань улс]]ын [[хаан]]
|image=
|image= [[Файл:Ashithev_khan.jpg|250px]]
|caption=
|caption=
|reign= 1328.10 сар–1328.11.14 <br>(1 сар, долоодугаар хаан)
|reign=1328
|coronation= 1328 онд Шандугийн <br> Их амгалан харшид
|coronation=1328
|succession=Юань улсын зээн хаан
|predecessor=[[Есөнтөмөр хаан]]
|predecessor=[[Есөнтөмөр хаан]]
|successor=[[Төвтөмөр хаан]]
|successor=[[Төвтөмөр заяат хаан]]
|heir=
|royal house=[[Боржигин]]
|royal house=[[Боржигин]]
|father= Есөнтөмөр хаан
|house=[[Юань улс|Юань]]
|mother= [[Бабухан хатан]]
|house-type=Династи
|date of birth= 1320 он
| royal anthem =
|date of death= {{death date and age1|1328|11|14|1320|1|1}}
|father=Есөнтөмөр хаан
|place of death = Юань, [[Шанду]]
|birth_date=1320
|given name= {{lang-mn|Ашидхэв}} ({{mongolUnicode|ᠷᠠᠽᠢᠪᠠᠭ}})
|death_date=1328
|death_place=[[Шанду]]
|place of burial=
|place of burial=
|}}
|}}
1320 оны цагаан бичин жил дор төржээ. [[Есөнтөмөр хаан|Есөнтөмөрийн]] ахмад хөвгүүн. Зарим түүхийн ном зохиолд түүний нэрийг Асчибу гэж бичсэн байдаг. 1328 онд Шанду хотод [[Есөнтөмөр хаан]] нас барсан тул тэрбээр хаан болсон.1328 оны шар луу жилийн намрын сүүл сард хаан суужээ. Энэ үед [[Дайду]]г сахиж байсан нууц хүрээлэнгийн хэрэг захирагч [[Яньтөмөр]] болон ван Раднашири нар тэр завшааныг далимдуулан хөдөлж [[Хайсан хүлэг хаан]]ы хөвгүүн [[Төвтөмөр хаан|Төвтөмөрийг]] хаан сууринд гаргахаар оролджээ. [[Яньтөмөр]] нь Хайсан Хүлэг хааныг Алтайн хязгаарын захирагч байх үед гар дор нь байж итгэл хүндийг олсон нэгэн байв. Хожим [[Хайсан хүлэг хаан]] суурийг залгамжилсны дараа [[Яньтөмөр|Яньтөмөрийг]] өндөр албан тушаалд дэвшүүлсэн нь энэ байв. Иймээс эцгийнх нь ач тусыг бодож Хайсан хүлэг хааны 2-р хөвгүүн Төвтөмөрийг хаан сууринд гаргахаар хуйвалджээ. 1328 оны 9 сард Дайду хотод Төвтөмөр хаан ширээнд суужээ. Ийнхүү Төвтөмөр хаан сайд түшмэдүүдийнхээ ятгалгаар Ашидхэв хаантай тулалдахаар цэрэг илгээжээ. 1328 оны 10 сард 2 тал ширүүн тулалдсаны эцэст Ашидхэв хааны тал ялагдсан бөгөөд Ашидхэв хааны хувь заяа хэрхсэн нь тодорхойгүй.


'''Ашидхэв'''<ref>Хааны нэрийг хэд хэдэн янзаар бичиж байна. Ч.Содбилэг 2010 онд хэлэхдээ: «Зураач Т.Мандир Ашидхэв гэсэн. Монгол сурвалж бичгүүдэд Рачибаг, Рагибаха гэж бичсэн байдаг. Юань улсын сударт бичсэн (хятад галиг) ''асужиба''-г үндэслэн Асучибу гэж бичвэл зохино» гэжээ.</ref> (1320–1328) — [[Юань улс]]ын долоодугаар '''[[хаан]]''' байв. 1328 онд нэг сар хаан суусан.
== Гэр бүл ==
Эцэг: [[Есөнтөмөр хаан]]


== Бага нас ==
Эх: [[Бабухан хатан]]
Ашидхэв 1320 оны цагаан бичин жил хожмын [[Есөнтөмөр]] хааны [[Бабухан]] хатнаас мэндэлсэн. [[Гамала]]гийн ач, [[Чингим]]ийн гуч хүү юм. 1324 онд эцэг нь хаан болоход ханхүү хэмээн нэр заагдсан.


== Хоёр хаан ==
Ах дүү нар:
1328 оны 8 сарын 15-нд Есөнтөмөр хаан [[Шанду]]д нас нөхцсөн тул 10-р сард Бабухан их хатан, Төвлөн засах яамны баруун этгээдийн чинсан [[Далааш]], Ляо ван Тогтох, Лян ван Ван нар Ашидхэв ханхүүг хаан өргөмжилжээ.


Үйл таслах яамны хэрэг мэдэгч [[Яньтөмөр]], Раднаашир ван зэрэг жанжид балчир хааныг түлхэх унагаахаар хуйвалдаан [[Дайду]] дахь хааны ордныг бүсэлж 10 сарын 16-нд [[Хайсан хүлэг хаан|Хүлэг]] хааны хөвүүн [[Төвтөмөр]]ийг залж хаан өргөмжлөснөөр нэг доор хоёр хаантай болов.
[[Бадамрэгжийбуу]] [[ван]]


=== Дайн ===
[[Ёндончинбуу тайж]]
[[Файл:Ashithev_khan.jpg|thumb|230px|''Орчин үеийн хөрөг'']]
Шанду Дайду хоёр нийслэлээрээ хуваагдан дайтав. Ашидхэвийн шадар Ванчин ван [[Цавчаал боомт]]ыг эзлэхэд Яньтөмөр цэрэглэн Ванчины цэргийг бут ниргэсэн ба Далааш түшмэл Артөмөр, Худтөмөр нарыг илгээвэл мөн Яньтөмөрийн цэрэгт дийлджээ. Ашидхэв хааны мэдлийн [[Ляодун]]ы хойгийн хэдэн түмэн цэрэг Дайду руу дөтлөхөд Төвтөмөр хаан Тодтөмөрийг илгээж Жижоуд өмнө тулгаран байлдаж хоёр талаас маш олноор үхэж, Ляодуны цэрэг Дайдугийн таван хаалгыг бүслэн очсон ч өмнөдөөс цэрэг татан хамгаалав. Ашидхэв хааны Артөмөр, Түмэндарь жанжид Төвтөмөр хааны цэрэгт ялагдав.

11-р сард Ерүтөмөр, Бухтөмөр нар Шандуг бүсэлж мухардуулснаар Ашидхэв хаан, Далааш ноён нар хас эрдэнийн тамгыг өргөн барьж бууж өгчээ. Ашидхэв хаан болон Бабухан хатан, Далааш нар баривчлагдан Дайду хот руу аваачин Төвтөмөр хаанд сөгдүүлсэн ба Ашидхэв хаан, Бабухан нарыг алс газар цөлж, Далааш, Балшир, Мамууш, Ляо ван Тогтохын хүү Бат нарыг цаазлан хороожээ.<ref name="содбилэг">Ч.Содбилэг. Монголын Их Юань улсын түүх. Улаанбаатар. 2010 он. 194-р тал</ref>

== Гэр бүл ==
* Эцэг — боржигин овогт [[Есөнтөмөр хаан]]
* Эх — хонгирад овогт [[Бабухан хатан]]


== Сурвалж, тайлбар ==
[[Шооса тайж]]
{{лавлах холбоос}}


{{s-start}}
{{s-start}}

16:09, 3 Нэгдүгээр сар 2016-ий байдлаарх засвар

Ашидхэв хаан
Юань улсын хаан
Хаанчлал1328.10 сар–1328.11.14
(1 сар, долоодугаар хаан)
Хаан суусан1328 онд Шандугийн
Их амгалан харшид
Төрсөн огноо1320 он
Өнгөрсөн огноо1328 оны 11 сарын 14
(8 насалсан)
Өнгөрсөн газарЮань, Шанду
ӨмнөхЕсөнтөмөр хаан
УдаахТөвтөмөр заяат хаан
ЭцэгЕсөнтөмөр хаан
ЭхБабухан хатан
Ургийн овогБоржигин
Төрсөн нэрМонгол: Ашидхэв (ᠷᠠᠽᠢᠪᠠᠭ)

Ашидхэв[1] (1320–1328) — Юань улсын долоодугаар хаан байв. 1328 онд нэг сар хаан суусан.

Бага нас

Ашидхэв 1320 оны цагаан бичин жил хожмын Есөнтөмөр хааны Бабухан хатнаас мэндэлсэн. Гамалагийн ач, Чингимийн гуч хүү юм. 1324 онд эцэг нь хаан болоход ханхүү хэмээн нэр заагдсан.

Хоёр хаан

1328 оны 8 сарын 15-нд Есөнтөмөр хаан Шандуд нас нөхцсөн тул 10-р сард Бабухан их хатан, Төвлөн засах яамны баруун этгээдийн чинсан Далааш, Ляо ван Тогтох, Лян ван Ван нар Ашидхэв ханхүүг хаан өргөмжилжээ.

Үйл таслах яамны хэрэг мэдэгч Яньтөмөр, Раднаашир ван зэрэг жанжид балчир хааныг түлхэх унагаахаар хуйвалдаан Дайду дахь хааны ордныг бүсэлж 10 сарын 16-нд Хүлэг хааны хөвүүн Төвтөмөрийг залж хаан өргөмжлөснөөр нэг доор хоёр хаантай болов.

Дайн

Орчин үеийн хөрөг

Шанду Дайду хоёр нийслэлээрээ хуваагдан дайтав. Ашидхэвийн шадар Ванчин ван Цавчаал боомтыг эзлэхэд Яньтөмөр цэрэглэн Ванчины цэргийг бут ниргэсэн ба Далааш түшмэл Артөмөр, Худтөмөр нарыг илгээвэл мөн Яньтөмөрийн цэрэгт дийлджээ. Ашидхэв хааны мэдлийн Ляодуны хойгийн хэдэн түмэн цэрэг Дайду руу дөтлөхөд Төвтөмөр хаан Тодтөмөрийг илгээж Жижоуд өмнө тулгаран байлдаж хоёр талаас маш олноор үхэж, Ляодуны цэрэг Дайдугийн таван хаалгыг бүслэн очсон ч өмнөдөөс цэрэг татан хамгаалав. Ашидхэв хааны Артөмөр, Түмэндарь жанжид Төвтөмөр хааны цэрэгт ялагдав.

11-р сард Ерүтөмөр, Бухтөмөр нар Шандуг бүсэлж мухардуулснаар Ашидхэв хаан, Далааш ноён нар хас эрдэнийн тамгыг өргөн барьж бууж өгчээ. Ашидхэв хаан болон Бабухан хатан, Далааш нар баривчлагдан Дайду хот руу аваачин Төвтөмөр хаанд сөгдүүлсэн ба Ашидхэв хаан, Бабухан нарыг алс газар цөлж, Далааш, Балшир, Мамууш, Ляо ван Тогтохын хүү Бат нарыг цаазлан хороожээ.[2]

Гэр бүл

Сурвалж, тайлбар

  1. Хааны нэрийг хэд хэдэн янзаар бичиж байна. Ч.Содбилэг 2010 онд хэлэхдээ: «Зураач Т.Мандир Ашидхэв гэсэн. Монгол сурвалж бичгүүдэд Рачибаг, Рагибаха гэж бичсэн байдаг. Юань улсын сударт бичсэн (хятад галиг) асужиба-г үндэслэн Асучибу гэж бичвэл зохино» гэжээ.
  2. Ч.Содбилэг. Монголын Их Юань улсын түүх. Улаанбаатар. 2010 он. 194-р тал
Өмнөх
Есөнтөмөр хаан
Юань улсын хаан
1328-1328
Дараах
Төвтөмөр хаан