Энерги: Засвар хоорондын ялгаа
No edit summary |
No edit summary |
||
| Мөр 1: | Мөр 1: | ||
{{Инфобокс физикийн тоо хэмжээ |
|||
|Name= Энерги |
|||
|Größenart= |
|||
|Formelzeichen= <math>E</math> |
|||
|Dim= |
|||
|AbgeleitetVon= |
|||
|SI= [[Жоуль (нэгж)|Ж]] = [[Ньютон (нэгж)|Н]]·[[Метр|м]] |
|||
|SI-Dimension= [[Урт|L]]<sup>2</sup>·[[Масс|M]]·[[Хугацаа|T]]<sup>−2</sup> |
|||
|cgs= [[Эрг (нэгж))|эрг]] |
|||
|cgs-Dimension= [[Урт|L]]<sup>2</sup>·[[Масс|M]]·[[Хугацаа|T]]<sup>−2</sup> |
|||
|esE= |
|||
|esE-Dimension= |
|||
|emE= |
|||
|emE-Dimension= |
|||
|Planck= |
|||
|Planck-Dimension= |
|||
|Astro= |
|||
|Astro-Dimension= |
|||
|Anglo= |
|||
|Anglo-Dimension= |
|||
|Anmerkungen= |
|||
|SieheAuch=[[Ажил (физик)|Ажил]], [[дотоод энерги]], [[дулаан]] |
|||
}} |
|||
[[Файл:Lightning_over_Oradea_Romania_zoom.jpg|thumb|right|200px|Цахилгаан цахих нь хүчтэй цахилгаан орны нөлөөгөөр агаар задрах үйл явц бөгөөд энергийн урсгал юм. [[Агаар мандал|Атмосфер]] дахь цахилгаан потенциал энерги нь дулаан, гэрэл, дууны энергид хувирдаг.]] |
[[Файл:Lightning_over_Oradea_Romania_zoom.jpg|thumb|right|200px|Цахилгаан цахих нь хүчтэй цахилгаан орны нөлөөгөөр агаар задрах үйл явц бөгөөд энергийн урсгал юм. [[Агаар мандал|Атмосфер]] дахь цахилгаан потенциал энерги нь дулаан, гэрэл, дууны энергид хувирдаг.]] |
||
[[Физик|Физикт]] болон бусад [[Шинжлэх ухаан|шинжлэх ухаануудад]] '''эрчим хүч''' буюу '''энерги''' ([[Грек хэл|Грекийн]] ενεργός, ''энергос'', "идэвхтэй, ажилладаг" гэсэн утгатай)<ref>{{cite web |url=http://www.etymonline.com/index.php?term=energy |title=Energy |work=Online Etymology Dictionary |last=Harper |first=Douglas |accessmonthday=May 1|accessyear=2007}}</ref> бол байгаль дээр хадгалагдаж буй системүүд болон биетүүдийн физик шинж чанарыг илэрхийлсэн [[Скаляр (физик)|скаляр]] [[физик хэмжигдэхүүн]] юм. Энерги нь хэд хэдэн өөр төлөвт орших бөгөөд тухайлбал [[Кинетик энерги|кинетик]], [[Потенциал энерги|потенциал]], [[Дулааны энерги|дулааны]], [[Цахилгаан соронзон энерги|цахилгаан соронзон]], [[Химийн энерги|химийн]], [[Цөмийн энерги|цөмийн]], [[Тайван үеийн энерги|масс]] гэх мэтчилэн байдаг бөгөөд эд бүгд мэдэгдэж буй байгалийн үзэгдлүүдийг тайлбарлахаар тодорхойлогдсон. |
[[Физик|Физикт]] болон бусад [[Шинжлэх ухаан|шинжлэх ухаануудад]] '''эрчим хүч''' буюу '''энерги''' ([[Грек хэл|Грекийн]] ενεργός, ''энергос'', "идэвхтэй, ажилладаг" гэсэн утгатай)<ref>{{cite web |url=http://www.etymonline.com/index.php?term=energy |title=Energy |work=Online Etymology Dictionary |last=Harper |first=Douglas |accessmonthday=May 1|accessyear=2007}}</ref> бол байгаль дээр хадгалагдаж буй системүүд болон биетүүдийн физик шинж чанарыг илэрхийлсэн [[Скаляр (физик)|скаляр]] [[физик хэмжигдэхүүн]] юм. Энерги нь хэд хэдэн өөр төлөвт орших бөгөөд тухайлбал [[Кинетик энерги|кинетик]], [[Потенциал энерги|потенциал]], [[Дулааны энерги|дулааны]], [[Цахилгаан соронзон энерги|цахилгаан соронзон]], [[Химийн энерги|химийн]], [[Цөмийн энерги|цөмийн]], [[Тайван үеийн энерги|масс]] гэх мэтчилэн байдаг бөгөөд эд бүгд мэдэгдэж буй байгалийн үзэгдлүүдийг тайлбарлахаар тодорхойлогдсон. |
||
13:25, 10 Гуравдугаар сар 2017-ий байдлаарх засвар
| Физикийн тоо хэмжээ | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Нэр | Энерги | |||||||||
| Томьёоны тэмдэглэгээ | ||||||||||
| ||||||||||
| Мөн үзэх: Ажил, дотоод энерги, дулаан | ||||||||||
Физикт болон бусад шинжлэх ухаануудад эрчим хүч буюу энерги (Грекийн ενεργός, энергос, "идэвхтэй, ажилладаг" гэсэн утгатай)[1] бол байгаль дээр хадгалагдаж буй системүүд болон биетүүдийн физик шинж чанарыг илэрхийлсэн скаляр физик хэмжигдэхүүн юм. Энерги нь хэд хэдэн өөр төлөвт орших бөгөөд тухайлбал кинетик, потенциал, дулааны, цахилгаан соронзон, химийн, цөмийн, масс гэх мэтчилэн байдаг бөгөөд эд бүгд мэдэгдэж буй байгалийн үзэгдлүүдийг тайлбарлахаар тодорхойлогдсон.
Энерги нь нэг төлөвөөс нөгөө төлөвт хувирах бөгөөд харин хэзээ ч шинээр үүсч бий болдоггүй, мөн устаж үгүй болдоггүй. Энэхүү энерги хадгалагдах зарчмыг анх 19-р зууны эхэн үед постулат болгосон бөгөөд энэ нь аливаа битүү системд үйлчилдэг. Нётерийн теорем ёсоор бол энерги хадгалагдах үзэгдэл нь физикийн хуулиуд цаг хугацаа өнгөрөхөд өөрчлөгддөггүй гэдэг баримтын үр дагавар юм.[2]
Эйнштейны хууль ёсоор тодорхой масстай бие бүхэн энергитэй. Харьцангуйн онол ёсоор тайван байх үеийн энерги болон массын харьцаа нь дараах томъёогоор тодорхойлогдоно:
Энерги нь олон янзын энергийн хэлбэрт байх ба үүнд жишээлбэл потенциал энерги, кинетик энерги, химийн энерги эсвэл дулааны энерги гэх мэтийг нэрлэж болно. Энергийг нэг системээс нөгөө рүү дамжуулах болон нэг хэлбэрээс өөр хэлбэрт хувиргаж болох боловч термодинамикийн 2-р хуулиар дулааны энергийн хувьд системүүдийн хооронд хязгаарлагдмал шилжилттэй эсвэл аар энергийн хэлбэрт хувиргах боломжтой байдаг.
Гадаад холбоос
Commons: Энерги – Викимедиа дуу дүрсний санЗүүлт, тайлбар
- ↑ Harper, Douglas. "Energy". Online Etymology Dictionary.
{{cite web}}: Unknown parameter|accessmonthday=ignored (help); Unknown parameter|accessyear=ignored (|access-date=suggested) (help) - ↑ Lofts, G (2004). "11 — Mechanical Interactions". Jacaranda Physics 1 (2 ed.). Milton, Queensland, Australia: John Willey & Sons Australia Ltd. p. 286. ISBN 0 7016 3777 3.
{{cite book}}: Unknown parameter|coauthors=ignored (|author=suggested) (help)
Энэ өгүүлэл дутуу дулимаг бичигджээ. Нэмж гүйцээж өгөхийг хүсье.