Их-Уул сум (Хөвсгөл): Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
No edit summary
Мөр 46: Мөр 46:
==Хүмүүс==
==Хүмүүс==
*Дашнямын Отгонтөгс - зураач, уран барималч, түүхч
*Дашнямын Отгонтөгс - зураач, уран барималч, түүхч

Дүрслэх урлаг, Соёл судлаач Түүхийн ухааны Доктор (Ph.D) Бэсүд Дашнямын Отгонтөгс нь Хулгана жилтэй. Хөвсгөл аймгийн Их Уул суманд төрсөн. Төрөлх сумандаа дунд сургуулиа дүүргээд,
1988 онд Улаанбаатар хотын Дүрслэх Урлагийн сургуульд элсэн суралцаж оюутан байхаасаа эхлэн урлан бүтээх ажилд хүчин зүтгэж,
1992 онд Хөвсгөл аймгийн Мөрөн хотод үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөний удирдагч, "Шадар Ван Чингүнжавын хөшөө", Хөвсгөл аймгийн Чандмань Өндөр сумын Ариг голын хөвөөн дээр "Алун Гоо" хатны хөшөөг барималч Д.Цэдэн-Ишийн хамтаар, мөн барималч Д.Батжаргалын хамтаар ХӨВСГӨЛ 60 ЖИЛ өндөрлөг, Мөрөн хотын Бугатай дөрөлж болон хотын төвийн бүх барималд засвар гүйцэтгэл хийж бүтээлцсэн.

Соёл Урлагийн Их Сургуульд суралцаж буй үедээ бүтээсэн "Бөө" уран баримал (Хөвсгөлийн цаатан, бөө мөргөлийн судалгаа, Германы музейд), "Тэр эрийн дурсгалд" уран баримал (Хувилай хааны япон улсад дайлаар мордсон талаарх судалгаа, Францын музейд) зэрэг бүтээлүүд олны хүртээл болж тус сургуулиа 1995 онд дүүргэсэн.

Өндөр Жанрайсаг буюу "Ум мани бадмэ хум"-ийн эх загвар болон туслах ажилд барималч Ч.Угтаабаярын хамт оролцож байгаад 1996 онд БНСАУ-ын Пусан хотод Хөвсгөлийн цаатны амьдралыг харуулсан фото зургийн үзэсгэлэнгээ гаргасан.

ОХУ-ын Санкт-Петербург хотод дүрслэх урлагийн түүхийн судалгааны ажил хийж байгаад 1999 онд МУИС-ийн НШУС түүхийн тэнхимд магистрантаар элсэж, дүрслэх урлагийн түүхээр тууштай ажиллах болсон. МУИС-ийн магистрантурт суралцахдаа эх түүхийн боловсрол эзэмшиж, 2000 онд ХIII зууны түүхэн хөргүүд сэдвээр түүхийн ухааны магистрын зэрэг хамгаалсан.

2003-оноос АНУ-д ажиллаж амьдарч эрдэм шинжилгээ судалгааны ажлаа үргэлжлүүлэн, Дэлхийгээр тархан суугаа Монголчууддаа зориулж Дэлхийн Монголчуудын Холбоо ТББ байгуулж тэргүүнээр нь ажиллаж эл холбооны шугамаар http://www.worldmongol.org http://www.rockfordbusinesscenter.org вэб сайт ажиллуулж Монголын дүрслэх урлаг, түүх соёлоо дэлхий нийтэд сурталчлан таниулах чиглэлээр багагүй ажил хийж байна.

2007 оноос МУИС-ийн НШУС түүхийн салбарт докторантаар элсэн суралцаж 2012 онд "Монголын орчин үеийн дүрслэх урлагийн түүх 1911-2011" сэдвээр Түүхийн ухааны доктор (Ph.D) зэрэг хамгаалж, Монголын Дүрслэх урлагийн 100 жилийн түүхэн харьцуулсан би даасан судалгаа хийж, Монголд анх удаа Монголын Дүрслэх Урлагийн түүхийг багцалж ном болгон хэвлүүлж гаргасан.

Төрсөн нутаг Хөвсгөл аймгийн Их-Уул сумын хүндэт иргэн болон Хөвсгөл аймгийн Олон нийтийн санал асуулгаар. "BEST OF KHUVSGUL 2014" Оны Шилдэг судлаач, эрдэмтэн болсон бөгөөд нэн эртнээс XX зуун хүртэлх Монголын дүрслэх урлаг, соёлын судалгаагаа үргэлжлүүлэн АНУ болон дэлхийн оюуны зах зээлд Монголынхоо дүрслэх урлаг, соёл уламжлалаа түгээн дэлгэрүүлэхээр ажиллаж байна.


== Ном зүй ==
== Ном зүй ==

21:37, 6 Долоодугаар сар 2017-ий байдлаарх засвар

Улбар шар нь Мөрөн, ягаан нь Их-Уул
Улбар шар нь Мөрөн, ягаан нь Их-Уул
_____ км²газар нутагтай
3,959 хүноршин суудаг
140,000толгой малтай
ДотрооШивээ, Асгат, Их-Уул, Мандал, Сэлэнгэ гэх таван багтай.
үүсгэн байгуулагдсан1931 онд
дахин байгуулагдсан1959 онд
Иргэдийн нэршилХөвсгөлийн Рашаант, Тосонцэнгэл, Түнэл, Эрдэнэбулган, Тариалан, Булганы Баян-Агттай хаяална.

Их-Уул сум нь урд талаараа Рашаант, баруун талаараа Тосонцэнгэл, хойд талаараа Түнэл, зүүн талаараа Тариалан зэрэг сумдтай хил залгадаг Хөвсгөл аймгийн сум юм. Аймгийн төвөөсөө 112 км, нийслэл Улаанбаатараас 589 км зайтай. 1198 өрхийн 4200 гаруй оршин суугчтай байсны ихэнх нь халх, хотгойдууд болно. 2016 оны байдлаар Их-Уул сум нь 4200 гаруй хүн амтай, 247,000 толгой малтай. Сумын төвийг Сэлэнгэ гэх бөгөөд Сэлэнгэ мөрний ойролцоо оршино. Их-Уул сумын засаг даргаар Н.Амараа, ИТХ-ын даргаар Ч.Батчулуун нар ажилладаг.

Түүх

1931 онд Хөвсгөл аймаг байгуулагдахад бий болжээ. 1933 оны тооллогоор 718 өрхийн 2,700 оршин суугч, 68,000 орчим толгой малтай байв. 1956 онд Тариалан суманд нэгтгэгдсэн ч 1959 онд дахин зохион байгуулагдсан. 1958-1990 онд Саруул-Амьдрал нэгдэл үйл ажиллагаагаа явуулж байв.

Хотгойдын шадар ван Чингүнжав Манжийн түрэмгийлэгчдээс зугтаж явахдаа одоогийн Их-Уул сумын Асгат багийн баруун давааг даван одсон гэсэн түүх байдаг. Түүний хайртай хонгор морь баруун давааны бартааг үл ажран тэнхээт хүлгийн ёрыг гаргаж замын хар хатираагаар давахыг харсан нутгийн ардууд түүнээс хойш баруун давааг Хонгорын даваа гэж нэрлэх болжээ. Хожим нь Шадар Ван Чингүнжав ар зуслангийн Ангархайн ам гэдэг газар гал түлж цай чанаж ууж байгаад баригджээ.

Газарзүй

Их-Уул сумын хамгийн өндөр цэг нь Халзан Бүргэдтэй уул.

Эдийн засаг

2004 оны байдлаар 140,000 толгой мал тоологдсоны 49,000 нь хонь, 73,000 нь ямаа, 10,000 нь үхэр буюу сарлаг, 8,800 нь адуу, 46 нь тэмээ байв[1]. 2011 оны байдлаар 234 мянган толгой мал тоолуулсан нь аймагтаа төдийгүй улсад дээгүүр орох үзүүлэлт юм.

1997 онд сумын төв нь Төвийн эрчим хүчний системд холбогджээ.

Хүмүүс

  • Дашнямын Отгонтөгс - зураач, уран барималч, түүхч

Дүрслэх урлаг, Соёл судлаач Түүхийн ухааны Доктор (Ph.D) Бэсүд Дашнямын Отгонтөгс нь Хулгана жилтэй. Хөвсгөл аймгийн Их Уул суманд төрсөн. Төрөлх сумандаа дунд сургуулиа дүүргээд, 1988 онд Улаанбаатар хотын Дүрслэх Урлагийн сургуульд элсэн суралцаж оюутан байхаасаа эхлэн урлан бүтээх ажилд хүчин зүтгэж, 1992 онд Хөвсгөл аймгийн Мөрөн хотод үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөний удирдагч, "Шадар Ван Чингүнжавын хөшөө", Хөвсгөл аймгийн Чандмань Өндөр сумын Ариг голын хөвөөн дээр "Алун Гоо" хатны хөшөөг барималч Д.Цэдэн-Ишийн хамтаар, мөн барималч Д.Батжаргалын хамтаар ХӨВСГӨЛ 60 ЖИЛ өндөрлөг, Мөрөн хотын Бугатай дөрөлж болон хотын төвийн бүх барималд засвар гүйцэтгэл хийж бүтээлцсэн.

Соёл Урлагийн Их Сургуульд суралцаж буй үедээ бүтээсэн "Бөө" уран баримал (Хөвсгөлийн цаатан, бөө мөргөлийн судалгаа, Германы музейд), "Тэр эрийн дурсгалд" уран баримал (Хувилай хааны япон улсад дайлаар мордсон талаарх судалгаа, Францын музейд) зэрэг бүтээлүүд олны хүртээл болж тус сургуулиа 1995 онд дүүргэсэн.

Өндөр Жанрайсаг буюу "Ум мани бадмэ хум"-ийн эх загвар болон туслах ажилд барималч Ч.Угтаабаярын хамт оролцож байгаад 1996 онд БНСАУ-ын Пусан хотод Хөвсгөлийн цаатны амьдралыг харуулсан фото зургийн үзэсгэлэнгээ гаргасан.

ОХУ-ын Санкт-Петербург хотод дүрслэх урлагийн түүхийн судалгааны ажил хийж байгаад 1999 онд МУИС-ийн НШУС түүхийн тэнхимд магистрантаар элсэж, дүрслэх урлагийн түүхээр тууштай ажиллах болсон. МУИС-ийн магистрантурт суралцахдаа эх түүхийн боловсрол эзэмшиж, 2000 онд ХIII зууны түүхэн хөргүүд сэдвээр түүхийн ухааны магистрын зэрэг хамгаалсан.

2003-оноос АНУ-д ажиллаж амьдарч эрдэм шинжилгээ судалгааны ажлаа үргэлжлүүлэн, Дэлхийгээр тархан суугаа Монголчууддаа зориулж Дэлхийн Монголчуудын Холбоо ТББ байгуулж тэргүүнээр нь ажиллаж эл холбооны шугамаар http://www.worldmongol.org http://www.rockfordbusinesscenter.org вэб сайт ажиллуулж Монголын дүрслэх урлаг, түүх соёлоо дэлхий нийтэд сурталчлан таниулах чиглэлээр багагүй ажил хийж байна.

2007 оноос МУИС-ийн НШУС түүхийн салбарт докторантаар элсэн суралцаж 2012 онд "Монголын орчин үеийн дүрслэх урлагийн түүх 1911-2011" сэдвээр Түүхийн ухааны доктор (Ph.D) зэрэг хамгаалж, Монголын Дүрслэх урлагийн 100 жилийн түүхэн харьцуулсан би даасан судалгаа хийж, Монголд анх удаа Монголын Дүрслэх Урлагийн түүхийг багцалж ном болгон хэвлүүлж гаргасан.

Төрсөн нутаг Хөвсгөл аймгийн Их-Уул сумын хүндэт иргэн болон Хөвсгөл аймгийн Олон нийтийн санал асуулгаар. "BEST OF KHUVSGUL 2014" Оны Шилдэг судлаач, эрдэмтэн болсон бөгөөд нэн эртнээс XX зуун хүртэлх Монголын дүрслэх урлаг, соёлын судалгаагаа үргэлжлүүлэн АНУ болон дэлхийн оюуны зах зээлд Монголынхоо дүрслэх урлаг, соёл уламжлалаа түгээн дэлгэрүүлэхээр ажиллаж байна.

Ном зүй

М.Нямаа, Хөвсгөл аймгийн лавлах толь, Улаанбаатар 2001, х.90

Эшлэл

  1. Статистикийн Төв Газар: 2004 оны мал тооллого, х.111

Загвар:Хөвсгөл