Тоорил хан: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added

Inline

11:07, 15 Долоодугаар сар 2021-ий байдлаарх засвар

Тоорил хан (? - 1203) бол Монголын тал нутагт Орхон гол, Туул голын сав газар, Хангайн нуруугаар төвлөрч нүүдэллэж байсан Хэрэйдийн ханлигийг 1160-аад оноос 1203 оныг хүртэл захирч байсан сүүлчийн хан юм. Куржакуз Буюруг хан, Илма хатан хоёрын дундаас төрсөн. Тоорил хан нь Чингис хааны эцэг Есүхэй баатартай тангараг тавьсан анд байсан бөгөөд сүүлд Тэмүжиний хуурай эцэг, холбоотон нь болжээ. 12-р зууны сүүлээр Мэргид, Тайчууд, Татар, Найман зэрэг холбоотон аймаг ханлигуудын эсрэг амжилттай байлдан ялж байсан. Несторын шашинтай байсан гэж түүхэнд тэмдэглэж үлдсэн.

Намтар

Тэмүжиний эсрэг хуйвалдаан, үхэл

1203 онд Жамуха, хүү Сэнгүм болон бусад ноёдын хатгалгаар Тэмүжинг гэнэдүүлэн довтолж устгах төлөвлөгөө боловсруулан Сэнгүмийн охин Чаур Бэхийг Зүчид буулган өгөхөөр дууджээ. Энэ хуйвалдааны мэдээллийг Хэрэйдийн Чэрэнгийн адуучин Бадай, Хишилиг нар Тэмүжинд хүрч ирэн дуулгаж зүүн зүг зугтааснаар Муу Өндөр хэмээх газар хориглон тулалджээ. Тоорил хаан ба Жамухын цэргийн хүч давуу байсан боловч Тэмүжиний харьяанд байсан урууд, мангудууд эрэлхэг зоригтой байлдан, Сэнгүм шархадсан зэргээс хамааран бүрэн ялалт байгуулж чадаагүй байна. Удалгүй Тэмүжин хан, Тоорил ханыг гэнэдүүлэн довтолж ялалт байгуулснаар Хэрэйд аймаг мөхжээ. Зугтаж явсан Тоорил ханыг Найманы харуул Хорисубэчи үл танин алсан байна.

Гэр бүл

Өвөг эцэг: Маркус Буюруг хан
Эцэг: Куржакуз Буюруг хан
Эх: Илма хатан
Авга ах: Гүр хан (Маркус ханы отгон хүү)
Дүү нар: Жаха Хамбу, Эрх Хар
Хүү: Нялх Сэнгүм

Өмнөх Сарык хан	Хэрэйдийн ханлиг хан 1160?-1203	Дараах Хэрэйд улс мөхсөн

@@ Мөр 1: / Мөр 1: @@
-'''Тоорил хан''' (? - [[1203]]) 12-р зууны үед Монголын тал нутагт [[Туул гол]]ын сав газраар нүүдэллэн суурьшиж байсан хүчирхэг Хэрэйд аймгийн удирдагч байжээ. Тоорил хан нь [[Чингис хаан]]ы эцэг Есүхэй баатарын тангараг тавьсан анд байсан бөгөөд сүүлд Есүхэйн ууган хүү Тэмүжиний (сүүлд Чингис хаан) хуурай эцэг, холбоотон нь болжээ. 12-р зууны сүүлээр Мэргид, Тайчууд, Татар, Найман аймгуудын эсрэг аян дайнуудыг амжилттай хийж байсан. 1203 онд Тэмүжинг устгахаар дайсагнасны дүнд ялагдал хүлээн баруун зүг зугтаж яваад Найман аймгийн харуулын цэргүүдэд алагджээ. Несторын христийн шашинтай байсан гэж үздэг. Түүний дүү [[Жаха Хамбу]]гийн охин [[Сорхогтани Бэхи]] нь Чингис хааны бага хүү [[Толуй]]н их хатан бөгөөд [[Мөнх хаан]], [[Хулагу хаан]], [[Хубилай хаан]], [[Аригбөх]] нарын эх байжээ.
+'''Тоорил хан''' (? - [[1203]]) бол Монголын тал нутагт [[Орхон гол]], [[Туул гол]]ын сав газар, Хангайн нуруугаар төвлөрч нүүдэллэж байсан Хэрэйдийн ханлигийг 1160-аад оноос 1203 оныг хүртэл захирч байсан сүүлчийн хан юм. [[Куржакуз Буюруг хан]], Илма хатан хоёрын дундаас төрсөн. Тоорил хан нь [[Чингис хаан]]ы эцэг [[Есүхэй баатар|Есүхэй баатартай]] тангараг тавьсан анд байсан бөгөөд сүүлд [[Чингис хаан|Тэмүжиний]] хуурай эцэг, холбоотон нь болжээ. 12-р зууны сүүлээр [[Мэргид]], [[Тайчууд]], [[Татар]], [[Найман]] зэрэг холбоотон аймаг ханлигуудын эсрэг амжилттай байлдан ялж байсан. [[Несторын шашин|Несторын шашинтай]] байсан гэж түүхэнд тэмдэглэж үлдсэн.
+== Намтар ==
-== Тэмүжиний холбоотон болсон нь  ==
+== Тэмүжиний эсрэг хуйвалдаан, үхэл ==
-== Тайчууд, мэргид, татар аймгуудыг довтолсон нь ==
+онд [[Жамуха]], хүү [[Сэнгүм]] болон бусад ноёдын хатгалгаар Тэмүжинг гэнэдүүлэн довтолж устгах төлөвлөгөө боловсруулан Сэнгүмийн охин Чаур Бэхийг [[Зүчи]]д буулган өгөхөөр дууджээ. Энэ хуйвалдааны мэдээллийг  Хэрэйдийн Чэрэнгийн адуучин [[Бадай]], [[Хишилиг]] нар Тэмүжинд хүрч ирэн дуулгаж зүүн зүг зугтааснаар Муу Өндөр хэмээх газар хориглон тулалджээ. Тоорил хаан ба Жамухын цэргийн хүч давуу байсан боловч Тэмүжиний харьяанд байсан урууд, мангудууд эрэлхэг зоригтой байлдан, Сэнгүм шархадсан зэргээс хамааран бүрэн ялалт байгуулж чадаагүй байна. Удалгүй Тэмүжин хан, Тоорил ханыг гэнэдүүлэн довтолж ялалт байгуулснаар Хэрэйд аймаг мөхжээ. Зугтаж явсан Тоорил ханыг Найманы харуул Хорисубэчи үл танин алсан байна.
+== Гэр бүл ==
-== Тэмүжиний эсрэг хуйвалдаан, үхэл ==
+* Өвөг эцэг: [[Маркус Буюруг хан]]
+* Эцэг: [[Куржакуз Буюруг хан]]
+* Эх: [[Илма хатан]]
+* Авга ах: [[Гүр хан]] (Маркус ханы отгон хүү)
+* Дүү нар: [[Жаха Хамбу]], [[Эрх Хар]]
+* Хүү: [[Сэнгүм|Нялх Сэнгүм]]
+{{s-start}}
-онд [[Жамуха]], хүү [[Сэнгүм]] болон бусад ноёдын хатгалгаар Тэмүжинг гэнэдүүлэн довтолж устгах төлөвлөгөө боловсруулан Сэнгүмийн охин Чаур Бэхийг [[Зүчи]]д буулган өгөхөөр дууджээ. Энэ хуйвалдааныг Бадай, Хишилиг хэмээх хоёр адуучин Тэмүжинд хүрч дуулгасанд зүүн зүг зугтааснаар Муу өндөр хэмээх газар хориглон тулалджээ. Тоорил хаан ба Жамухын цэргийн хүч давуу байсан боловч Тэмүжиний харьяанд байсан урууд, мангудууд эрэлхэг зоригтой байлдсан, Сэнгүм шархадсан зэргээс хамааран бүрэн ялалт байгуулж чадаагүй байна. Удалгүй Тэмүжин Тоорил ханыг гэнэдүүлэн довтолж ялалт байгуулснаар Хэрэйд аймаг мөхжээ. Зугтаж явсан Тоорил ханыг Найманы харуул Хорису Бэчи үл танин алсан байна.
+{{Залгамжлал
+|өмнө=[[Сарык хан]]
+|дараа=Хэрэйд улс мөхсөн
+|он=1160?-1203
+|албан_тушаал=[[Монгол хаад#Хэрэйдийн ханлиг|Хэрэйдийн ханлиг хан]]
+}}
+{{end}}
 [[Ангилал:12-р зуунд төрсөн]]