Николай Коперник: Засвар хоорондын ялгаа
No edit summary |
+interwiki links and internal links |
||
| Мөр 1: | Мөр 1: | ||
[[Image:Nikolaus_Kopernikus.jpg|thumb|right|225px|Николай Коперник]] |
[[Image:Nikolaus_Kopernikus.jpg|thumb|right|225px|Николай Коперник]] |
||
'''Николай Коперник''' (Nicolaus Copernicus, 1473 оны 2 сарын 19 – 1543 оны 5 сарын 24) нь |
'''Николай Коперник''' (Nicolaus Copernicus, 1473 оны 2 сарын 19 – 1543 оны 5 сарын 24) нь [[дэлхий]]г ертөнцийн төв гэсэн ойлголтыг няцаасан одон орон судлаач байв. |
||
== Амьдрал == |
== Амьдрал == |
||
Суут астрономич Николай Коперник |
Суут астрономич Николай Коперник [[Польш]]ийн [[Торунь]] хотноо төржээ. Бага наснаасаа эцэг эхээс өнчирч хоцорсон түүнийг нагац ах нь хүмүүжүүлж хүний зэрэгт хүргэсэн байна. Хүүхэд байхаасаа сурч мэдэхэд сэтгэл санаагаа бүрэн зориулсан Н.Коперник эхлээд Польшид, дараа нь [[Итали]]д хос дээд боловсрол эзэмшжээ. Хэдийгээр түүний үзсэн эрдмийн ихэнхи нь шашны ном байсан боловч авхаалж самбаагаараа өмнөх болон өөрийн үеийн агуу их математикчид, одон орны бүтээлтэй гүнзгий танилцжээ. Үүний зэрэгцээ гүн ухаан, төр эрх, [[анагаах ухаан]]д суралцаж алс нутгаас эх орондоо тал бүрийн өргөн мэдлэгтэй эргэж ирсэн байна. Н.Коперник нутагтаа ирэн Варми болон Фромборкт сүм хийдэд дээгүүр алба хаангуутаа инженерийн ба эмнэлгийн албанд өдрийн цагаа зарцуулан, шөнийн цагт чөлөө зав гарган одон орны судалгааны ажил хийж эхэлжээ. Тэрээр өвлийн хүйтэн, жавар салхийг тэвчин чадал муутай төхөөрөмжөөр ажиллаж, байсан боловч мохолгүй чармайсаар 40 эргэм насандаа агуу их нээлт хийж "''Тэнгэрийн эрхсийн хөдөлгөөний тухай''" гэдэг алдарт бүтээлээ туурвижээ. Энэ бүтээлээрээ Н.Коперник дэлхий бол бүх орчлон ертөнцийн төвд хөдөлгөөнгүй оршдог гэж үзэж, бусад одон ертөнц бурханы зохиолоор түүнд зориулагдан оршдог гэсэн урьдах үеийн ойлголтод хатуу цохилт өгсөн юм. Тэрээр [[Буд]], [[Ангараг]], [[Сугар]] болон бусад гаригууд нь дэлхийг тойрч байдаг биш, харин Дэлхийн хамт [[нар]]ыг тойрдог гэсэн дүгнэлт хийж Нарны системийн гаригуудын хөдөлгөөний байдлыг харуулсан зураг зохиосон билээ. Н.Коперник геометрийн нарийн тооцоо томьёо хэрэглэн нар төвтэй системийн онолыг бий болгсон нь Нар ба гаригуудын хоорондох харьцангуй зайг бодож гаргах, гариг Дэлхийн хоорондох зайнаас шалтгаалан оддын гялалзалт буурч, өөрчлөгддөг шалтгааныг үнэн зөв тайлбарлах боломж бүрдүүлжээ. Ийнхүү Н.Коперник олон зуун жил ноёрхсон Птолемейн сургаалыг үгүйсгэснээр сүм хийдийнхний галзуурсан эсэргүүцэлтэй тулгарчээ. Тэр үед шашны сургаалын эсрэг боссон хэн боловч тэрсүү үзэлтэнд тооцогдож, тийм хүнд анафем хэмээх үзэшгүй муухай ял шийтгэл ноогддог байв. Н.Коперник шашны шийтгэлээс болгоомжлон өөрийн бүтээлийг хэвлүүлэхийг 30 гаруй жил хойш тавьсаар нас барахынхаа өмнөхөн хэвлэлд шилжүүлжээ. “Н.Коперникийн нээлт зөвхөн одон орны судлалд төдийгүй байгалийн шинжлэл, ертөнцийг үзэх үзэлд бүхэл бүтэн хувьсгал хийсэн бөгөөд ''Тэнгэрийн эрхсийн хөдөлгөөний тухай'' ном хэвлэгдэн гарсан явдал шашны номлолоор байгалийн хуулийг тайлбарлах ямар ч боломжгүйг харуулснаараа чухал юм” гэж [[Фридрих Энгельс|Ф.Энгельс]] үнэлэн бичжээ. |
||
[[category:Одон орон судлаачид]] |
[[category:Одон орон судлаачид]] |
||
[[ |
[[als:Nicolaus Copernicus]] |
||
[[ar:نيكولاس كوبرنيكوس]] |
|||
[[arz:نيكولاس كوبرنيكوس]] |
|||
[[az:Nikolay Kopernik]] |
|||
[[bat-smg:Mėkaluos Kuoperniks]] |
|||
[[be:Мікалай Капернік]] |
|||
[[be-x-old:Мікалай Капэрнік]] |
|||
[[bg:Николай Коперник]] |
|||
[[bn:নিকোলাউস কোপের্নিকুস]] |
|||
[[br:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[bs:Nikola Kopernik]] |
|||
[[ca:Nicolau Copèrnic]] |
|||
[[cs:Mikuláš Koperník]] |
|||
[[cy:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[da:Nicolaus Kopernikus]] |
|||
[[de:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[el:Νικόλαος Κοπέρνικος]] |
|||
[[en:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[eo:Koperniko]] |
|||
[[es:Nicolás Copérnico]] |
|||
[[et:Mikołaj Kopernik]] |
|||
[[eu:Nikolas Koperniko]] |
|||
[[fa:نیکلاس کوپرنیک]] |
|||
[[fi:Nikolaus Kopernikus]] |
|||
[[fiu-vro:Kopernigu Mikołaj]] |
|||
[[fr:Nicolas Copernic]] |
|||
[[fy:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[ga:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[gd:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[gl:Nicolás Copérnico]] |
|||
[[he:ניקולאוס קופרניקוס]] |
|||
[[hi:निकोलस कोपरनिकस]] |
|||
[[hr:Nikola Kopernik]] |
|||
[[hu:Nikolausz Kopernikusz]] |
|||
[[id:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[io:Nikolaus Kopernikus]] |
|||
[[is:Nikulás Kópernikus]] |
|||
[[it:Niccolò Copernico]] |
|||
[[ja:ニコラウス・コペルニクス]] |
|||
[[jbo:la'o zoi Nicolaus Copernicus zoi]] |
|||
[[jv:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[ka:ნიკოლოზ კოპერნიკი]] |
|||
[[kab:Nikola Kopernik]] |
|||
[[ko:니콜라우스 코페르니쿠스]] |
|||
[[ku:Nîkolaws Kopernîkus]] |
|||
[[la:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[lb:Nikolaus Kopernikus]] |
|||
[[lij:Niccolò Copernico]] |
|||
[[lt:Mikalojus Kopernikas]] |
|||
[[lv:Nikolajs Koperniks]] |
|||
[[mk:Никола Коперник]] |
|||
[[ml:നിക്കോളാസ് കോപ്പര്നിക്കസ്]] |
|||
[[mr:निकोलस कोपर्निकस]] |
|||
[[nds:Nikolaus Kopernikus]] |
|||
[[nds-nl:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[nl:Nicolaas Copernicus]] |
|||
[[nn:Nikolaus Kopernikus]] |
|||
[[no:Nikolaus Kopernikus]] |
|||
[[pag:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[pam:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[pl:Mikołaj Kopernik]] |
|||
[[pt:Nicolau Copérnico]] |
|||
[[qu:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[ro:Nicolaus Copernic]] |
|||
[[ru:Коперник, Николай]] |
|||
[[sa:निकोलस कपरनिकस]] |
|||
[[sah:Ньукулай Коперник]] |
|||
[[sc:Nicolò Copernico]] |
|||
[[scn:Nicculò Cupèrnicu]] |
|||
[[sco:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[sh:Nikola Kopernik]] |
|||
[[si:නිකොලස් කොපර්නිකස්]] |
|||
[[simple:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[sk:Mikuláš Kopernik]] |
|||
[[sl:Nikolaj Kopernik]] |
|||
[[sq:Nikolaus Kopernikus]] |
|||
[[sr:Никола Коперник]] |
|||
[[sv:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[sw:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[szl:Mikouaj Koperńik]] |
|||
[[ta:நிக்கோலாஸ் கோப்பர்னிக்கஸ்]] |
|||
[[te:నికోలాస్ కోపర్నికస్]] |
|||
[[tg:Николай Коперник]] |
|||
[[th:นิโคเลาส์ โคเปอร์นิคัส]] |
|||
[[tl:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[tr:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[uk:Микола Коперник]] |
|||
[[vi:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[vo:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[zh:尼古拉·哥白尼]] |
|||
[[zh-min-nan:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[zh-yue:哥白尼]] |
|||
15:41, 13 Тавдугаар сар 2009-ий байдлаарх засвар
Николай Коперник (Nicolaus Copernicus, 1473 оны 2 сарын 19 – 1543 оны 5 сарын 24) нь дэлхийг ертөнцийн төв гэсэн ойлголтыг няцаасан одон орон судлаач байв.
Амьдрал
Суут астрономич Николай Коперник Польшийн Торунь хотноо төржээ. Бага наснаасаа эцэг эхээс өнчирч хоцорсон түүнийг нагац ах нь хүмүүжүүлж хүний зэрэгт хүргэсэн байна. Хүүхэд байхаасаа сурч мэдэхэд сэтгэл санаагаа бүрэн зориулсан Н.Коперник эхлээд Польшид, дараа нь Италид хос дээд боловсрол эзэмшжээ. Хэдийгээр түүний үзсэн эрдмийн ихэнхи нь шашны ном байсан боловч авхаалж самбаагаараа өмнөх болон өөрийн үеийн агуу их математикчид, одон орны бүтээлтэй гүнзгий танилцжээ. Үүний зэрэгцээ гүн ухаан, төр эрх, анагаах ухаанд суралцаж алс нутгаас эх орондоо тал бүрийн өргөн мэдлэгтэй эргэж ирсэн байна. Н.Коперник нутагтаа ирэн Варми болон Фромборкт сүм хийдэд дээгүүр алба хаангуутаа инженерийн ба эмнэлгийн албанд өдрийн цагаа зарцуулан, шөнийн цагт чөлөө зав гарган одон орны судалгааны ажил хийж эхэлжээ. Тэрээр өвлийн хүйтэн, жавар салхийг тэвчин чадал муутай төхөөрөмжөөр ажиллаж, байсан боловч мохолгүй чармайсаар 40 эргэм насандаа агуу их нээлт хийж "Тэнгэрийн эрхсийн хөдөлгөөний тухай" гэдэг алдарт бүтээлээ туурвижээ. Энэ бүтээлээрээ Н.Коперник дэлхий бол бүх орчлон ертөнцийн төвд хөдөлгөөнгүй оршдог гэж үзэж, бусад одон ертөнц бурханы зохиолоор түүнд зориулагдан оршдог гэсэн урьдах үеийн ойлголтод хатуу цохилт өгсөн юм. Тэрээр Буд, Ангараг, Сугар болон бусад гаригууд нь дэлхийг тойрч байдаг биш, харин Дэлхийн хамт нарыг тойрдог гэсэн дүгнэлт хийж Нарны системийн гаригуудын хөдөлгөөний байдлыг харуулсан зураг зохиосон билээ. Н.Коперник геометрийн нарийн тооцоо томьёо хэрэглэн нар төвтэй системийн онолыг бий болгсон нь Нар ба гаригуудын хоорондох харьцангуй зайг бодож гаргах, гариг Дэлхийн хоорондох зайнаас шалтгаалан оддын гялалзалт буурч, өөрчлөгддөг шалтгааныг үнэн зөв тайлбарлах боломж бүрдүүлжээ. Ийнхүү Н.Коперник олон зуун жил ноёрхсон Птолемейн сургаалыг үгүйсгэснээр сүм хийдийнхний галзуурсан эсэргүүцэлтэй тулгарчээ. Тэр үед шашны сургаалын эсрэг боссон хэн боловч тэрсүү үзэлтэнд тооцогдож, тийм хүнд анафем хэмээх үзэшгүй муухай ял шийтгэл ноогддог байв. Н.Коперник шашны шийтгэлээс болгоомжлон өөрийн бүтээлийг хэвлүүлэхийг 30 гаруй жил хойш тавьсаар нас барахынхаа өмнөхөн хэвлэлд шилжүүлжээ. “Н.Коперникийн нээлт зөвхөн одон орны судлалд төдийгүй байгалийн шинжлэл, ертөнцийг үзэх үзэлд бүхэл бүтэн хувьсгал хийсэн бөгөөд Тэнгэрийн эрхсийн хөдөлгөөний тухай ном хэвлэгдэн гарсан явдал шашны номлолоор байгалийн хуулийг тайлбарлах ямар ч боломжгүйг харуулснаараа чухал юм” гэж Ф.Энгельс үнэлэн бичжээ.