Jump to content

Тээвэр

Википедиа — Чөлөөт нэвтэрхий толь

Тээвэр (гадаад орнуудад "Транспорт" латин. trans "дамжуулан" + portare "зөөх" гэдэг нийлбэр үгнээс гаралтай, Британийн англи хэлээр "тээвэр"- Transport, эсвэл америк англи хэлээр "тээвэрлэлт"-transportation) гэдэг нь хүн, амьтан бөгөөд бүх төрлийн бараа бүтээгдэхүүнийг нэг газраас нөгөө рүү зориудаар шилжүүлэн тээвэрлэх үйл ажиллагаа юм. Тээврийн хэлбэр нь агаар, газар (төмөр ба авто зам), ус, дамжуулах хоолой, сансар огторгуй гэж хуваагддаг. Энэ салбарыг 1. дэд бүтэц, 2. тээврийн хэрэгсэл, 3. үйл ажиллагаа гэсэн 3 хэсэгт хувааж болно. Тээвэр нь соёл иргэншлийн хөгжилд зайлшгүй шаардлагатай, хүмүүс хоорондын худалдааг бий болгодог.

Тээврийн дэд бүтэц нь авто зам, төмөр зам, агаарын зам, усан зам, суваг, дамжуулах хоолой, нисэх онгоцны буудал, галт тэрэгний буудал, автобусны буудал, агуулах, ачааны терминал, шатахуун түгээх бааз (шатахууны зогсоол, шатахуун түгээх станц зэрэг) болон далайн боомтууд зэрэг суурин байгууламжаас бүрдэнэ. Терминалууд нь зорчигч, ачаа тээвэрлэх бөгөөд техникийн засвар үйлчилгээ хийхэд ашиглаж болно.

Тээврийн хэрэгсэл гэдэг нь хүн болон ачаа барааг тээвэрлэхэд ашигладаг төрөл бүрийн тээврийн хэрэгслүүдийг хэлнэ. Үүнд 1. тээврийн хэрэгсэл, 2. унаж болох амьтан, 3. ачаа тээшний хөсөг амьтад багтдаг. Тээврийн хэрэгсэлд вагон, автомашин, унадаг дугуй, автобус, галт тэрэг, ачааны машин, нисдэг онгоц, нисдэг тэрэг, усан онгоц, сансрын хөлөг зэрэг ордог.

2016 оны мэдээллээр дэлхийн хэмжээнд нэг их наяд гаруй автомашин, 210 мянга гаруй зүтгүүр, олон сая төмөр замын вагон, 90 мянга гаруй далайн хөлөг онгоц, 30 мянга гаруй хуваарьт чиглэлийн агаарын хөлөг тээвэрлэх үйл ажиллагаанд оролцсон байна. Тэд жилд 110 тэрбум тонн ачаа, нэг их наяд гаруй зорчигч тээвэрлэсэн ажээ. Дэлхий даяар тээврийн салбарт ажилладаг хүмүүсийн тоо 100 сая гаруй байна.

Монголын тээвэр

[засварлах | кодоор засварлах]

1235 онд Хубилай хааны санаачлагаар морин өртөөний албыг үүсгэсэн нь Монгол улсад анхны тээврийн салбар үүсэж хөгжихийн эхлэл болсон билээ. Монголд орчин үеийн механикжсан тээврийн хэрэгсэл XX зууны эхэн үеэс нэвтэрч, 1921 онд ардын хувьсгалын жилүүдэд тээврийн үүргийг үндсэндээ морин өртөө уламжлалт ердийн хөсгөөр гүйцэтгэж байлаа.

1925 онд монголын анхны тээврийн байгууллага болох “Улсын тээх нэвтрүүлэх газар”-ыг байгуулж  монголын авто тээврийн байгууллагын тулгын чулуу тавигджээ.

1935 онд Худалдааны авто бааз, 1954 онд Авто-такси моторын бааз, 1965 онд Гадаадын мэргэжилтэнд үйлчлэх авто бааз гэх мэт төрөлжсөн тээврийн байгууллага нийслэл хотод байгуулагдаж, 1940 оны 11 дүгээр сард БНМАУ-ын Зам тээврийн яамыг байгуулж төрөл бүрийн тээвэр, зам барилгын ажлыг төвлөрүүлж удирдах болсон.

1949 онд Зөвлөлт-Монголын хамтарсан "Улаанбаатар төмөр зам нийгэмлэг", товч. УБТЗ үүссэн.