Төмөр (химийн элемент)

Төмөр, ₂₆Fe
	Төмрийн спектрийн шугам
Ерөнхий шинж чанарууд
Нэр, тэмдэг	төмөр, Fe
Гадаад байдал	саарал туяатай металлын гялтгар
Англи дуудлага	/ˈaɪ.ərn/ ; EYE-urn
Төмөр-ийн үелэх систем дэх байрлал
	манган ← төмөр → кобальт
Цэнэгийн тоо (Z)	26
Атом масс (±) (Ar)	55.845(2)
Элементийн ангилал	шилжилтийн металл
Бүлэг, блок	бүлэг 8, d-блок
Үе	үе 4
Электрон бүтэц	[Ar] 3d6 4s2
давхарга бүрт	2, 8, 14, 2
Физик шинж чанарууд
Төлөв	хатуу
Хайлах температур	1811 K (1538 °C, 2800 °F)
Буцлах температур	3134 K (2862 °C, 5182 °F)
Нягт т.т.	7.874 г/см3
шингэн үед,х.т.	6.98 г/см3
Хайлах энтальп	13.81 Ж/моль
Уурших энтальп	340 кЖ/моль
Хувийн дулаан шингээлт	25.10 Ж/(моль·K)
Атомын шинж чанар
Исэлдэлтийн зэрэг	−4, −2, −1, +1, +2, +3, +4, +5, +6 (амфотер исэл)
Цахилгаан сөрөг чанар	Полингийн шаталбар: 1.83
Ионжилтын энерги	1 дэх: 762.5 кЖ/моль ; 2 дахь: 1561.9 кЖ/моль ; 3 дахь: 2957 кЖ/моль ; (илүү үзэх)
Атомын радиус	эмпирик: 126 пм
Ковалент радиус	нам спин: 132±3 pm; өндөр спин: 152±6 pm
Бусад
Талст бүтэц	бие-төвтэй куб (бтк) ; a=286.65 pm
Талст бүтэц	тал-төвтэй куб (ттк) ; 1185–1667 K-ий хооронд
Дууны хурд нарийн савх	5120 m/s (т.т.) (электролит)
Дулааны тэлэлт	11.8 µm/(m·K) ( 25 °C-д)
Дулаан дамжуулалт	80.4 W/(m·K)
Цахилгаан эсэргүүцэл	96.1 nΩ·m ( 20 °C-д)
Кюригийн температур	1043 K
Соронзон чанар	ферросоронзон
Юнгийн модуль	211 GPa
Хөдөлгөх модуль	82 GPa
Эзлэхүүний модуль	170 GPa
Пуассоны коэффициент	0.29
Моосын хатуулаг	4
Викерсийн хатуулаг	608 MPa
Бринеллийн хатуулаг	200–1180 MPa
CAS дугаар	7439-89-6
Түүх
Нээсэн	МЭӨ 5000-с өмнө
Хамгийн тогвортой изотопууд
	Хаалтан дахь задралыг таамаглаж байгаа, одоогоор гүйцэд судлагдаагүй
	үзэх · хэлэлцэх · засах· эх сурвалж

Төмөр (Латин: ferrum) нь Fe химийн тэмдэг, 26 атомын дугаар бүхий химийн элемент. Мөнгөлөг цагаан өнгөтэй, өргөн тархсан металл. Дэлхийн цөмийн 10 орчмыг, харин Дэлхийн царцдаст 5% агуулагдана. Дэлхийн нийт массын 35% нь төмөр байдаг.

Байгаль дээр төмрийн ⁵⁴Fe, ⁵⁶Fe, ⁵⁷Fe, ⁵⁸Fe гэсэн изотопууд байдгаас, хамгийн өргөн тархалттай нь ⁵⁶Fe, (ойролцоогоор 91.754%) юм. Fe²⁺ ион нь биологийн бүх биетэд зайлшгүй шаардлагатай химийн элемент болно.

Төмрийг маш эртнээс (МЭӨ 4000 жил орчмоос) хүн төрөлхтөн ашиглаж эхэлсэн ба орчин үеийн гол хэрэглээ нь ган гаргаж авах юм. Төмрийг төмрийн хүдрээс ялгаж авах ба байгаль дээр цэврээрээ бараг тохиолдохгүй.

Байгальд орших

Төмөр байгаль дээр тархалтаараа хөнгөн цагааны дараа орно. Төмөр байгальд янз бүрийн исэл, сульфид, силикат байдалтай оршино. Төмрийн соронзон гүр - Fe₃ O₄, төмрийн улаан гүр - Fe₂O₃, төмрийн хүрэн гүр - 2Fe₂O₃^.3H₂O, пирит (колчедан) - FeS₂. Дан төмөр зөвхөн огторгуйгаас унадаг солирт байна.

Гарган авах

Төмрийн оксидуудыг устөрөгчөөр ангижруулж буюу төмрийн давсыг цахилгаанаар задалж дан цэвэр төмөр гарган авч болно. Fe₂O₃+3H₂=2Fe+3H₂O

Физик шинж

Мөнгөлөг цагаан өнгөтэй.Нягт нь 7,85г\см³,хайлах температур нь1539^oС байна. Төмөр соронзонд татагдах чанартай байдгаараа бусад металлуудаас онцлог байдаг.

Хими шинж

4Fe+3O₂=2Fe₂O₃ 4Fe+2H₂O+3O2=2Fe₂O₃.2H₂O зэв үүсгэнэ. 2Fe+3Cl₂=2FeCl₃ Fe+H₂SO₄=2FeSO₄+H₂ Fe+2Hcl=FeCl₂+H₂ Төмрийн \II\ нэгдлүүд ихэвчлэн бүдэг ногоон,төмрийн\III\нэгдлүүд бор шар өнгөтэй байна.

Хэрэглээ

Төмрийг ихэвчлэн хайлш\ган,ширэм\байдлаар машин техникийн эд анги хийхэд хэрэглэнэ.Төмрийн сульфатын талст гидрат\FeSO₄^.2H₂O\-г модыг ялзрахаас хамгаалж модонд шингээж хэрэглэдэг.

Чухаал нэгдэл

Fe(OH)₃ - Гидроксид нь сул амфотер шинжтэй, усанд уусдаггүй, коллоид үүсгэдэг, хүчилд уусаж давс үүсгэх ба шүлтийн халуун уусмалаар үйлчлэхэд феррит гэдэг (NaFeO) давс үүсгэнэ. FeSO₄^.7H₂O - Төмрийн байван нь цайвар ногоон өнгөтэй талст бодис юм. ХАА--н хортон устгах, будаг бэх үйлдвэрлэхэд, модыг хамгаалахад хэрэглэнэ. FeCl₃-г органик будаг гаргах, цус тогтооход хэрэглэнэ.

Эшлэл

↑ Standard Atomic Weights 2013. Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights
↑ Ram, R. S. and Bernath, P. F. (2003). "Fourier transform emission spectroscopy of the g⁴Δ-a⁴Δ system of FeCl" (PDF). Journal of Molecular Spectroscopy. 221 (2): 261. Bibcode:2003JMoSp.221..261R. doi:10.1016/S0022-2852(03)00225-X.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
↑ Demazeau, G.; Buffat, B.; Pouchard, M.; Hagenmuller, P. (1982). "Recent developments in the field of high oxidation states of transition elements in oxides stabilization of Six-coordinated Iron(V)". Zeitschrift für anorganische und allgemeine Chemie. 491: 60. doi:10.1002/zaac.19824910109.

[IUPAC-1] Standard Atomic Weights 2013. Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights

[2] Ram, R. S. and Bernath, P. F. (2003). "Fourier transform emission spectroscopy of the g⁴Δ-a⁴Δ system of FeCl" (PDF). Journal of Molecular Spectroscopy. 221 (2): 261. Bibcode:2003JMoSp.221..261R. doi:10.1016/S0022-2852(03)00225-X.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)

[3] Demazeau, G.; Buffat, B.; Pouchard, M.; Hagenmuller, P. (1982). "Recent developments in the field of high oxidation states of transition elements in oxides stabilization of Six-coordinated Iron(V)". Zeitschrift für anorganische und allgemeine Chemie. 491: 60. doi:10.1002/zaac.19824910109.

[1]

[2]

[3]