Хөвөн оройт

Хөвөн оройт буюу хүрэн цай (Латин: Epilobium angustifolium) нь мөлхөө бүдүүн үндэслэг иштэй, олон наст өндөр өвс юм.

Тархац

Хөвсгөл, Хэнтий, Ховд, Монгол Алтай, Дорнод зэрэг нутагт тархсан. Ойт хээр,уулын хээрийн бүслүүр, шинэсэн ой, хусан төгөл, ойн нуга зэрэгт ургана.

Бүтэц

Гол төлөв сийрэг бутаар ургана. Иш 150 см хүртэл өндөр, босоо, нүцгэн, ихэд навчирхаг. Навчис цувраа, суумал, юлдэрхүү. Цэцэг шилбэтэй, голдочоороо 3 орчим см, улаан ягаан, хатаад хөхөвтөр. 7,8 сард цэцэглэж үрлэнэ.

Химийн найрлага

Ургамлын залуу навч, үндэслэг иш нь 10-20% таннин агуулдаг. Навч нь 15% хүртэл салиа агуулдаг. Энэ нь мөн их хэмжээний ургамлын эслэг (целлюлоз), лектин, витамин С (90-588 мг% (өөрөөр хэлбэл 100 г түүхий өвс тутамд) - нимбэгийнхээс дор хаяж 5-6 дахин их), элсэн чихэр, органик хүчил, пектин, флавоноид, алкалоидын ул мөр агуулдаг. Ургамлаас олдсон микроэлементүүдийн дунд төмөр, зэс, манганы нэлээд өндөр агууламжийг дурдах нь зүйтэй. 100 гр ногоон масс галт ургамалд 23 мг төмөр, 1.3 мг никель, 16 мг марганец, 1.3 мг титан, 0.44 мг молибден, 6 мг бор агуулагддаг. Нахиалахаас өмнө ургамлын газар дээрх хэсэг нь 20% хүртэл уураг, фосфор, кальци, кобальт давс агуулдаг. Үүнээс гадна кали, кальци, лити болон бусад элементүүд илэрсэн. Үндэст таннины агууламж 20 мг% хүрч болно (навчинд 10 мг% орчим байдаг). Ургамал нь кофейн агуулдаггүй.

Хэрэглээ ач тус

Ургамлын навч, цэцэг нь тайвшруулах, үрэвслийн эсрэг, шарх эдгээх, салст бүрхэвчийг бүрхэх үйлчилгээтэй. Эдгээр шинж чанарууд нь ургамалд их хэмжээний таннин, салиа агуулагддагтай холбоотой гэж үздэг. Тиймээс ардын ургамал судлаачид болон орчин үеийн фитотерапевтчид ходоодны шархлаа болон суулгалт өвчнөөр өвддөг ходоод гэдэсний замын бусад өвчнийг эмчлэхэд ургамлыг ашигладаг. Дусаах хэлбэрээр ургамлыг янз бүрийн төрлийн экзем, атопик дерматит, псориаз болон бусад арьсны өвчнийг эмчлэхэд ашигладаг, ялангуяа хоол боловсруулах эрхтний эмгэг, мэдрэлийн эмгэгийн илрэлүүдэд.

Хорын өвчин, уушгины сэрүүн, хоолойн хавдрыг туулгана. Цус, шарын халуун дэлгэрсэн, гэдэс хатгалах, савны шарын халуун, халуун суулганд тусална.

20-р зуунд зүүн Европын улс орнууд уг ургамлын навчаар хийсэн цайг өргөн хэрэглэсээр иржээ.