Хөрөнгийн бирж

Хөрөнгийн бирж буюу Үнэт цаасны бирж (англи. Stock exchange, франц. Bourse, герман. Börse, япон. 証券取引所) - маклер буюу арилжааны зуучлагч болон арилжаа эрхлэгч нарын хувьцаа, бонд болон бусад санхүүгийн хэрэгсэл зэрэг үнэт цаасыг худалдан авч, зарж борлуулах боломжтой зах зээл юм. Хөрөнгийн биржүүд мөн ийм үнэт цаас, хэрэгсэл, хөрөнгийн үйл ажиллагааг гаргах, эргүүлэн авах, түүний дотор орлого, ногдол ашиг төлөх нөхцөлөөр хангаж болно. Хөрөнгийн бирж дээр арилжаалагддаг үнэт цаасанд бүртгэлтэй компанийн гаргасан хувьцаа, хамтын сан, дериватив, нэгдсэн хөрөнгө оруулалтын бүтээгдэхүүн, бонд зэрэг багтана.

Хөрөнгийн биржүүд нь ихэвчлэн "тасралтгүй дуудлага худалдааны" зах зээл хэлбэрээр ажилладаг бөгөөд худалдан авагч, худалдагч нар арилжааны төв гэх мэт төв хэсэгт нээлттэй арилжаа хийх, эсвэл санхүүгийн гүйлгээг боловсруулах цахим систем ашиглан гүйлгээ хийдэг байна.

Тодорхой хөрөнгийн бирж дээр үнэт цаас арилжаалахын тулд үнэт цаасыг тэнд бүртгүүлэх ёстой. Баримт бичгийг хадгалах төвлөрсөн газар ихэвчлэн байдаг ч орчин үеийн зах зээлүүд цахим харилцаа холбооны сүлжээг ашиглаж хурдыг нэмэгдүүлж, гүйлгээний зардлыг бууруулах давуу талыг өгдөг тул биет байршилтай арилжаа улам бүр багасаж байна. Бирж дээр арилжаа хийх нь биржийн гишүүн брокероор хязгаарлагддаг. Сүүлийн жилүүдэд цахим харилцаа холбооны сүлжээ, альтернатив арилжааны систем, "харанхуй усан сан" (англи. Dark pool) зэрэг төрөл бүрийн арилжааны газрууд уламжлалт хөрөнгийн биржээс арилжааны ихэнх хэсгийг холдуулж байна.

Түүх

Венецичүүд энэ салбарт тэргүүлэгч байсан бөгөөд бусад засгийн газруудаас үнэт цаасны арилжаа хийж эхэлсэн анхны хүмүүс байсан ч Энэтхэгтэй хувийн худалдаа хийгээгүй байсан. Мөн Италичууд "Торгоны зам"-тай хуурай газар холбогдоогүй. Хуурай замын худалдааны боломжит замын дагуу Ариун Ромын эзэн хаан II Фредерик 1241 онд Монгол Бат хаан (Алтан Орд)-ы довтолгоог зогсоосон юм. Корпорацын хувьцааг анх хэзээ арилжаалсан талаар эрдэмтэд санал нэгтэй байдаггүй.

Хөрөнгийн биржийн зорилт

Үнэт цаасыг анхны эзэмшигчид нь худалдах, хоёрдогч дахин худалдах боломжтой төвлөрсөн байршлаар хангах;
Тэнцвэрт солилцооны үнийг тогтоон тодорхойлох;
Түр зуурын чөлөөт хөрөнгийг хуримтлуулах, өмчлөх эрхийг шилжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх;
Биржийн арилжааны ил тод, нээлттэй байдлыг хангах;
Арбитраар хангах;
Бирж дээр хийсэн хэлцлийн гүйцэтгэлийн баталгааг хангах;
Биржийн арилжаанд оролцогчдын ёс зүйн хэм хэмжээ, ёс зүйн дүрмийг боловсруулах.

Дэлхийн хөрөнгийн биржүүд

2010 оны 12-р сарын 31-ний өдрийн зах зээлийн үнэлгээгээр хамгийн том 18 хөрөнгийн бирж (триллион ам. доллараар)

NYSE Euronext - 15,970 доллар
NASDAQ - 4,931 доллар
Токиогийн хөрөнгийн бирж - 3827 доллар
Лондоны хөрөнгийн бирж - 3613 доллар
Шанхайн хөрөнгийн бирж - 2717 доллар
Хонг Конгийн хөрөнгийн бирж - 2711 доллар
Торонтогийн хөрөнгийн бирж - 2170 доллар
Бомбейн хөрөнгийн бирж - 1631 доллар
Энэтхэгийн үндэсний хөрөнгийн бирж - 1596 доллар
Сан-Паулогийн хөрөнгийн бирж (Бовеспа), Бразил - 1545 доллар
Австралийн хөрөнгийн бирж - 1454 доллар
Франкфуртын хөрөнгийн бирж (Deutsche Börse) - 1429 доллар
Нордикийн хөрөнгийн биржийн групп (Копенхаген, Хельсинки, Исланд, Стокхольм, Таллин, Вильнюс) - 1311 доллар
Швейцарийн бирж - 1229 доллар
Мадридын хөрөнгийн бирж (BME Испанийн биржүүд) - 1171 доллар
Солонгосын бирж - 1091 доллар
Москвагийн банк хоорондын валютын бирж - 0.949 доллар
Йоханнесбургийн хөрөнгийн бирж - 0,925 доллар