Царван

Ургамлын тархац: Царван нь зөвхөн Монголд бус Зүүн Азийн зарим орнууд, Хойд Африк, Хойд Америк, Альпийн нурууны зарим хэсэг, Европ тивийн зарим нутгаар ховор хэлбэрээр ургадаг байна. Уг ургамал нь тос үйлдвэрлэдэг Өмнөд Европ, Орос, Хойд Африк, АНУ-д өргөн тархсан.

Царван нь уринш болон талбайн хил хязгаар, зам дагуу, байшингийн ойролцоо, хогийн ургамал бүхий нуга, ногооны талбай, ойн захад ургадаг. Хүнсэндээ хэрэглэх боломж хомс учраас дархлааны маш чухал эх үүсвэр гэж үздэг ажээ.

Ургамлын бүтэц: Ургамлын өндөр нь 50-200 см, ихэвчлэн хагас бутлаг хэлбэрээр ургадаг, салаалсан үндэстэй, найлзуурууд нь мөнгөлөг булцуутай. Иш нь шулуун, бага зэрэг хавиргатай, дээд хэсэгт салаалсан, ихэвчлэн сууринд богиноссон найлзуурыг үүсгэдэг. Доод навчнууд нь урт дэлбээтэй, хоёр ба гурван удаа тээглүүртэй, дунд нь богино иштэй. Бүх навчны дэлбэн нь шугаман гонзгой, хурц үзүүртэй.Цэцэг нь бүгд хоолой хэлбэртэй, шар өнгөтэй. Жимс нь 1 мм орчим урт, гонзгой шаантаг хэлбэртэй, нарийн ховилтой, дээд талдаа бөөрөнхий хэлбэртэй, бага зэрэг гүдгэр хэсэгтэй, бор өнгөтэй шөвгөр хэлбэртэй. Жимс нь 8-9-р сард боловсордог.

Ургамлын биохимийн найрлага: Цэцэглэлтийн үеэр шарилжны газар дээрх хэсэг, навчис - цэцэглэхээс өмнө ургамалд өвөрмөц гашуун амтыг өгдөг сесквитерпен лактон, гашуун гликозид (абсинтин, анабсинтин, артабсин болон бусад), сапонин, флавоноид, фитонцид, аскорбины хүчил, давирхайн давс, эфирийн тос, калийн давс, нандин, гашуун амтыг агуулдаг, эфирийн тос(0.2-0.5%), каротин, органик хүчил (алим, succinic). Ургамал нь их хэмжээний уураг агуулдаг бөгөөд үүний зэрэгцээ маш их хэмжээний эслэг агуулдаг.

Ургамлын хэрэглээ ач тус: Царван үрэвсэл дарах, хаван буулгах, өвчин намдаах үйлдэлтэйг, түүнд агуулагдах эфирийн тос нь бактери эсэргүүцэх идэвхитэйг эмзүй, эмнэлзүйн судалгаагаар илрүүлжээ. Түүний халдваргүйжүүлэх, үрэвслийн эсрэг чанарууд ихээхэн ашигтай.

Шарлалт, элэг дэлүүний өвчин, тулай, хэрлэг, нойргүйдэл, халууралт, ханиад, амьсгаадалт, суулгалт, гэдэс дүүрэх, толгой шүдний өвчин зэргийн үед хэрэглэнэ. Үрэвслийн эсрэг, шархны эсрэг, нянгийн эсрэг, хавдрын эсрэг, таталтын эсрэг, өвчин намдаах, халуун бууруулах , дархлаа сэргээх, хөлөргөх, тайвшруулах, бүлэгнэлтийн эсрэг, шимэгчийн эсрэг, хоол боловсруулалтыг сайжруулах, цөс ялгаруулах үйлчилгээтэй.

18-р зуунаас эхлэн ээрэм шарилжийг европын орнууд цайны хольцонд хэрэглэж бас дарс, архины түүхий эд болгон хэрэглэдэг болжээ. Франц улсад 100 гр царван 6 орчим еврогоор зарагддаг. Царвангийн хольцтой архи, дарс нь харьцангуй үнэтэйд тооцогддог бөгөөд эрүүл мэндийн ундаа гэж үздэг.