Шандор Кёрёши Чома

Ша́ндор Кёрёши Чома (унгар. Kőrösi Csoma Sándor, 1784 оны 3-р сарын 27-нд, Трансильваний — 1842 оны 4-р сарын 11-нд Британий Энэтхэгийн Даржилингд нас барсан) — Унгарын хэл зүйч, дорно дахины судлаач байжээ. Тэрээр анхны Төвөд-Англи толь бичиг, дүрмийг зохиосон бөгөөд Буддын шашны зохиолуудыг орчуулсан. Түүнийг шинжлэх ухааны Төвөд судлалын үндэслэгч гэж үздэг.

Намтар

Шандор Кёрёши Чома ядуу Унгарын Секеи гаралтай гэр бүл болох ядуу угсаатан Андрас Чома болон түүний эхнэр Кристина Гетсе (эсвэл Илона Гёч) нарын зургаа дахь хүүхэд болж 1784 онд төрсөн. Түүний нэрийг англи хэл дээр Alexander Csoma of Koros, Унгар хэлээр Kőrösi Csoma Sándor гэж бичдэг бөгөөд Кёрёши нь (язгууртны нэр) гэсэн утгатай бөгөөд эх газрын өөр хэлбэрт "Sándor Csoma de Koros" гэж ордог. Түүний эцэг хилийн цэрэгт алба хааж байжээ. Тэрээр анх нутгийн тосгоны бага сургуульд сурч байжээ. 1799 онд Шандор Чома Нагиенед (одоогийн Айуд) руу Бетлен Коллегиум гимназид элсэхээр очжээ.

1816-1818 оны хооронд тэрээр дорно дахины хэлийг Гёттинген хотод судалжээ. Тэрээр төрөлх Унгар хэлээсээ гадна латин, грек, еврей, франц, герман, румын зэрэг арван гурван хэлээр бичиг үсэг мэддэг гэдгээрээ алдартай байв. Тэрээр Калькутта жил байхдаа Бенгал, Марати, Санскрит хэлийг эзэмшсэн байна. Тэрээр 1818 онд Трансильванид буцаж ирж 1819 оны 2-р сарын 7-нд Чома Хегедүстэй уулзаж, Хорватад слав хэл сурах хүсэлтэй байгаагаа түүнд мэдэгдэв. Тэрээр Аграм руу явганаар яваад тэнд хэдэн сар өнгөрөөжээ. Тэрээр Майкл де Кендерессигээс 100 флорины тусламж авч энэ аялалд нь тусалсан юм.

Муркрофт Чомаг санал болгож, Лех дэх ахлах офицер болон Занскар дахь Янгла ламаас амьжиргаа, дэмжлэг авахын тулд бичжээ. Чома 1823 оны 5-р сарын 2-нд Кашмираас гарч, 1823 оны 6-р сарын 1-нд Лех хүрчээ. Эндээс 9-нд Янгла руу явж, 1824 оны 6-р сарын 20-ноос 10-р сарын 22 хүртэл Занскарт саатав. Өвлийн улиралд тэрээр Куллу руу нүүхээр шийдэж, 11-р сарын 26-нд Субатхуд хүрч ирэв. Энд түүнийг тагнуулч гэж сэжиглэж байсан ахмад Кеннеди баривчилжээ. Гэсэн хэдий ч Мооркрофтоос ирсэн танилцуулга, гэрчлэлийн захидал түүний байр суурийг тодруулав. 5-р сар хүртэл Калькуттагийн засгийн газрын хариу Субатуд хүрч, түүнийг Британийн засгийн газрын аливаа сэжиглэлээс чөлөөлөв. 1825 оны 6-р сарын 6-нд тэрээр Субатугаас гарч Занскар дахь Пукдал буюу Пухтарт хүрчээ.

1831 онд тэрээр Калькутта хотод суурьшиж, төвөд хэлний толь бичиг, дүрмийн бичгээ бэлджээ.

Тэрээр 1842 онд Лхас руу явах замдаа Даржилинг хотод хумхаа өвчнөөр нас баржээ. Түүнийг Даржилинг хотод оршуулсан бөгөөд булш нь нутгийн дурсгалт газар болсон юм.

Унгар улсад өнөө үед Төвд хэл, утга зохиол, Буддизм, Төв Азийн түүхийн судлаачдыг нэгтгэдэг түний нэрээр нэрлэсэн "Чома де Кёрёши нийгэмлэг" байдаг ажээ.

Бүтээлүүд

• Essays Towards a Dictionary Tibetan and English. — Calcutta, 1834; Bp., 1984.
• A Grammar of the Tibetan Language in English. — Calcutta, 1834; Bp., 1984.
• Körösi Csoma Sándor dolgozatai. — 1885, 1984.
• Sanskrit-Tibetan-English Vocabulary. I—III. — Calcutta, 1910, 1916, 1944; Bp., 1984.
• Tibetan Studies. — Calcutta, 1912; Bp., 1984.
• The Life and Teachings of Buddha. — Calcutta, 1957.
• Buddha élete és tanításai. Bukarest, 1972, 1982.