Яст мэлхий

Яст мэлхий (латин: Testudines) нь хэвлээр явагчдын ангилал бөгөөд энэ ангилалын орчин үеийн дөрвөн хэсгийн нэг юм. Яст мэлхийн бүтцийн онцлог шинж чанар нь өөрийг нь бусдаас хамгаалдаг хоёр хэсгээс бүрдэх ясан эсвэл яс-савхин бүрхүүл юм.

Яст мэлхийний олон төрөл зүйл нь бүрхүүлийнхээ доор толгой, сүүл, мөчөө татаж авч чаддаг юм. Яст мэлхийн хэмжээ нь 12 см-ээс 2 м хүртэл байдаг, тэд сайн хөгжсөн хараа, үнэр авдаг ч сонсгол нь сул байдаг юм. Эрүү нь шүдгүй, хушуу хэлбэртэй эвэртэй хавтангаар бүрхэгдсэн байдаг. Нурууны умайн хүзүүний болон сүүлний хэсэг нь хөдөлгөөнтэй, үлдсэн хэсэг нь хөдөлгөөнгүй бүрхүүлт ястайгаа нийлсэн байдаг ажээ. Бүрхүүлийн хөгжил нь хувьслын замаар мөчний бүслүүрийг хавирганы доор нүүлгэн шилжүүлэхэд хүргэсэн бөгөөд энэ нь сээр нуруутан амьтдын дунд онцгой тохиолдол юм.

Хуурай газрын яст мэлхийн төрөл зүйл Антарктидаас бусад бүх тив, арлуудад байдаг. Далайн яст мэлхийн төрөл зүйл нь халуун орны болон субтропикийн бүсэд өргөн тархсан бөгөөд дэлхийн далайн ёроолын бүсэд бага байдаг. Тэд нуур, гол мөрөн, намаг, халуун цөл, халуун орны ой, уулын энгэр, тариалангийн газар, далайн эрэг, далайд амьдрах боломжтой. Ихэнх зүйлүүд нь хагас усан амьдралын хэв маягтай. Хүйтэн, хуурай улиралд тэд ичдэг байна.

Хуурай газрын болон далайн яст мэлхий голдуу өвсөн тэжээлтэн байдаг. Цэнгэг усны төрөл зүйл нь ихэвчлэн махчин байдаг: загас, хоёр нутагтан, сээр нуруугүй амьтдаар хооллодог байна. Тэд ихэвчлэн хуурай газар бэлгийн харьцаа үүсгэж нийлдэг бөгөөд тэндээ өндөглөдөг (нэгээс хэдэн зуу хүртэл өндөг гаргадаг). Зарим зүйл нь жилд 3 ба түүнээс дээш тоогоор өндөглөх боломжтой. Өндөг нь бөмбөрцөг эсвэл эллипс хэлбэртэй, ихэнх хуурай газрын төрөл зүйлд шохойн бүрхүүлтэй, далайн болон цэнгэг усны зарим төрөл зүйлд арьсан бүрхүүлтэй байдаг. Өндөг хэлбэрээр байх хугацаа ихэвчлэн 2-3 сар (зааны яст мэлхийн хувьд 6-7 сар) байдаг. Бэлгийн төлөвшил 2-3 насандаа тохиолддог. Эдгээр амьтдын өсөлт нь хязгааргүй боловч бэлгийн төлөвшсөн үед удааширдаг. Дундаж наслалт хэдэн арван жил, заримдаа 150 жил хүртэл амьдардаг байна.