Ромын эзэнт гүрэн: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
б r2.6.5) (робот Нэмж байна: cs:Starověký Řím#Císařství
б r2.6.3) (робот Нэмж байна: li, nds, stq Өөрчилж байна: et, hu
Мөр 59: Мөр 59:
[[eo:Romia Imperio]]
[[eo:Romia Imperio]]
[[es:Imperio romano]]
[[es:Imperio romano]]
[[et:Vana-Rooma keisrite loend]]
[[et:Rooma riik]]
[[eu:Erromatar Inperioa]]
[[eu:Erromatar Inperioa]]
[[ext:Empériu romanu]]
[[ext:Empériu romanu]]
Мөр 77: Мөр 77:
[[hr:Rimsko Carstvo]]
[[hr:Rimsko Carstvo]]
[[hsb:Romski imperij]]
[[hsb:Romski imperij]]
[[hu:Római császárkor]]
[[hu:Római Birodalom]]
[[hy:Հռոմեական կայսրություն]]
[[hy:Հռոմեական կայսրություն]]
[[ia:Imperio Roman]]
[[ia:Imperio Roman]]
Мөр 95: Мөр 95:
[[lad:Imperio Romano]]
[[lad:Imperio Romano]]
[[lb:Réimescht Räich]]
[[lb:Réimescht Räich]]
[[li:Romeins Riek]]
[[lij:Impè Roman]]
[[lij:Impè Roman]]
[[lt:Romos imperija]]
[[lt:Romos imperija]]
Мөр 108: Мөр 109:
[[nah:Roma Emperador ītlahtohcāyo]]
[[nah:Roma Emperador ītlahtohcāyo]]
[[nap:Impero Romano]]
[[nap:Impero Romano]]
[[nds:Röömsch Riek]]
[[nds-nl:Romeinse Riek]]
[[nds-nl:Romeinse Riek]]
[[new:रोमन साम्राज्य]]
[[new:रोमन साम्राज्य]]
Мөр 135: Мөр 137:
[[sq:Perandoria Romake]]
[[sq:Perandoria Romake]]
[[sr:Римско царство]]
[[sr:Римско царство]]
[[stq:Roomske Riek]]
[[sv:Romerska kejsardömet]]
[[sv:Romerska kejsardömet]]
[[sw:Dola la Roma]]
[[sw:Dola la Roma]]

16:14, 16 Аравдугаар сар 2011-ий байдлаарх засвар

Тражан эзэн хааны үед МЭ 117 оны байдлаар хамгийн их тэлсэн байдал

Ромын эзэнт гүрэн эртний Ромын соёл иргэншлийн бүгд найрамдах улсын дараах үе шат бөгөөд засаглалын автократ хэлбэрийг авч, Европ, Газар дундын тэнгисийн эргэн тойронд асар том нутаг дэвсгэр эзэлж байснаараа онцлог юм.[1] Энэ нэр томъёогоор анхны эзэн хаан Августын үе болон түүний дараах хугацааг илэрхийлдэг.

Үүний өмнө байсан Ромын бүгд найрамдах улс хэд хэдэн удаагийн иргэний дайнаар суларч, доройтжээ. Бүгд найрамдах улсын хожуу үеийн тэмцлийн үеэр олон зуун сенатч алуулсан буюу үхэхэд Ромын сенат эхний үед Анхдугаар триумвиратын дэмжигчдээр нөхөгдөж байсан бол хожим Хоёрдугаар триумвиратын дэмжигчдээр нөхөгдөж байв. Бүгд найрамдах улсаас эзэнт гүрэн рүү шилжсэн шилжилтийг хэд хэдэн үйл явдлаар тэмдэглэх санал байдаг. Үүний дотор Юлий Цезарь МЭӨ 44 онд Ромын диктатороор насан туршдаа томилогдсон явдал, Актиумын тулалдаан (МЭӨ 31 оны 9 дүгээр сарын 2), Ромын сенат Октавианд хүндэт Август (МЭӨ 27 оны 1 дүгээр сарын 4) цол өгсөн явдлаар тэмдэглэх санал гарч байв. Октавиан/Август Ромын бүгд найрамдах улсыг аварснаа албан ёсоор тунхаглаж, эрх мэдлээ бүгд найрамдах улсын хэлбэрийн дор болгоомжтой нуун далдалж байв. Тухайлбал консулууд сонгогдсоор байсан, плебейчүүдийн трибунууд хууль тогтоомж санал болгож байсан, сенатчид Ромын куриад мэтгэлцсээр байв. Гэвч бүх зүйлд нөлөөлж, эцсийн шийдвэрийг хянадаг байсан хүн нь Октавиан болон түүний дараа гарч ирсэн бүх эзэн хаан байлаа. Түүнчлэн шаардлага гарвал Ромын легионууд түүнийг дэмжиж байв.

Латин хэлний Imperium Romanum (Ромын эзэнт гүрэн) хэмээх нэр томъёо нь магадгүй хамгийн сайн танигдсан латин үг юм. Энэ нэр томъёоны imperium хэмээх үг нь Ромын цэргийн захирагч - императорт дагаар орсон хүний амьдралын хүрээг илтгэдэг юм (жишээлбэл хүмүүс бүхий зарим улс орон - газар нутаг). Ромын тэлэлт бүгд найрамдах улсын үед эхэлсэн боловч эзэн хаан Тражаны үед оргилдоо хүрчээ. Нутаг дэвсгэрийн тэлэлтийн энэхүү оргил үед Ромын эзэнт гүрэн 6,5 сая орчим км²[2] хуурай газрыг хамарч байлаа. Эзэнт гүрэн өргөн уудам нутаг дэвсгэрийг удаан хугацаанд харъяалж байсан учраас дэлхийн улс орнуудын хэл, шашин, архитектур, философи, хууль, засаглалд нөлөөлсөн нөлөөлөл өнөөг хүртэл хадгалагдсаар ирсэн.

МЭ III зууны сүүлээр Диоклетиан өргөн уудам нутаг дэвсгэрийг удирдлага доороо нэгтгэн барьж байхын тулд эрх мэдлийг хамтран төр баригч эзэн хаадын дунд хуваах практик тогтоожээ. Дараачийн хэдэн арван жилийн турш эзэнт гүрэн гол төлөв зүүн/баруун тэнхлэгийн дагуу хуваагдах болсон. 395 онд I Феодосий нас барсны дараа эзэнт гүрэн сүүлийн удаа хуваагджээ. [3]

476 онд Ромул Август Одоакрийн шахалтаар хаан ширээнээсээ бууснаар Баруун Ромын эзэнт гүрэн задран унажээ.[4] Зүүн Ромын буюу Византийн эзэнт гүрэн 1453 онд XI Константин Палэологос нас барч, Константинополь хотыг II Мехмедийн удирдсан Османы түрэгүүд эзлэх хүртэл оршин тогтножээ.[5]

Эшлэл

  1. "Roman Empire," Microsoft Encarta Online Encyclopedia 2008
  2. Parker, Philip, "The Empire Stops Here". p.2.
  3. Chester G. Starr, A History of the Ancient World, Second Edition. Oxford University Press, 1974. pp. 670–678.
  4. Isaac Asimov. Asimov's Chronology of the World. Harper Collins, 1989. p. 110.
  5. Asimov, p. 198.

Гадны холбоос