Арал тэнгис: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added

Inline

15:09, 14 Хоёрдугаар сар 2012-ий байдлаарх засвар

Арал тэнгис, 2003 он. 50 жилийн өмнөхтэй харьцуулахад тэнгисийн тал нь ширгэсэн байна

Арал тэнгис (хас. Арал теңізі, Орос: Аральскοе мοре, узб. [Orol dengizi (Орол денгизи)] Error: {{Lang}}: text has italic markup (help)) нь Төв Азид, Казакстан, Узбекистан улсын хооронд орших, эх газар дундын тэнгис юм. Уг тэнгис нь нэг га талбайд 1000 ба түүнээс олон аралтай учраас уг нэрийг авжээ. Кайнозойн галавын үед (21 сая жилийн өмнө) зэргэлдээх Каспийн тэнгис, тэр дундаа гадаад их далайтай холбоотой байжээ.

1960-аад оноос эхлэн Арал тэнгис нь маш хурдан ширгэж эхэлсэн нь хуучин ЗХУ-ын үед, Арал тэнгист цутгадаг Амударья, Сирдарья мөрний гольдролыг өөрчлөн урсгасантай холбоотой юм.

1960 онд 68,000 км² талбайтай, 1100 км³ усны нөөцтэй байсан уг тэнгисийн усны нийт эзэлхүүний 80% нь ширгэж, усаар бүрхэгддэг байсан гадаргуугийн 60% нь хуурай болсон байна. 1998 оны байдлаар тэнгисийн гадаргуугийн талбай 28,687 км², 2004 онд 17,160 км² болж багасcан ба 1960-аад онд 10 гр/л байсан усны давсжилт, мөн үед 45 гр/л болж нэмэгджээ. ОХУ, Казахстан, Узбекистан улс болон ОУХН-ын холбогдох байгууллагын оролцоотойгоор Арал тэнгис, түүний сав газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээг 2010-2015 хооронд эхний шатанд хэрэгжүүлэхээр болжээ. Шинжээчдийн үзэж байгаагаар Амударья, Сирдарья мөрний гольдролыг сэргээн урсгасан ч усны төвшин нь наанадаж 200 жилийн дараа хуучин хэвэндээ орно, түүний ай сав газрын экологи нөхөн сэргэхгүй, хэтэрхий оройтсон арга хэмжээ хэмээн үзэж байна.

ene huudsiig uzsen n t1 shuu xaxaxa

@@ Мөр 11: / Мөр 11: @@
 [[он]]д 68,000 км² талбайтай, 1100 км³ [[ус]]ны нөөцтэй байсан уг [[тэнгис]]ийн усны нийт эзэлхүүний 80% нь ширгэж, усаар бүрхэгддэг байсан гадаргуугийн 60% нь хуурай болсон байна. 1998 оны байдлаар тэнгисийн гадаргуугийн [[талбай]] 28,687 км², 2004 онд 17,160 км² болж багасcан ба 1960-аад онд  10 гр/л байсан усны давсжилт, мөн үед 45 гр/л болж нэмэгджээ. ОХУ, Казахстан, Узбекистан улс болон ОУХН-ын холбогдох байгууллагын оролцоотойгоор Арал тэнгис, түүний сав газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээг 2010-2015 хооронд эхний шатанд хэрэгжүүлэхээр болжээ. Шинжээчдийн үзэж байгаагаар [[Амударья]], [[Сирдарья]] мөрний гольдролыг сэргээн урсгасан ч усны төвшин нь наанадаж 200 жилийн дараа хуучин хэвэндээ орно, түүний ай сав газрын экологи нөхөн сэргэхгүй, хэтэрхий оройтсон арга хэмжээ хэмээн үзэж байна.
+ene huudsiig uzsen n t1 shuu xaxaxa
-== Гадаад холбоос ==
-{{commons|Aral Sea|Арал тэнгис}}
-* [http://www.aralseainfo.com/ Maps and Data of the Aral Sea Basin]
-* [http://www.worldbank.org.kz/external/projects/main?pagePK=64283627&piPK=73230&theSitePK=361869&menuPK=361902&Projectid=P046045 Kazakhstan Government and World Bank Project for Saving Aral Sea, 14 December 2006]*
-* [http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/3846843.stm BBC article by David Shukman on a study that finds high levels of DNA damage that could explain the region's abnormally high cancer rate; Muynak, Uzbekistan, 29 June 2004]
-* [http://www.newscientist.com/news/news.jsp?id=ns99993947 New Scientist article, 21 July 2003]
-* [http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/3218961.stm BBC article on planned dam, 29 October 2003]
-* [http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/6538073.stm BBC article on approved loan from World Bank, 09 April 2007]
-* [http://www.ecoworld.com/Home/Articles2.cfm?TID=378 EcoWorld article "Arctic to Aral", 6 November 2005]
-* [http://visibleearth.nasa.gov/search.php?q=aral Satellite images of the Aral Sea on NASA's Visible Earth website]
-* [http://earthobservatory.nasa.gov/Newsroom/NewImages/images.php3?img_id=5108 Earth Observatory: Rebirth island joins the mainland]
-* [http://www.american.edu/ted/aral.htm www.american.edu: Aral Sea Loss and Cotton]
-* [http://earthshots.usgs.gov/Aral/Aral Earthshots: Satellite Images of Environmental Change] - U.S. Geological Survey
-* [http://www.cnn.com/WORLD/asiapcf/9906/21/anthrax.island/ ''Anthrax 'time bomb' ticking in Aral Sea, researchers say'' - CNN's report on bioweapons dump on Vozrozhdeniya Island]
-* [http://na.unep.net/digital_atlas2/webatlas.php?id=11 Atlas of Our Changing Environment] - United Nations Environment Programme.
-* [http://www.portalus.ru/modules/ecology/data/files/hydrologist/aral.rtf aral2006]
-[[Ангилал:Тэнгисүүд]]
-{{Link FA|lmo}}
-[[ar:بحر آرال]]
-[[bat-smg:Arala jūra]]
-[[be-x-old:Аральскае мора]]
-[[bg:Аралско море]]
-[[br:Mor Aral]]
-[[ca:Mar d'Aral]]
-[[cs:Aralské jezero]]
-[[cv:Арал тинĕсĕ]]
-[[cy:Môr Aral]]
-[[da:Aralsøen]]
-[[de:Aralsee]]
-[[el:Αράλη]]
-[[en:Aral Sea]]
-[[eo:Aralo]]
-[[es:Mar de Aral]]
-[[et:Araali meri]]
-[[eu:Aral itsasoa]]
-[[fa:دریاچه آرال]]
-[[fi:Araljärvi]]
-[[fr:Mer d'Aral]]
-[[fy:Aralmar]]
-[[ga:Muir Aral]]
-[[gl:Mar de Aral]]
-[[gu:અરાલ સમુદ્ર]]
-[[he:ימת אראל]]
-[[hi:अरल सागर]]
-[[hif:Aral Sea]]
-[[hr:Aralsko jezero]]
-[[hsb:Aralski jězor]]
-[[hu:Aral-tó]]
-[[id:Laut Aral]]
-[[is:Aralvatn]]
-[[it:Lago d'Aral]]
-[[ja:アラル海]]
-[[ka:არალის ზღვა]]
-[[kaa:Aral ten'izi]]
-[[kk:Арал теңізі]]
-[[km:សមុទ្រ អារ៉ាល់]]
-[[ko:아랄 해]]
-[[la:Lacus Oxianus]]
-[[lmo:Lach de Aral]]
-[[lt:Aralo jūra]]
-[[lv:Arāla jūra]]
-[[mk:Аралско Езеро]]
-[[ml:അറൽ കടൽ]]
-[[mr:अरल समुद्र]]
-[[mzn:آرال]]
-[[new:अराल सागर]]
-[[nl:Aralmeer]]
-[[nn:Aralsjøen]]
-[[no:Aralsjøen]]
-[[oc:Mar d'Aral]]
-[[os:Аралы денджыз]]
-[[pl:Jezioro Aralskie]]
-[[pnb:بحیرہ ارال]]
-[[pt:Mar de Aral]]
-[[qu:Aral qucha]]
-[[ro:Marea Aral]]
-[[roa-rup:Aral]]
-[[ru:Аральское море]]
-[[sh:Aralsko more]]
-[[simple:Aral Sea]]
-[[sk:Aralské jazero]]
-[[sl:Aralsko jezero]]
-[[sq:Deti Aral]]
-[[sr:Аралско језеро]]
-[[sv:Aralsjön]]
-[[sw:Aral (ziwa)]]
-[[ta:ஏரல் கடல்]]
-[[tg:Баҳри Арал]]
-[[th:ทะเลอารัล]]
-[[tr:Aral Gölü]]
-[[tt:Арал диңгезе]]
-[[ug:شور دېڭىز]]
-[[uk:Аральське море]]
-[[ur:بحیرہ ارال]]
-[[uz:Orol dengizi]]
-[[vi:Biển Aral]]
-[[wa:Mer d' Aral]]
-[[war:Dagat Aral]]
-[[yi:אראל ים]]
-[[zh:鹹海]]
-[[zh-yue:鹹海]]