Казах хэл: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
б r2.7.3) (робот Нэмж байна: mzn:قزاقی
б r2.7.3) (робот Нэмж байна: nn:Kasakhisk
Мөр 220: Мөр 220:
[[mzn:قزاقی]]
[[mzn:قزاقی]]
[[nl:Kazachs]]
[[nl:Kazachs]]
[[nn:Kasakhisk]]
[[no:Kasakhisk]]
[[no:Kasakhisk]]
[[oc:Cazac]]
[[oc:Cazac]]

13:43, 4 Наймдугаар сар 2012-ий байдлаарх засвар

Хасаг хэл
Өөрийн нэрҚазақ тілі, قازاق ٴتىلى, Qazaq tili
ТархалтКазахстан, БНХАУ, ОХУ,
Узбекистан, Монгол Улс г.м
Ард түмэнХасаг
Төрөлх хэлтний тооКазахстанд 10.0 сая (2009)[1]
2000 онд бусад оронд 3 сая[2]
1979 онд бүх оронд 8.3 сая[2][3][4]
Хэлний ангилал
Алтай язгуур
  • Түрэг
    • Кыпчак
      • Ногай-Кыпчак
        • Хасаг хэл
Бичиг үсэгКирилл , Араб, Латин үсэг
Албан ёсны хэрэглээ
Улс Казахстан
Томьёолбор
ISO 639-1kk
ISO 639-2kaz
ISO 639-3kaz

Хасаг хэл[5] (тодорхой үндэслэлээр зарим тохиолдолд "хасаг" гэхийн оронд "казах", "казак" гэж бичигддэг; өөрсдийн нэрийдлэг Қазақ тілі, монгол галиг нь Казак тили) — Хасгуудын эх хэл, мөн ч Казахстаны албан ёсны улсын хэл. Хэл шинжлэлийн ангиллаар Түрэг бүлгийн Кыпчак дэд бүлэгт харъяалагддаг. Түрэг хэлнүүдээс Ногай, Хархалпак зэрэг хэлтэй илүү ойр төрөл гэдэг.

Хасаг хэлтэн өдгөө Хар тэнгисээс Алтай хүртэл нутагт тархжээ. Казахстаны 2009 оны хүн амын тооллогоор Хасагуудын 9,982,276 нь төрөлх хэлээ Хасаг гэж мэдүүлжээ.[6] Казахстанаас гадна БНХАУ (түүн дотроо Шиньжян - Уйгурын өөртөө засах орон)-д саяаас илүү, Узбекистан, Орос, Монгол улс тус бүрт бумаас илүү Хасаг угсаатан Хасаг хэлээрээ хэлэлцдэг. Монгол Улсын хүн амын 2010 оны тооллогоор 101,526 Хасаг хүн бүртгэгдсний үнэмлэхүй олонх нь Хасаг хэлээ мэддэг бөгөөд дийлэнх нь Баян-Өлгий аймагт оршин суудаг.

Өмнөх зуудын Хасагууд хэлээ тэмдэглэхэд Араб үсэг хэрэглэж байв. 1927-1940 оны хооронд Зөвлөлтийн Орос бус ард түмний адилаар Латин үсэгт шилжиж байгаад больж 1940 оноос Кирилл үсэгт суурилсан цагаан толгой хэрэглэн уншиж, бичих болсон. Харин Шиньжяны Хасагууд 1964-1984 оны хооронд Латин үсэгт шилжиж үзсэн ч эргээд Араб үсэг хэрэглэх болжээ.[7]

Тусгаар тогтносноос хойш буюу 2007 оноос Казахстанд хэлээ тэмдэглэхэд Кирилл үсгийг больж Латин үсэгт шилжих хөдөлгөөн өрнөсөн. Хожим 2007 оны 12 сарын 23-нд Казахстаны ерөнхийлөгч Н. Назарбаев "Казахстаныхан 70 жилийн турш Кириллээр уншиж, бичсэн. Манай улсад 100 гаруй үндэстэн байна. Иймээс бидэнд тогтвортой байдал, энх тайван илүү чухал. Бид цагаан толгойгоо солих явдлыг яарах ёсгүй" гэж мэдэгдсэн.[8]

Казак хэлний кирилл цагаан толгой

Казак хэлний кирилл үсэг ба харгалзах латин үсэг
А Ә Б Г Ғ Д Е Ж З И І Й К Қ Л М Н Ң Һ О Ө П Р С Т У Ү Ұ Ф Х Ш Ы Ю Я
а ә б г ғ д е ж з и i й к қ л м н ң һ о ө п р с т у ү ұ ф х ш ы ю я
A Ä B G Ġ D E/Ye Ğ Z I Î J K Q L M N Ŋ H O Ö P R S T U Ü Û F X Ş Y Yu/Yü Ya

Зүүлт, тайлбар

  1. The Agency of Statistics of the Republic of Kazakhstan Population structure by ethnicity, religion and language, p.251
  2. 2.0 2.1 Загвар:Ethnologue
  3. Dalby, Andrew. "Kazakh." Dictionary of Languages: the Definitive Reference to More than 400 Languages. New York: Columbia UP, 2004. 806. Print.
  4. Katzner, Kenneth. The Languages of the World. London: Routledge, 2002. 352. Print.
  5. Ц.Дамдинсүрэн, А.Лувсандэндэв нарын зохиосон "Орос-Монгол толь" (1982)-д казахский язык утгыг хасаг хэл гэж орчуулсныг баримтлав. Монгол хэлэнд Орос хэлнээс "Казах хэл", Хасагаас "Казак хэл" гэж хөрвүүлэгдэх нь бас бий.
  6. Население по национальности и родному языку // Итоги Национальной переписи населения 2009 года в Республике Казахстан / А.Смаилова. — Астана, 2010. — С. 251. — 297 p.
  7. Minglang Zhou (2003). Multilingualism in China: the politics of writing reforms for minority languages, 1949-2002. Vol. Volume 89 of Contributions to the sociology of language (illustrated ed.). Published Walter de Gruyter. p. 149. ISBN 3-11-017896-6. Retrieved 2011-01-01. {{cite book}}: |volume= has extra text (help); More than one of |pages= and |page= specified (help)
  8. Kazakhstan should be in no hurry in Kazakh alphabet transformation to Latin: Nazarbayev, Kazinform, December 13, 2007

Гадаад холбоос

Wikipedia
Wikipedia
Википедиа: Казах хэлээр