Суй Вен Ти: Засвар хоорондын ялгаа

Суй Вен Ти
 
б Sui wen ti нь Суй Вен Ти руу зөөгдлөө
(Өөрчлөлт алга)

07:32, 28 Хоёрдугаар сар 2008-ий байдлаарх засвар

Хятад улсыг хэдэн зуун жил тархай бутархай байсных нь дараа шинээр нэгтгэж чадсан хаан бол Суй Вен Ти (жинхэнэ нэр нь Ян Цзян) юм. Тvvний нэгтгэсэн Хятад улс хэдэн зуун жилийн турш оршин тогтнож дэлхийн хvчирхэг улсуудын нэг болоод байна. Хятад улсыг нэгтгэсэн vйл явдлын бас нэг чухал улс тєрийн vр дvн гэвэл дэлхийн хvн амын тавны нэг Европ, Дундад Дорнод болон бусад олон орнуудын оршин суугчидтай харьцуулбал даины дажны аюулд бага єртсєн байдал юм.Илvv дээр vеийн хаан Ши Хуан Ти манай эриний ємнєх III зуунд Хятад улсыг анх удаа нэгтгэжээ. Ши Хуан Тиний байгуулсан Цинь У тvvнийг нас барсны дараа бутарч оронд нь гарч ирсэн Хань угсаань тус улсыг манай эриний емнєх 206 оноос манай эриний 220 он хvртэл захирчээ. Хань угсааг мєхсєний дараа Хятад улс олон тооны жижиг улсууд болон задарчээ. Янг Чен 541 онд хятадын нэгэн хvчирхэг гэр бvлд тєрж 14 настайдаа анхныхаа цэргийн албан тушаалд томилогджээ. Авьяаслаг залуу байсны ачаар хойд хятадын дийлэнх хэсгийг байлдан эзлэхэд Чон угсааны хаандаа ихээхэн тус хvргэж, талархлыг нь хvлээж, албан тушаал тvргэн ахижээ. 573 онд Янг Чений охин хааны залгамжлагч, ханхvvгийн хатнаар єргємжлєгджээ. Таван жилийн дараа хаан єєд болж ханхvvгийн туйлбаргvй зангаас болж эрх мэдлийн тєлэє хурц тэмцэл єрнєв. Энэ тэмцэлд Янг Чен ялалт байгуулж 581 онд дчиин настайдаа шинэ хаанаар залагдав. Дан ганц хятадын хойд хэегийн захирагч байхыг хvссэнгvй, сайтар бэлтгэл хийсний дараа 588 онд Хятадын ємнєд хэсэг рvv дайлаар мордож 589 онд нийт улсын хаан болжээ. Суй Вен Ти хаан байх хугацаандаа нэгдсэн эзэнт гvрний том (нийслэл хот байгуулж нутгийн тєв хэсэгг орших Янцзы болон хойд хэсэгт орших Хуан Хэ (Шар мєрєн) хэмээх хоёр том голыг холбох Их Сувгийг барих ажлыг эхлvvлжээ. Тvvний хvvгийн vед баригдаж дууссан энэхvv суваг нь хятад улсын хойд, ємнєд хэсгийг усан замаар эгнэгт холбосон билээ. Тvvний Вен Тиний хийсэн маш чухал шинэчлэлvvдийн нэг нь засгийн газрын тvшмэдvvдийг шалгалт авах замаар сонгодог журам тогтоосон явдал юм. Энэ журам нь хятадын засаг захиргааны байгууллагуудыг олон зууны турш улс орны єнцєг булан бvрээс ирсэн, нийгмийн янз бvрийн давхраанаас гаралтай авьяаслаг тvшмэдээр хангаж байх эх суурь болжээ. Ийм журам урьд нь Хань угсааны хаадын vед анх бий болсон ч уг угсааг унасны дараа засгийн газрын гол албан тушаалууд євлєгдєгдєн улэмжлагддаг болсон байжээ.

Суй Вен Ти амбан захирагч нарыг тєрєлх муждаа ажиллахыг хориглосон "алсаас удирдах зарчим" гэдгийг бас нэвтрvvлжээ. Тєрєлх нутагтаа томилогдсон амбан захирагч нарыг илvv олон тойрон хvрээлэгч нартаа болох бололцоог нь хаах тэрчилэн эрх мэдлийн илvv их суурь дэвсгэртэй болох нєхцєл боломж олгохгvй байх зорилгоор Дээрх зарчмыг нэвтрvvлсэн нь бодитой vр дvн єгч байжээ. Олон сая хvн амтай орны хvчирхэг, авьяаслаг удирдагч байсан хэрнээ олонх байлдан дагуулагч нар шиг хатныхаа vгнээс гардаггvй, тvvний нєлєєнд байжээ. Тєрєлхийн ухаантай тvvний хатан нь заримдаа хэт харгис зан ааш гаргадаг байсан ч хаан нєхєртєє хэрэгтэй цагт нь тусалж тєрийн эрх мэдлээ баттай хадгалахад нь байнга дэмжлэг vзvvлдэг байжээ. Суй Вен Ти 604 онд 63 настайдаа єєд болжээ. Гэхдээ орыг залгаж хаан болсон, хатныхан хайртай хvv болох хоёр дахь хvvгийнхээ далд явууллагын золиос болсон гэсэн сэжиг бий. Шинэ хаан гадаад бодлогод нилээд єєрчлєлт хийсэн нь олны дургvйцлийг хvргэж хятад улс даяар бослого гарч 618 онд алагдсанаар Уй угсааны хаадын vе дуусчээ. Гэхдээ энэ бол хятадын нэгтгэлийн тєгсгєл биш байлаа. Суй угсааны дараа Хятадын тєрийн эрх мэдлийг Тан угсааных залгаж 618-907 онуудад vйл ажиллагаа явуулахда тvрvvчийн vеийн хаадын vеийн засгийн газрын vндсэн бvтцийг хадгалж улс орноо нэгдмэл хэвээр байлгаж чадсан юм. Далимд дурдахад Тан угсааны хаадын vед Хятад улсад урлаг єрнvvн хєгжиж байсан тул тус улсын тvvхийн алдарт vе гэж тооцогддог ажээ. Хятадын хаан Суй Вен Тиний тvvхэнд эзлэх байр суурийг бvрэн гvйцэд ойлгохын тулд Европ дахь нэрт хаан Их Карлын vйл ажиллагаатай голдуу зvйрлэдэг. Ромын эзэнт улсын мєхсенєєс хойш гурван зуун жилийн дараа Их Карл Єрнєд Европиин дийлэнх хэсгийг амжилттай нэгтгэж чадсан бол Хань угсааных унаснаас бараг гурван зуун жилийн дараа Суй Вен Ти Хятадыг нэгдмэл улс болгосон. Их Карл Европ тивд хамгийн алдартай хаан байсан бол Суй Вен Ти илvv нєлєє бvхий хаан байжээ. Яагаад тэвэл нэгдvгээрт Суй Вен Ти Хятадыг бvхэлд нь нэгтгэж чадсан байхад Єрнєд Европиин зарим хэсэг (Англи, Испани, Ємнєд Итали гэх зэрэг) Их Карл хаанд ер бууж єгєєгvй, хоёрдугаарт Суй Вен Тиний vед шинээр нэгдмэл болсон Хятад улс дахин задраагvй боп Их Карлын байгуулсан эзэнт гvрэн тєдєлгvй задарч дахин хэзээ ч нэгдээгvй юм, Гуравдугаарт гэвэл нэгдсэн хятад улсын эдийн засгийн vсрэнгvй хєгжлийн vр дvнд урлаг соёл цэцэглэж байлаа. Гэтэл Єрнєд Европт эхэлсэн "Каролинскийн сэргэн мандалт" Их Карлыг нас барснаас дуусгавар болсон. Дєрєвдvгээрт Суй Вен Тиний нэвтрvvлеэн засгийн газрын тvшмэдийг шалгалт авах замаар тодруулдаг журам ихээхэн vр дvнтэй байв. Чухам ийм учраас Суй Вен Ти хvн тєрєлтєний тvvхэнд чухал нєлєє vзvvлсэн хvн гэж зvй ёсоор тооцогдох учиртай. Суй Вен Ти шиг Хятад болон Европиин хєгжилд нэгэн зэрэг хvчтэй тvлхэц єгсєн хаад маш цєєхєн билээ.