Тайвань: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
б r2.7.1) (бот изменил: da:Republikken Kina на da:Taiwan
б Bot: Migrating 149 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q865 (translate me)
Мөр 159: Мөр 159:
{{Link FA|zh}}
{{Link FA|zh}}


[[ace:Taywan]]
[[af:Republiek van Sjina]]
[[als:Republik China]]
[[am:የቻይና ሪፐብሊክ]]
[[an:Republica de China]]
[[ar:تايوان]]
[[arz:جمهورية الصين]]
[[ast:República de China]]
[[az:Çin Respublikası]]
[[bar:Republik China]]
[[be:Тайвань]]
[[be-x-old:Рэспубліка Кітай]]
[[bg:Република Китай]]
[[bh:चीन (गणराज्य)]]
[[bn:প্রজাতন্ত্রী চীন]]
[[br:Republik Sina]]
[[bs:Tajvan]]
[[ca:República de la Xina]]
[[ceb:Republika sa Tsina]]
[[chy:Republic of China]]
[[ckb:کۆماری چین]]
[[cs:Čínská republika]]
[[csb:Tajwan]]
[[cv:Тайвань]]
[[cy:Taiwan]]
[[da:Taiwan]]
[[de:Republik China]]
[[diq:Cumhuriyetê Çini]]
[[dsb:Republika Chinskeje]]
[[dv:ޖުމްހޫރީ ޗައިނާ]]
[[ee:Taiwan]]
[[el:Δημοκρατία της Κίνας]]
[[en:Taiwan]]
[[eo:Respubliko Ĉinio]]
[[es:República de China]]
[[et:Hiina Vabariik]]
[[eu:Taiwan]]
[[ext:Repúbrica de China]]
[[fa:تایوان]]
[[fi:Kiinan tasavalta]]
[[fiu-vro:Hiina Vabariik]]
[[fo:Teivan]]
[[fr:République de Chine (Taïwan)]]
[[frp:Rèpublica de Ch·ina]]
[[gag:Kitay Respublikası (Tayvan)]]
[[gan:中華民國]]
[[gd:Poblachd na Sìne]]
[[gl:Taiwán - 臺灣]]
[[gv:Pobblaght ny Sheen]]
[[hak:Chûng-fà Mìn-koet]]
[[he:הרפובליקה הסינית]]
[[hi:चीनी गणराज्य]]
[[hif:Republic of China]]
[[hr:Republika Kina]]
[[hsb:Chinska republika]]
[[hu:Kínai Köztársaság]]
[[hy:Չինաստանի Հանրապետություն]]
[[ia:Republica de China]]
[[id:Republik Cina]]
[[ilo:Taiwan]]
[[io:Republiko di Chinia]]
[[is:Lýðveldið Kína]]
[[it:Taiwan]]
[[ja:中華民国]]
[[jv:Républik Cina]]
[[ka:ტაივანი]]
[[kbd:Хъутей Республикэ]]
[[kk:Тайвань]]
[[kn:ಚೀನಿ ಗಣರಾಜ್ಯ]]
[[ko:중화민국]]
[[ku:Taywan]]
[[la:Res publica Sinarum]]
[[lad:Repuvlika de Kina]]
[[lb:Taiwan]]
[[li:Republiek China]]
[[lij:Taiwan]]
[[lmo:Taiwan]]
[[ln:Taiwan]]
[[lt:Taivanas]]
[[lv:Ķīnas Republika]]
[[mg:Taiwan]]
[[mhr:Тайван]]
[[mi:Taiwana]]
[[mk:Република Кина]]
[[ml:തായ്‌വാൻ]]
[[mr:चीनचे प्रजासत्ताक]]
[[ms:Republik China di Taiwan]]
[[my:တရုတ်သမ္မတနိုင်ငံ]]
[[na:Republik Tsiene]]
[[nah:Taihuan]]
[[nds:Republiek China]]
[[nl:Republiek China]]
[[nl:Republiek China]]
[[nn:Republikken Kina]]
[[no:Republikken Kina]]
[[nov:Republike de China]]
[[oc:Republica de China (Taiwan)]]
[[or:ତାଇୱାନ]]
[[os:Китайы Республикæ]]
[[pa:ਚੀਨ ਗਣਰਾਜ]]
[[pam:Republika ning Tsina]]
[[pap:Republika di China]]
[[pcd:Taïwan]]
[[pl:Republika Chińska]]
[[pms:Taiwan]]
[[pnb:تائیوان]]
[[ps:د چین جمهوریت]]
[[pt:República da China]]
[[qu:Chunwa Republika]]
[[ro:Taiwan]]
[[ru:Китайская Республика]]
[[rw:Tayiwani]]
[[sa:तैवान]]
[[sah:Кытай Республиката]]
[[scn:Taiwan]]
[[sco:Republic o Cheenae]]
[[se:Taiwan]]
[[sh:Republika Kina]]
[[simple:Republic of China]]
[[sk:Taiwan]]
[[sl:Tajvan]]
[[sm:Saina Taipei]]
[[sq:Republika e Kinës]]
[[sr:Република Кина]]
[[ss:IThayiwani]]
[[sv:Taiwan]]
[[sw:Jamhuri ya China]]
[[szl:Republika Chińsko]]
[[ta:சீனக் குடியரசு]]
[[tg:Тайван]]
[[th:สาธารณรัฐจีน]]
[[tk:Taýwan]]
[[tl:Republika ng Tsina]]
[[tpi:Ripablik bilong Saina]]
[[tr:Çin Cumhuriyeti]]
[[tt:Кытай Җөмһүрияте]]
[[udm:Тайвань]]
[[uk:Республіка Китай]]
[[ur:جمہوریۂ چین]]
[[vec:Republica de Cina]]
[[vi:Trung Hoa Dân Quốc]]
[[vo:Tayvän]]
[[war:Republika han Tsina]]
[[wuu:中华民国]]
[[xal:Китдин Орн]]
[[yo:Orílẹ̀-èdè Olómìnira ilẹ̀ Ṣáínà]]
[[za:Cunghvaz Minzgoz]]
[[zh:中華民國]]
[[zh-classical:中華民國]]
[[zh-min-nan:Tiong-hoâ Bîn-kok]]
[[zh-yue:中華民國]]

23:05, 7 Гуравдугаар сар 2013-ий байдлаарх засвар

Бүгд Найрамдах Хятад Улс
хятадаар 中華民國 → Жунхуа миньгуо
улсын далбаа
Төрийн далбаа
улсын Төрийн сүлд
Төрийн сүлд
Төрийн дуулал: хятадаар 中華民國國歌
«Бүгд Найрамдах Хятад
Улсын төрийн дуулал»
Нийслэл Тайбэй (2.6 сая)
Томоохон Шиньбэй (3.9 сая)
Албан ёсны хэлХятад хэл
Албан үсэг
Уламжлалт ханз
Угсаатны бүлгүүд
(2010)
98% - Хятад үндэстэн

 70% - Хокло ястан
 14% - Хакка ястан
 14% - Эх газрынхан

2% - уугуул ард түмэн
Ард түмний нэршилТайванийхан
Төр засагАрдчилсан дэглэм, нэгдмэл
байгууламж
, ерөнхийлөгчийн
бүгд найрамдах засагтай
• Ерөнхийлөгч
Ма Инь-жоу
• Дэд ерөнхийлөгч
У Дунь-и
• Ерөнхий сайд
Чэнь Чун
Хууль тогтоох байгууллагаЛифа юань → «Хуулийн газар»
Цагаагчин гахай жилийн хувьсгалаас эхтэй
• Учаний бослого
1911-10-10
• ДИУ байгуулагдав
1912-01-01
• Төр засаг Тайвань руу нүүсэн
1949-12-07
Газар нутаг
• Нийт
36,191.4 км2 (136)
• Усны эзлэх талбай (%)
10.34
Хүн ам
• 2011 тооцоо
23,174,528 (49)
• Нягтаршил
640/км2
ДНБ (ХАЧТ)2010 тооцоо
• Нийт
$824.671 тэрбум[1] (19)
• Нэг хүнд ноогдох
$35,604[1] (20)
ДНБ (нэрлэсэн)2010 тооцоо
• Нийт
$418.206 тэрбум[1] (24)
• Нэг хүнд ноогдох
$18,558[1] (37)
ОТББИ (2008)34.1 [2]
Error: Invalid Gini value
ХХИ (2010) 0.868*[3][4]
Error: Invalid HDI value · 18
Мөнгөний нэгжТайваний доллар (NT$) (TWD)
Цагийн бүсUTC+8 (Жунюаний цаг)
Утасны томьёо+886
Домэйн нэр.tw, ханзаар .台灣, .台湾


Тайвань (Хятад: 中華民國 Жөнхуа Мингүо, "дундад улс"), албан ёсоор Бүгд Найрамдах Хятад Улс нь Тайвань аралд орших зүүн Азийн бүрэн эрхт бус боловч тусгаар тогтносон орон юм. Энэ улс нь Тайвань, эсвэл Хятадын Тайбэй (中華臺北, Chinese Taipei) гэж нэрлэгдэх явдал нь олон.

Түүх

Мин улс (1368-1644) унасны дараа Мин улсын ард иргэд Тайвань руу үй олноороо дүрвэн гарсан тухай түүхэн сурвалж бичгүүдэд дурдсан байдаг. Чин улс нь Мин улсыг эзэлж 1683 онд Тайванийг өөрийн эрхэндээ оруулсанаар Тайвань нь албан ёсоор Хятадын эзэнт улсын нэг хэсэг нь болсон. 1894-1895 оны хооронд болсон Япон Хятадын дайнд туйлдаж мөхөсдсөн Чин гүрний эзэнт хаан Ли Хун Жан гадны хүчинд автагдан тэгш бус гэрээ байгуулж (Шимоносэкийн гэрээгээр) Тайванийг Япончуудад шилжүүлэн өгчээ. Япончууд Тайвань аралд дарангуйллаа тогтоож тайваньчуудыг их сургууль, коллежид орохыг нь хязгаарлаж, тэднийг төр засгийн болон улс төрийн албан тушаал хашихыг хориглосон. Япончууд дэлхийн 2 дугаар дайнд ялагдсаныхаа дараа 50 жилийн турш ноёрхсон тус арлыг 1945 оны 10 сарын 25-нд Хятадад буцаан өгсөн байна. 1949 оны 12 сард Гоминданы удирдлага засгийн газраа Тайвань (Формоза) арал руу нүүлгэхээр шийдвэрлэснээр зэвсэгт хүчний ихээхэн хэсэг, Гоминданы албан хаагчид, улс төрийн зүтгэлтнүүд, шинжлэх ухаан, соёлын ажилтнууд тийшээ явж нийт 2 сая хүн Тайвань руу нүүжээ. Тэдний тэн хагас нь Чан Кайшигийн цэргүүд байсан. Тэд явахдаа соёлын үнэт зүйл, их хэмжээний үнэт хөрөнгө, нам төрийн архиваа авч гарч чадсан байна. Үнэт эдлэлүүд нь одоо Тайбэйгийн үндэсний музейд хадгалагдаж байна.

Газар орон

Үндсэн өгүүлэл: Тайвань арал
Байр зүйн газрын зураг

Тайван орон Номхон далайн өрнө захад байгаа үндсэн Тайвань арал болон орчин тойрны Пэнху, Мацу, Лань, Лудао гэх мэт олон жижиг арлын дээрх 36,193 км2 газрыг эзлэн оршдог. Эргэн тойрондоо Дорнод Хятадын тэнгис, Филиппиний тэнгис, Лусоны хоолой, Өмнөд Хятадын тэнгис, Тайваний хоолойгоор хүрээлэгдэнэ. Тайваний хоолойг 180 км гэтлэхэд Хятадын эрэгт хүрч болно. Арлын төв, дорно тал уулархаг бол өрнөд Чянань гэх мэт нам доор газар байна. Юйшань («хаш уул», д.т.д 3952 м) мэтийн 3500 м давсан өндөр уулстай. Хоёр техтоник хавтны зааг дээр байгаа тул газар хөдлөх нь элбэг тохионо.

Төр засаг

Засгийн газар

Эдүгээ Тайваний Засгийн Газар өөрийгөө БНХУ-ын Засгийн Газар хэмээн нэрийддэг байна. 1912 онд Хятадын үндэсний хувьсгалын удирдагч Сун Ят Сен БНХУ–ыг байгуулсан бөгөөд 1949 онд тус Бүгд Найрамдах Улсын Засгийн Газар Тайвань арал руу хөөгдөж, Мао Зэ Дун тэргүүтэй коммунистууд Хятадын төрийн эрхийг авч, БНХАУ–ыг байгуулснаар БНХУ–ын Засгийн Газрын эрх мэдэл нь зөвхөн Тайвань арлаар хязгаарлагдах болж, Дэлхий дахинаа Хятад улсыг төлөөлөх эрх мэдлээ аажмаар алдсан юм.

БНХУ буюу Тайвань 1971 онд НҮБ дахь суудлаа алдаж, түүний орыг эдүгээгийн БНХАУ эзэлжээ. Улмаар 1979 онд АНУ БНХАУ–тай Дипломат харилцаа тогтоосноор Гоминданы намаар удирдуулсан БНХУ олон улсын тавцанд Хятадыг төлөөлөх боломжоо алдсан бөгөөд 1980-аад оны дунд үеэс Гоминданы Засгийн Газар бодит байдалтай эвлэрч, арлынхаа хил хязгаарт зохицсон прагматик төрийн бодлого баримтлахыг эрмэлзэх болсон юм. Тайвань нь Үндсэн Хуулийнхаа дагуу нилээд өвөрмөц төрийн бүтэцтэй. Ерөнхийдөө ерөнхийлөгчийн засаглалтай бөгөөд Ерөнхийлөгч, Таван юань, Бүх Ард Түмний Үндэсний Их Хурал гэсэн гурван шатны институцаар дамжуулан төрийн удирдлагаа хэрэгжүүлдэг. Ерөнхийлөгч Үндэсний Их Хурлын удирдлага дор үйл ажиллагаагаа явуулдаг, англиар "Five Branches of National Govermment" хэмээн нэрлэдэг. Гүйцэтгэх Юань (Executive yuan - засгийн газар), Хууль Зүйн Юань (Legislative Yuan -Heel, Хууль Тогтоох дээд байгууллага), Шүүхийн Юань (Examination Yuan), Хяналтын Юань (Control Yuan) хэмээх таван байгууллага нэгдэж Үндэсний Засгийн Газраа бүрдүүлдэг.

Ерөнхийлөгч

1996 оноос өмнө Тайваний ерөнхийлөгч нь Үндэсний Их Хурлаас сонгогддог байсан бол мөн оны гуравдугаар сараас эхлэн бүх ард түмний сонгуулиар сонгогддог болжээ. Сонгууль 4 жилд нэг удаа явагддаг. Тайваний өнөөгийн ерөнхийлөгчөөр Гоминьданаас сонгогдсон Ма Ин-жоу ажиллаж байна.

Гадаад харилцаа

Түүхэн ба улс төрийн шалтгааны улмаас Тайваний олон улсын тавцан дахь байр суурь төдий л тогтвортой бус. БНХАУ хүчирхэгжиж, гадаад байр суурь нь бэхжихийн хэрээр дэлхийн улс орнууд БНХАУ-ын "нэг Хятадын бодлого"-ын шахалтанд орж Тайваньтай дипломат харилцаагаа тасалсан буюу шинээр харилцаа тогтоохоос зайлсхийх болсон юм. 1971 онд Тайвань нь НҮБ-ын гишүүн, НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөлийн байнгын гишүүний байр сууриа алдсан явдал нь гадаад харилцаа, гадаад нэр хүндэд нь хүнд цохилт өгсөн юм.

Тиймээс эдүгээ Тайваний Засгийн газрын зүгээс Олон улсын тавцанд явуулж буй бодлого хийгээд Хятадын нэгдэл, тусгаар тогтнолын талаархи бодлогыг нь НҮБ хийгээд гадаад улс орнууд тэр бүр хүлээн зөвшөөрдөггүй. Өөрөөр хэлбэл Тайвань улс төрийн хувьд олон улсын тавцанд ихээхэн хавчигдмал байдалтай байдаг юм. Гэсэн ч Тайвань эдүгээ Африк, Латин Америкийн 20 гаруй оронтой дипломат харилцаатай, дэлхийн 140 гаруй улс орнуудтай худалдаа, эдийн засаг, соёл шинжлэх ухаан зэрэг салбарт бие даасан харилцаагаа хөгжүүлж буйн дотор дэлхийн тэргүүлэх 20-иод улс орон багтдаг. Тэдгээр улсуудаас 64-т нь төлөөлөгчийн газар, нэгд нь консулын газартай ажээ. Тайбэй хотод гадаадын 44 орны 48 төлөөлөгчийн газар нийгэмлэг, виз эрхэлдэг байгууллага ажилладаг байна. Тайвань нь өөрөө олон улсын 893 төрийн бус байгууллагын идэвхитэй гишүүн юм.

Орон нутаг

Бүгд Найрамдах Хятад Улсын нутаг орон таван зэрэгт шатлан хуваагдана. Оройн түвшинд нутгийн ихэнх нь олон хошуу бүхий Тайвань аймагт, үлдсэн хэсэг нь жижиг арлуудын Фужянь аймаг болон хотжиж нягтарсан Тайбэй, Шиньбэй, Гаошюн, Тайжун, Тайнань гэх таван хотод хуваагдан захирагдана.

Зэрэг Засаг захиргааны нэгж Нутаг
I улсын хот (直轄市 zhíxiáshì) (5) аймаг (省 shěng) (2) 22
II аймгийн хот (市 shì) (3) хошуу (縣 xiàn) (14)
III дүүрэг (區 ) (157) хошууны хот (縣轄市 xiànxiáshì) (17) балгас (鎮 zhèn) (41) сум (鄉 xiāng) (153) 368
IV гацаа (里 ) тосгон (村 cūn) 7,835
V хороо (鄰 lín) 147,877

Хүн ам

Тайвань орны хүн амын тоо 20-р зуунд 3 саяаас 22 сая болтлоо нэмэгджээ. 2012 онд 23,261,747 хүн (бүрэн эрхт улс байсан бол 51-р олон) амьдарч байгаагаас 99.6% Тайвань арлын оршин суугчид юмсанжээ. Тайвань нэг хавтгай дөрвөлжин километр газарт 644.5 хүн ноогдох шигүү (бүрэн эрхт улс байсан бол 9-р шигүү суурьшилт), хотжсон нутаг болсон. Шиньбэй (3,903,745), Гаошюн (2,772,461), Тайжун (2,655,456), Тайбэй (2,635,766), Тайнань (1,874,724) гэх мэт арлын өрнө эргийн нам доор газрын томоохон хот суурин, тэдгээрийн хүй дүүрэгт хүн ард угийн л шавалдан нутаглана.

Фогуаншань хийдийн гол дугны дотор

Хүн амын 97.75% нь Хятад үндэстэн, 2.25% (522,942 хүн) нь уугуул ард түмэн гэдэг. Цаашилбал, Хятад дотроо бүх хүн амын 86%-ийг эзлэх «урьд ирсэн» (бэньшэньнэнь, 70% нь эх газрын Фужяний гаралтай Хокло ястан, 15% нь Гуандун хавиас ирсэн Хакка ястан), 12%-ийг эзлэх 1945 оноос хойш буюу «хойно ирсэн» (вайшэньнэнь) гэж ялгана. Уугуул ард түмнийг дотор нь нэр бүхий 14 яс овог аймагт ялган салгаж бүртгэдэг. Өв соёл, зан заншил, эрх ашгийг нь хамгаалах "Уугуул Иргэдийн Хэргийг Хамгаалах Зөвлөл" гэж байгууллага бий. Яс үндсээ дагаад Хятад хэл Тайваньд албан ёсоор батлагдаж, Буддын шашин, Бомбын шашин ард түмний зонхилох итгэл бишрэл болно. Хятад хэлээ хялбар бус, харин уламжлалт ханзаар бичиж тэмдэглэдэг. Шашны эрх чөлөөтэй тус оронд олон янзын шашны сүм хийдийн тоо 16 мянгаас олон юмсанжээ.

Мөн үзэх

Иш баримт

  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 "Republic of China (Taiwan)". International Monetary Fund. Retrieved 2011-09-20.
  2. Regularly check CIA factbook or "Household Income distribution of major countries". {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  3. Due to its political status, the UN has not calculated an HDI for the ROC. The ROC government calculated its HDI for 2010 to be 0.868, and would rank 18th among countries.
  4. http://www.dgbas.gov.tw/public/Attachment/11715383471.doc

Гадаад холбоос

Загвар:Link FA