Манжууд: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
бNo edit summary
Мөр 24: Мөр 24:
==Уг гарал ба Түүх==
==Уг гарал ба Түүх==
[[File:Manchuguard.jpg|200px|thumb|left|Зохист гоёлтой Манж цэрэг(1700-аад оны сүүлчээрх зураг)]]
[[File:Manchuguard.jpg|200px|thumb|left|Зохист гоёлтой Манж цэрэг(1700-аад оны сүүлчээрх зураг)]]
Манж үндэстний өвөг дээдэс нь Шиа болон Шан улсын үед Сүшен гэдэг нэртэйгээр одоогийн БНХАУ-н Манжуур, Гирин, Хармөрөн муж хавьцаа нутаглан сууж байжээ.
Манж үндэстний өвөг дээдэс нь [[Ся улс|Ся]] болон [[Шан улс|Шан улсын]] үед Сүшен гэдэг нэртэйгээр одоогийн БНХАУ-н Манжуур, Гирин, Хармөрөн муж хавьцаа нутаглан сууж байжээ.


Зүүн Хан улсын үед нэрээ өөрчлөн Илоу нэртэй болсон бөгөөд Хойд, Өмнөд Жао улсын үед Үжи, Тан улсын үед Мөхө, Тан улс мөхөсны дараахан нэрээ дахин өөрчлөн Нюүжин буюу Зүрчид болгожээ. Нюүжин гэдэг нь Сүшен гэдэг нэрийн ондоошсон дуудлага юм.
[[Зүүн Хан улс]]ын үед нэрээ өөрчлөн Илоу нэртэй болсон бөгөөд Хойд, [[Өмнөд Жао улс]]ын үед Үжи, [[Тан улс]]ын үед Мөхө, Тан улс мөхөсны дараахан нэрээ дахин өөрчлөн Нюүжин буюу Зүрчид болгожээ. Нюүжин гэдэг нь Сүшен гэдэг нэрийн ондоошсон дуудлага юм.
Хойд Сүн улсын эхэн үе, [[Кидан улс|Хятан улс]] мандаж Лиао улс хэмээн нэрийдэж байх үед Зүрчидүүд Лиао улсын бүрэлдэхүүн орж явсан байна. 1114 онд Ваняа Агуда Лиао улсын дарлалыг эсэргүүцэж боссоноор Лиао улсын мөхөл ирж Алтан улс байгуулагджээ. Улмаар Өмнөд Сүн улсыг эзлэж Хойд Сүн улсыг мөхөөжээ.
Хойд Сүн улсын эхэн үе, [[Хятан улс]] мандаж Ляо улс хэмээн нэрийдэж байх үед Зүрчидүүд Ляо улсын бүрэлдэхүүн орж явсан байна. 1114 онд Ванъян Агуда Ляо улсын дарлалыг эсэргүүцэж боссоноор Ляо улсын мөхөл ирж [[Алтан улс]] байгуулагджээ. Улмаар Хойд Сүн улсыг мөхөөж Өмнөд Сүн улсыг хараат улсаа болгосон.
[[File:Qing hunting party.jpg|thumb|Ан агнахаар явж буй]]
[[File:Qing hunting party.jpg|thumb|Ан агнахаар явж буй]]


1206 онд [[Их Монгол Улс]]ын [[Чингис хаан]] [[Алтан улс]]ыг дайлаар мордож 1234 онд Чингис хааны хүү [[Өгөдэй хаан|Өгөдэй]] Алтан улсын Цан Жоу-г мөхөөснөөр Алтан бүр мөсөн устгагдсан. 1271 онд Монголын Их Хаан [[Хубилай хаан|Хубилай]] улсынхаа нэрийг өөрчлөн Юань болгож, Лиао Яань Шин мужын, Хармөрөн, Сонхуажиань, Нэнжиань, зэрэг урсгал мөрний дагуух суурингуудад арван мянган зүрчидүүдыг суулгажээ. Монгол Эзэнт Гүрэн унаж Мин улс байгуулагдах үед харьяат болж алба өргөж явсан байна. Мин улсын сүүлийн жилүүдэд зүрчид угсааны Нурхачи найман тугд цэргээ хувааж, бүх зүрчид угсааны хүмүүсийг нэгтгэн Алтан нэртэй улс байгуулсан.
1206 онд [[Их Монгол Улс|Их Монгол Улсын]] [[Чингис хаан]] [[Алтан улс|Алтан улсыг]] дайлаар мордож 1234 онд Чингис хааны хүү [[Өгэдэй хаан|Өгэдэй]] Алтан улсын Цан Жоу-г эзэлснээр Алтан бүр мөсөн устгагдсан. 1271 онд Монголын Их Хаан [[Хубилай хаан|Хубилай]] улсынхаа нэрийг өөрчлөн Юань болгож, Ляоянь мужын, Хармөрөн, Сонхуажиань, Нэнжиань, зэрэг урсгал мөрний дагуух суурингуудад арван мянган зүрчидүүдыг суулгажээ. Монгол Эзэнт Гүрэн унаж [[Мин улс]] байгуулагдах үед харьяат болж алба өргөж явсан байна. Мин улсын сүүлийн жилүүдэд зүрчид угсааны Нурхачи найман тугд цэргээ хувааж, бүх зүрчид угсааны хүмүүсийг нэгтгэн Хожуу Умард Алтан улс байгуулсан.


Дээд эрдэмтийн 9-р он буюу 1635 оны 10 сарын 13-нд үндэстнийхээ нэрээ Манж болгон өөрчилж, дараа жил нь улсын нэрээ Да Чин болгожээ. Мин улсыг удаа дараа довтолж нураан, 6 түмэн монгол болон [[Зүүнгарын хаант улс]]ыг эзэлсэн Манж Чин гүрнийг байгуулав. 1911 он буюу гахай жилийн хувьсгалаар Манж Чин гүрэн унаж хятад хүнээр удирдуулсан [[Бүгд Найрамдах Хятад Улс|Дундад иргэн улс]] байгуулагдсан юм. Хувьсгалын дараахан Манжоу гэх нэрийг засан манж үндэстэн болгосон ба Ши Ан, Ганжоу, Нанжин, Ханжоу зэрэг хотод болсон аллага нь олон манж хүний амийг авч одсон. Удаа дараа гарах болсон аллага, хоморголон устгалын улмаас манжууд манж нэрээ солин хятад овог, хятад нэр авч, угсаа гарлаа нуужээ. 1949 онд БНХАУ байгуулагдах үед энэ байдал намжиж манж үндэстнийг Хятадын зүүн хойд хэсэг лүү нүүлгэн шилжүүлж суулгажээ.
Дээд эрдэмтийн 9-р он буюу 1635 оны 10 сарын 13-нд үндэстнийхээ нэрээ Манж болгон өөрчилж, дараа жил нь улсын нэрээ Дай Чин болгожээ. Мин улсыг удаа дараа довтолж нураан, 6 түмэн монгол болон [[Зүүнгарын хаант улс]]ыг эзэлсэн Манж Чин гүрнийг байгуулав. 1911 он буюу гахай жилийн хувьсгалаар Манж Чин гүрэн унаж хятад хүнээр удирдуулсан [[Бүгд Найрамдах Хятад Улс]] байгуулагдсан юм. Хувьсгалын дараахан Манжоу гэх нэрийг засан манж үндэстэн болгосон ба [[Ши'ань]], [[Ганжоу]], [[Нанжин]], [[Ханжоу]] зэрэг хотод болсон аллага нь олон манж хүний амийг авч одсон. Удаа дараа гарах болсон аллага, хоморголон устгалын улмаас манжууд манж нэрээ солин хятад овог, хятад нэр авч, угсаа гарлаа нуужээ. 1949 онд [[БНХАУ]] байгуулагдах үед энэ байдал намжиж манж үндэстнийг Хятадын зүүн хойд хэсэг лүү нүүлгэн шилжүүлж суулгажээ.


==Хүн ам==
==Хүн ам==

14:02, 26 Арваннэгдүгээр сар 2013-ий байдлаарх засвар


Манж үндэстэн
Нийт хүн ам
10,700,000
Томоохон хүн амтай улсууд
 Хятад10,682,263[1]
Хэлнүүд
урьд нь Манж хэл, одоо Хятад хэл
Холбоотой угсаатны бүлэг
Хамниган, Орчон гэх мэт
бусад Манж-Түнгүс хэлтэн

Манж (манж. ; Хятад: 滿族 Mǎnzú) — Манжуурын (одоогийн дорно умард Хятад) уугуул угсаатны нийтлэг. 2000 оны тооллогоор 10.68 сая Манж хүн бүртгэгдсэнээр болвол Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улс дотор ялган таньдаг 56 угсаатны 3-р олон тоотой нь болно.[2]

Манжууд урьд нь малчин нүүдэлчин Алтай язгуурын Манж-Түнгүс бүлгийн Манж хэлээр ярьдаг байсан бол өнөөгийн Хятадыг бүрэн нэгтгэсэн Дайчин гүрэн байгуулснаасаа хойш суурин сууж улсын олонх угсаатанд уусан Хятаджаад Манжын гэх хэл, соёл, аж төрөх ёсоо нийтээрээ гээсний учир орчин цагт төрөл арилжсан угсаатны тод жишээ болдог.

  1. Манж үндэстэн гэхийн учир - сүүлийн мянганы туршид балралгүй оршин байж хамаг сүүлд их гүрэн байгуулж хүчирхгээр мандаж яваад саяхан буюу 1945 онд л Манж Го дууссанаар тусгаар тогтнолоо алдсан. Манжын гэх хэл, үсэг бичиг, соёл, зан заншил бий. Хятадын төрөөс Хятад үндэстнээс цөөн тоот 55 угсаатныг Хятад үндэстэнтэй адилтган үздэгээс Манж ч бас ялгаагүй үндэстэн гэж өргөмжлөгддөг.
  2. Манж ястан гэхийн учир - Зөвхөн одоо үед Хятад үндэстний Манж ястан гэж нэрлэх үндэстэй. 10 сая Манж хүн байна гэвч нийтээрээ (нийтээрээ гэдэг нь 99.9% орчим) Манж хэл, Манж үсэг бичиг хэрэглэхгүй Хятад хэл, бичиг хэрэглэдэг. Уламжлалт нүүдэлчин соёл бус нийтээрээ суурин Хятад соёлтон.
  3. Манж угсаатан гэхийн учир - урьд болон одоогийн аль ч үед дээрх хоёр угсаатны нийтлэгийн хэв шинжийн аль нь ч бай дэлхийд бусдаас Манж гэж ялгагдана.

Өдгөө Манж угсаатны 50.4% нь Ляонинд, 19.8% нь Хэбэйд, 9.7% нь Хармөрөнд, 4.7% нь Өвөр Монголд суурьшдаг. Гурван мужын долоон хотод харъяалагддаг хошуутай тэнцэх (гуравдугаар) түвшний Манжын өөртөө засах тодотголтой засаг захиргааны 11 нэгж байдаг.

Нэр

Манж гэх нэр нь man+ju гэсэн 2 үгнээс бүтдэг ба Манж хэлээр mangga (ᠮᠠᠩᡤᠠ), утга нь Хүчтэй, хурдан; ju (ᠵᡠ) нь сум гэсэн утгатай. 2 үгийг нийлүүлвэл Хурдан харвасан сум гэсэн утга гарч ирдэг.

Уг гарал ба Түүх

Зохист гоёлтой Манж цэрэг(1700-аад оны сүүлчээрх зураг)

Манж үндэстний өвөг дээдэс нь Ся болон Шан улсын үед Сүшен гэдэг нэртэйгээр одоогийн БНХАУ-н Манжуур, Гирин, Хармөрөн муж хавьцаа нутаглан сууж байжээ.

Зүүн Хан улсын үед нэрээ өөрчлөн Илоу нэртэй болсон бөгөөд Хойд, Өмнөд Жао улсын үед Үжи, Тан улсын үед Мөхө, Тан улс мөхөсны дараахан нэрээ дахин өөрчлөн Нюүжин буюу Зүрчид болгожээ. Нюүжин гэдэг нь Сүшен гэдэг нэрийн ондоошсон дуудлага юм. Хойд Сүн улсын эхэн үе, Хятан улс мандаж Ляо улс хэмээн нэрийдэж байх үед Зүрчидүүд Ляо улсын бүрэлдэхүүн орж явсан байна. 1114 онд Ванъян Агуда Ляо улсын дарлалыг эсэргүүцэж боссоноор Ляо улсын мөхөл ирж Алтан улс байгуулагджээ. Улмаар Хойд Сүн улсыг мөхөөж Өмнөд Сүн улсыг хараат улсаа болгосон.

Ан агнахаар явж буй

1206 онд Их Монгол Улсын Чингис хаан Алтан улсыг дайлаар мордож 1234 онд Чингис хааны хүү Өгэдэй Алтан улсын Цан Жоу-г эзэлснээр Алтан бүр мөсөн устгагдсан. 1271 онд Монголын Их Хаан Хубилай улсынхаа нэрийг өөрчлөн Юань болгож, Ляоянь мужын, Хармөрөн, Сонхуажиань, Нэнжиань, зэрэг урсгал мөрний дагуух суурингуудад арван мянган зүрчидүүдыг суулгажээ. Монгол Эзэнт Гүрэн унаж Мин улс байгуулагдах үед харьяат болж алба өргөж явсан байна. Мин улсын сүүлийн жилүүдэд зүрчид угсааны Нурхачи найман тугд цэргээ хувааж, бүх зүрчид угсааны хүмүүсийг нэгтгэн Хожуу Умард Алтан улс байгуулсан.

Дээд эрдэмтийн 9-р он буюу 1635 оны 10 сарын 13-нд үндэстнийхээ нэрээ Манж болгон өөрчилж, дараа жил нь улсын нэрээ Дай Чин болгожээ. Мин улсыг удаа дараа довтолж нураан, 6 түмэн монгол болон Зүүнгарын хаант улсыг эзэлсэн Манж Чин гүрнийг байгуулав. 1911 он буюу гахай жилийн хувьсгалаар Манж Чин гүрэн унаж хятад хүнээр удирдуулсан Бүгд Найрамдах Хятад Улс байгуулагдсан юм. Хувьсгалын дараахан Манжоу гэх нэрийг засан манж үндэстэн болгосон ба Ши'ань, Ганжоу, Нанжин, Ханжоу зэрэг хотод болсон аллага нь олон манж хүний амийг авч одсон. Удаа дараа гарах болсон аллага, хоморголон устгалын улмаас манжууд манж нэрээ солин хятад овог, хятад нэр авч, угсаа гарлаа нуужээ. 1949 онд БНХАУ байгуулагдах үед энэ байдал намжиж манж үндэстнийг Хятадын зүүн хойд хэсэг лүү нүүлгэн шилжүүлж суулгажээ.

Хүн ам

Манж үндэстэн нь голчлон БНХАУ-н эх газраар төвлөрөн суух бөгөөд 2000 оны хүн амын судалгаагаар 10,708,464 хүнтэй хэмээн тоологджээ. Энэ нь цөөн тоот үндэстний 10,17 хувь, нийт хүн амын 0,86 хувийг эзэлдэг.

Хэл яриа ба Бичиг үсэг

Хэл яриа

Үндсэн өгүүлэл: Манж хэл
Манж бичгээр Википедиа

Манж үндэстний үндсэн хэл нь манж хэл бөгөөд Алтай хэлний язгуурын Манж-Тунгус хэлний бүлгийн Өмнөд Тунгусын хэлний дэд бүлэгт багтдаг. Чин улсын үед "Улсын хэл", "Чин хэл" гэх мэтээр нэрлэгдэж байсан. Газар нутгийн байршил, нутаг нутгийн онцлогоос дараах аялгад хуваагддаг.

  • Гүи фан аялга
  • Жин аялга
  • Шөнжин Гирин аялга зэрэг болно. Нийт ярилцагчидын тоо 1200 шахам. Хэдий тийм боловч манж хэлээ хэрэглэхгүй байх явдал түгээмэл байх ба манж хэлний оронд хятад хэлийг сурах явдал их байдаг байна. Ерөнхий боловсролын сургуульд манж хэл төдийлөн ордоггүй учраас хүүхэд, залуучууд хятад хэлийг эх хэлээ болгосоор байна. Манж хэлээр ярьж чадах хүмүүсийн ихэнх нь өндөр настай хүмүүс байдаг байна.

Бичиг үсэг

Үндсэн өгүүлэл: Манж бичиг

Зүрчид бичгийг ашиглаж байсан бөгөөд Хойд Алтан улсын Нурхачи хааны зарлигаар Сүймин, Эрдэни гэсэн 2 хүн монгол бичгийн галиглах системийг гол болгож Манж бичгийг зохиожээ. Одоо манж бичиг мэдэх хүний тоо 200 гаруй болно.

Шашин шүтлэг

Манжууд Буддын Шарын урсгал, ХристИтгэл, Бөө мөргөлийг шүтэн биширдэг.

Мөн үзэх

Зүүлт

  1. "Ethnic Groups - china.org.cn - The Manchu ethnic minority". Retrieved 2008-09-26.
  2. Хятадын статистикийн эмхэтгэл 2003

Загвар:Link FA