Алтай хэлний язгуур: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added

Inline

12:22, 7 Тавдугаар сар 2014-ий байдлаарх засвар

Алтай хэлний язгуур - Евразид өргөн тархсан Түрэг, Монгол, Манж-Тунгус гэх үндсэн 3 хэлний бүлэгт цааш хуваагдах хэлний язгуур. Мөн Солонгос хэл болон Япон хэлний бүлгийг зарим тодорхойлолтоор тус язгуурт багтаан ангилдаг.

Нийт 350 сая гаруй хүн тус язгуурт багтах аль нэг хэлээр ярилцаж байна. Хэлний гарал үүслээр нь Алтай гэсэн нэгдмэл нэг хэлнээс одоогийн уг хэлний язгуурт багтах хэлүүд үүссэн гэх онолыг хэл шинжээч эрдэмтэн Рамстедт анх гаргажээ. Тэрээр Түрэг, Монгол, Манж зэрэг хэлүүдэд үгзүй, өгүүлбэрзүй болон үг судлалын харьцуулсан судалгаа хийсний үр дүнд эдгээр нь Алтай хэлний язгуурын хэлүүд бөгөөд Алтай уулаар нутаглагчид олон тийш нүүдэллэн явснаар нэгдмэл Алтай хэлнээс бие даасан хэлүүд үүссэн гэдгийг баталсан байна. Түүний онолыг Оросын эрдэмтэн Владиморцов, Мажарын эрдэмтэн Немет, хэл шинжээч эрдэмтэн Аалто, Поппе зэрэг эрдэмтэд үргэлжлүүлэн судалж боловсронгуй болгосон юм.

Хэдий энэхүү онол дэлхийн хэл шинжлэлд томоохон байр сууриа алдаагүй боловч Клаусон, Доефер, Шейхэрбак зэрэг эрдэмтдийн үзсэнээр Алтай хэлүүд гэж байхгүй харин олон хэлүүд нь бие биедээ ойртсоноос хэлүүд нь ижилсэж, ууссан гэж үзсэнээр Анти-Алтай гэх онолыг гарган Алтай хэлний язгуурын онолыг үгүйсгэсэн. Тэд харьцуулсан 200 үгийн судалгаа, "Түрэг хэлний эртний толь" зэрэг олон судрыг судалжээ. Гэвч энэ онол төдийлэн хүчтэй байр суурьгүй байна.

Зарим эрдэмтэд япон, солонгос хэлийг Алтайн хэлтэй төс багатай тул аль ч хэлний язгуурд хамаарахгүй салангид хэл гэж үздэг. Тэдний гарал үүсэл тодорхойгүй байдаг бөгөөд (Зүүн Азиас гаралтай) Японыг эх газартай хуурай газраар холбогдсон байхад зарим Алтайн хэлтэй хүмүүс зүүн тийш нүүсэн нь тэдний хэлэнд нөлөөлсөн бололтой.Солонгосын хувьд хувьд япон хэлнээс илүү их хятад үгтэй, хятад соёлд илүү их автагдсанаараа ялгардаг. Хэлний хувьд монгол, тунгусууд, соёл, зан заншил, угсаатны бүрэлдэхүүний хувьд монгол, түрэг 2 ойр гэж үздэг. Манж хэлний хувьд 25% нь монгол үг байдаг бөгөөд монгол хэлнээс морь гэсэн үг манж хэлэнд "мори", хятад хэлэнд "ма" гэсэн дуудлагатайгаар орсон байдаг.Хүннүгээс өмнө хятадууд морийг зөвхөн тэргэнд хөллөн хэрэглэдэг байсан ба тэд нүүдэлчдээс буюу хүннүчүүдээс морь унахыг сурчээ. В.Бушаковын судалсанаар монгол, түрэг, манж-тунгусын дунд олон тооны ижил төстэй нэртэй овог^[1] байдаг байна. 1218 онд киргизүүдтэй хамт бослого гаргасан түмэдүүд Чингисийн цэрэгт дарагдсаны дараа зарим хэсэг нь мэргидүүдтэй цуг Якут руу очсон нь якутын мэргид, тумат овог болжээ.Якут эрдэмтэд энэ нүүдлийг якутын ард түмэн бүрэлдэхэд нөлөөлсөн сүүлчийн үйл явдал гэж үздэг.Түрэгийн олон хэл дундаас якут хэлний 25% нь монгол үг байдагаараа ялгаатай байдаг.Якутын баруун нутгийн адуу нь монгол адуутай төстэй нь тогтоогджээ.Бусад түмэд хүмүүсийг урагш нүүлгэсэн нь одоогийн Өмнөд Монголын Түмэд болсон бололтой. Хожим Батмөнх хаан мөн адил бослого гаргасан урианхайчуудыг тарааж хуваажээ. Хэлний хувьд монгол, тунгусууд, соёл, зан заншил, угсаатны бүрэлдэхүүний хувьд монгол, түрэг 2 ойр гэж үздэг.

Шумер хэлний тэнгэр гэх мэт зарим үг монгол, түрэг үгтэй ижил байдаг.

Алтай хэлний язгуур нь дотроо дараах байдлаар хэлний бүлэг, дэд бүлэг хуваагддаг. Энэ нь:

Түрэг хэлний бүлэг

Турк, Азербайжан, Узбек, Түркмен, Хасаг, Хиргис, Татар, Чуваш, Уйгур зэрэг 24 хэл багтдаг. Орхон хэл, Эртний уйгур хэл, Цагаадай хэл, Булгар хэл, Хазар хэл, Половэну хэл г.м мөхсөн хэлүүд мөн харьяалагддаг.

Монгол хэлний бүлэг

Монгол хэл нь дотроо Жинхэнэ Монгол хэл(Монгол улс ба Өвөр Монголын Монгол хэл), Буриад, Халимаг гэсэн 3 үндсэн дэд бүлэгт хуваагдана. Монгол хэлнээс салбарласан Монгор, Могол, Баоань, Дагуур, Дуншиань зэрэг бага хэлүүд багтана. Эдгээр хэлүүд XIII-XV зууны үед салсан.

Манж-Тунгус хэлний бүлэг

Сибирийн дэд бүлэг
- Эвэнк (Тунгус) ба Эвэн (Ламут) хэлүүд багтана.
Манжуурын дэд бүлэг
- Манж хэл болон мөхсөн Зүрчид хэл багтдаг.
Амурын дэд бүлэг
- Нанай болон Үдэй хэлүүд багтана.

Алс дорнодын хэлүүд*

Япон хэл, Солонгос хэл, Айнү хэл болон Рюүкюү зэрэг хэлүүд багтдаг.

*Үгзүй болон өгүүлбэрийн байгуулалт нь Алтайн хэлүүдтэй төстэй бөгөөд өгүүлбэрийн бүтэц нь Эзэн бие эхэнд үйл үг адагт гэсэн байгуулалтай.

Мөн үзэх

Тайлбар

↑ В.Бушаков, Общие элементы в этнонимии Алтайских народов, 1992

Загвар:Хэл аялгуунд хамаарах

[1] В.Бушаков, Общие элементы в этнонимии Алтайских народов, 1992

[1]

@@ Мөр 5: / Мөр 5: @@
 Алтай уулаар нутаглагчид олон тийш нүүдэллэн явснаар нэгдмэл Алтай хэлнээс бие даасан хэлүүд үүссэн гэдгийг баталсан байна. Түүний онолыг [[Оросын Холбооны Улс|Оросын]] эрдэмтэн Владиморцов, [[Мажар]]ын эрдэмтэн Немет, хэл шинжээч эрдэмтэн Аалто, Поппе зэрэг эрдэмтэд үргэлжлүүлэн судалж боловсронгуй болгосон юм.
 Хэдий энэхүү онол дэлхийн хэл шинжлэлд томоохон байр сууриа алдаагүй боловч Клаусон, Доефер, Шейхэрбак зэрэг эрдэмтдийн үзсэнээр Алтай хэлүүд гэж байхгүй харин олон хэлүүд нь бие биедээ ойртсоноос хэлүүд нь ижилсэж, ууссан гэж үзсэнээр Анти-Алтай гэх онолыг гарган Алтай хэлний язгуурын онолыг үгүйсгэсэн. Тэд харьцуулсан 200 үгийн судалгаа, "Түрэг хэлний эртний толь" зэрэг олон судрыг судалжээ. Гэвч энэ онол төдийлэн хүчтэй байр суурьгүй байна.
+Зарим эрдэмтэд япон, солонгос хэлийг Алтайн хэлтэй төс багатай тул аль ч хэлний язгуурд хамаарахгүй салангид хэл гэж үздэг. Тэдний гарал үүсэл тодорхойгүй байдаг бөгөөд (Зүүн Азиас гаралтай) Японыг эх газартай хуурай газраар холбогдсон байхад зарим Алтайн хэлтэй хүмүүс зүүн тийш нүүсэн нь тэдний хэлэнд нөлөөлсөн бололтой.Солонгосын хувьд хувьд япон хэлнээс илүү их хятад үгтэй, хятад соёлд илүү их автагдсанаараа ялгардаг. Хэлний хувьд монгол, тунгусууд, соёл, зан заншил, угсаатны бүрэлдэхүүний хувьд монгол, түрэг 2 ойр гэж үздэг. Манж хэлний  хувьд 25% нь монгол үг байдаг бөгөөд монгол хэлнээс морь гэсэн үг манж хэлэнд "мори", хятад хэлэнд "ма" гэсэн дуудлагатайгаар орсон байдаг.Хүннүгээс өмнө хятадууд морийг зөвхөн тэргэнд хөллөн хэрэглэдэг байсан ба тэд нүүдэлчдээс буюу хүннүчүүдээс морь унахыг сурчээ. В.Бушаковын судалсанаар монгол, түрэг, манж-тунгусын дунд олон тооны ижил төстэй нэртэй овог<ref>[http://www.turkolog.narod.ru/info/bsh/altaic_ethnonyms.pdf В.Бушаков, Общие элементы в этнонимии Алтайских народов, 1992]</ref> байдаг байна. 1218 онд [[киргиз үндэстэн|киргиз]]үүдтэй хамт бослого гаргасан [[түмэд]]үүд  Чингисийн цэрэгт дарагдсаны дараа зарим хэсэг нь [[мэргид]]үүдтэй цуг  [[Якут]] руу очсон нь якутын мэргид, тумат овог болжээ.Якут эрдэмтэд энэ нүүдлийг якутын ард түмэн бүрэлдэхэд нөлөөлсөн сүүлчийн үйл явдал гэж үздэг.Түрэгийн олон хэл дундаас якут хэлний 25% нь монгол үг байдагаараа ялгаатай байдаг.[[:en:Yakutian horse|Якутын баруун нутгийн адуу]] нь [[:en:Mongolian horse|монгол адуутай]] төстэй нь тогтоогджээ.Бусад түмэд хүмүүсийг урагш нүүлгэсэн нь одоогийн Өмнөд Монголын Түмэд болсон бололтой. Хожим Батмөнх хаан мөн адил бослого гаргасан [[урианхай]]чуудыг тарааж хуваажээ. Хэлний хувьд монгол, тунгусууд, соёл, зан заншил, угсаатны бүрэлдэхүүний хувьд монгол, түрэг 2 ойр гэж үздэг.
+[[:en:Sumer|Шумер]] хэлний тэнгэр гэх мэт зарим үг монгол, түрэг үгтэй ижил байдаг.
 Алтай хэлний язгуур нь дотроо дараах байдлаар хэлний бүлэг, дэд бүлэг хуваагддаг. Энэ нь:
@@ Мөр 22: / Мөр 26: @@
 '''Алс дорнодын хэлүүд*'''
 *[[Япон хэл]], [[Солонгос хэл]], Айнү хэл болон Рюүкюү зэрэг хэлүүд багтдаг.
+: *Үгзүй болон өгүүлбэрийн байгуулалт нь Алтайн хэлүүдтэй төстэй бөгөөд өгүүлбэрийн бүтэц нь Эзэн бие эхэнд үйл үг адагт гэсэн байгуулалтай.
-: *Үгзүй болон өгүүлбэрийн байгуулалт нь Алтайн хэлүүдтэй төстэй бөгөөд өгүүлбэрийн бүтэц нь Эзэн бие эхэнд үйл үг адагт гэсэн байгуулалтай. Зарим эрдэмтэд япон, солонгос хэлийг Алтайн хэлтэй төс багатай тул аль ч хэлний язгуурд хамаарахгүй салангид хэл гэж үздэг. Тэдний гарал үүсэл тодорхойгүй байдаг бөгөөд (Зүүн Азиас гаралтай) Японыг эх газартай хуурай газраар холбогдсон байхад зарим Алтайн хэлтэй хүмүүс зүүн тийш нүүсэн нь тэдний хэлэнд нөлөөлсөн бололтой.Солонгосын хувьд хувьд япон хэлнээс илүү их хятад үгтэй, хятад соёлд илүү их автагдсанаараа ялгардаг. Хэлний хувьд монгол, тунгусууд, соёл, зан заншил, угсаатны бүрэлдэхүүний хувьд монгол, түрэг 2 ойр гэж үздэг. Манж хэлний  хувьд 25% нь монгол үг байдаг бөгөөд монгол хэлнээс морь гэсэн үг манж хэлэнд "мори", хятад хэлэнд "ма" гэсэн дуудлагатайгаар орсон байдаг.Хүннүгээс өмнө хятадууд морийг зөвхөн тэргэнд хөллөн хэрэглэдэг байсан ба тэд нүүдэлчдээс буюу хүннүчүүдээс морь унахыг сурчээ. В.Бушаковын судалсанаар монгол, түрэг, манж-тунгусын дунд олон тооны ижил төстэй нэртэй овог<ref>[http://www.turkolog.narod.ru/info/bsh/altaic_ethnonyms.pdf В.Бушаков, Общие элементы в этнонимии Алтайских народов, 1992]</ref> байдаг байна. 1218 онд [[киргиз үндэстэн|киргиз]]үүдтэй хамт бослого гаргасан [[түмэд]]үүд  Чингисийн цэрэгт дарагдсаны дараа зарим хэсэг нь [[мэргид]]үүдтэй цуг  [[Якут]] руу очсон нь якутын мэргид, тумат овог болжээ.Якут эрдэмтэд энэ нүүдлийг якутын ард түмэн бүрэлдэхэд нөлөөлсөн сүүлчийн үйл явдал гэж үздэг.Түрэгийн олон хэл дундаас якут хэлний 25% нь монгол үг байдагаараа ялгаатай байдаг.[[:en:Yakutian horse|Якутын баруун нутгийн адуу]] нь [[:en:Mongolian horse|монгол адуутай]] төстэй нь тогтоогджээ.Бусад түмэд хүмүүсийг урагш нүүлгэсэн нь одоогийн Өмнөд Монголын Түмэд болсон бололтой. Хожим Батмөнх хаан мөн адил бослого гаргасан [[урианхай]]чуудыг тарааж хуваажээ. Хэлний хувьд монгол, тунгусууд, соёл, зан заншил, угсаатны бүрэлдэхүүний хувьд монгол, түрэг 2 ойр гэж үздэг.
-[[:en:Sumer|Шумер]] хэлний тэнгэр гэх мэт зарим үг монгол, түрэг үгтэй ижил байдаг.
 ==Мөн үзэх==
 * [[Монгол хэл]]