Киданчууд: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Мөр 17: Мөр 17:


Кидан улсад 9 хааны үе залгамжилж, нийт 220 жил оршин тогтнов. Кидан улс зүрчидийн Алтан улсад мөхөөгдөх үед Елүй овгийн Даши ноён баруун зүг нүүж, Балхаш нуурт төвлөрөн нэгэн их улсыг байгуулсан нь [[Хар Кидан]] хэмээн алдаршиж, [[Дорнод Туркестан]], [[Хорезм|Хорезмыг]] эрхшээлдээ оруулан 90 шахам жил ([[1124]]-[[1213]]) тогтсон бөлгөө.Баруун Баарин хошууны зарм бааринчууд, дагуурчууд киданчуудын шууд удам болох хүмүүс юм.Баруун Баарины зарим эмэгтэйчүүдийн уламжлалт үс засалт нь кидан эмэгтэйнхтэй адил байдаг байна.<ref>Өвөр Монголын Одон телевиз, Соёл-Эрдэнэ нэвтрүүлэг</ref>Мөн Төв Ази дахь кытай, китай зэрэг нэртэй овгийн хүмүүсийг киданчуудын удам гэж үздэг.
Кидан улсад 9 хааны үе залгамжилж, нийт 220 жил оршин тогтнов. Кидан улс зүрчидийн Алтан улсад мөхөөгдөх үед Елүй овгийн Даши ноён баруун зүг нүүж, Балхаш нуурт төвлөрөн нэгэн их улсыг байгуулсан нь [[Хар Кидан]] хэмээн алдаршиж, [[Дорнод Туркестан]], [[Хорезм|Хорезмыг]] эрхшээлдээ оруулан 90 шахам жил ([[1124]]-[[1213]]) тогтсон бөлгөө.Баруун Баарин хошууны зарм бааринчууд, дагуурчууд киданчуудын шууд удам болох хүмүүс юм.Баруун Баарины зарим эмэгтэйчүүдийн уламжлалт үс засалт нь кидан эмэгтэйнхтэй адил байдаг байна.<ref>Өвөр Монголын Одон телевиз, Соёл-Эрдэнэ нэвтрүүлэг</ref>Мөн Төв Ази дахь кытай, китай зэрэг нэртэй овгийн хүмүүсийг киданчуудын удам гэж үздэг.

== Хэл==


== Ишлэл ==
== Ишлэл ==

20:21, 14 Тавдугаар сар 2014-ий байдлаарх засвар

Кидан үндэстэн нь Лууха голын баруун талаар, Шар мөрний умард саваар нутаглаж байсан бөгөөд сяньби монголчуудын нэг салбар болох монголчууд ба тэдний ихэнх нь Дорнод Ху нарын удам байжээ. Өнөөгийн Монгол нутагт төвлөн сууж байгаагүй ч 923 оноос Алтайгаас зүүн тийш Хэрлэн голын хойт бие хүртэл нутгаа тэлж соёл, түүхийн олон зүйл дурсгал Монгол нутагт үлдээжээ.

Тэдний нэрийг манай түүхийн номнуудад кидан, хятан гэж хоёр янзаар бичдэг.

Түүх

Киданууд 388 оноос Муюн, Тоба Вэй улсын цэрэгт цохигдон зүүнш нүүж, Кумоси ба Кидан гэж хуваагдав. 8-р зууны сүүлчээс Кидан аймгийн дотор Елюй буюу Илү хэмээх овог цолгорон гарч, төр ёсыг байгуулжээ. Елюй овогтны 8-р үе болох Амбагай (Амбагян, Амаки, Абаки, Абожи) 907-918 оны хооронд Кидан угсаатныг нэгтгэн их төрийг байгуулжээ.

Елюй Амбагай улсдаа засаг захиргааны өвөрмөц хуваарийг тогтоосон нь Өмнөд ба Умард Орд юм. Энэ нь түүний эзэмшил нутгийн онцлогоос хамаарсан ажээ. Кидан улс умард хятадын ихээхэн газар нутгийг эзэлсэн тул ийм хуваарь тогтоосон гэж болно.

Өмнөд Ордод суурьшмал тариаланч иргэд зонхилох бол Умард Ордод уугуул Кидан нар,тэдний төрөл нүүдэлчид болох татарууд харъяалагдаж байв.

Елүй Амбагай (Амбагян) амьдралынхаа идэвхитэй хугацааг улсынхаа дотоод засаглалыг сайжруулах, улс төрийн нөлөөгөө өргөжүүлэхэд чиглүүлсний үрээр түүнээс хойш бараг 100 жилийн турш Төв Азид Кидан улс тэргүүлэх үүрэг гүйцэтгэсэн юм.

Амбагайн дараа үеийн хаад засаглалдаа өөрчлөлт оруулжээ. Энэ өөрчлөлт нь 10-11-р зууны үеийн Төв Ази дахь үндэстний шинэ орчныг харгалзсан бөгөөд онцолж хэлбэл тэр үед эрч хүч нь оргилон гарч ирсэн зүрчид угсаатны өөдөөс угсаа нэгт нүүдэлчдийн хүчийг ашиглах, тэднийг улс төрийн холбоотон болгоход чиглэсэн юм.

Кидан улсын үе нь өвгө нүүдэлчдийн төр ёсны уламжлалыг суурин соёлын хөрсөнд шингээх талаар сонин алхам хийсэн түүх гэж болно.

Кидан улсад 9 хааны үе залгамжилж, нийт 220 жил оршин тогтнов. Кидан улс зүрчидийн Алтан улсад мөхөөгдөх үед Елүй овгийн Даши ноён баруун зүг нүүж, Балхаш нуурт төвлөрөн нэгэн их улсыг байгуулсан нь Хар Кидан хэмээн алдаршиж, Дорнод Туркестан, Хорезмыг эрхшээлдээ оруулан 90 шахам жил (1124-1213) тогтсон бөлгөө.Баруун Баарин хошууны зарм бааринчууд, дагуурчууд киданчуудын шууд удам болох хүмүүс юм.Баруун Баарины зарим эмэгтэйчүүдийн уламжлалт үс засалт нь кидан эмэгтэйнхтэй адил байдаг байна.[1]Мөн Төв Ази дахь кытай, китай зэрэг нэртэй овгийн хүмүүсийг киданчуудын удам гэж үздэг.

Хэл

Ишлэл

  1. Өвөр Монголын Одон телевиз, Соёл-Эрдэнэ нэвтрүүлэг

Мөн үзэх