Мандал сум: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
б Bot: Migrating 3 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q2748006 (translate me)
No edit summary
Мөр 1: Мөр 1:
'''Мандал''' нь [[Сэлэнгэ аймаг|Сэлэнгэ аймгийн]] [[сум]] юм.
'''Мандал''' нь [[Сэлэнгэ аймаг|Сэлэнгэ аймгийн]] [[сум]] юм.
Сэлэнгэ аймгийн Мандал сум нь 1911-1915 онд Богд хаант Монгол Улсын Түшээт хан аймгийн Баатар бэйлийн хошуу, 1916-1924 онд Баатар вангийн хошуу, хэмээх нэртэй болжээ.

Ардын засгийн газрын 1924 оны 68-р тогтоолоор Баатарвангийн хошууны Мандал сум хэмээх сум байгуулагджээ.

1961 онд АИХ-ын тэргүүлэгчдийн 1 сарын 9-ны өдрийн 7дугаар зарлигаар Зүүнхарааг хот болгож хотын захиргааг байгуулсан байна.

1968 онд БНМАУ-ын АИХ-ын тэргүүлэгчдийн 1 сарын 13-ны өдрийн 9 дүгээр зарлигаар Мандал сумыг Зүүнхараагийн САА-г харъяалсан сум болгож тус сумын төвийг Зүүнхараад шилжүүлжээ.
МУИХ-ын 1994 оны 5-р сарын 6-ны өдрийн 36-р тогтоолоор Сэлэнгэ аймгийн Зүүнхараа хотыг Мандал суманд нэгтгэн Мандал сум гэж нэрлэжээ. Сумын анхны засаг даргаар Ж.Дорж хэмээх хүн ажиллаж байсан бол. Хотын Ардын Депутатутын Хорооны Гүйцэтгэх Захиргааны даргаар Н.Намсрай, Ж.Дашдорж, О.Лувсандондов, М.Жамъяан, Р.Цэдэндорж нар ажиллаж байжээ.

Мандал сум нь өдгөө 9 баг 2 тосгонтой. Нийт 7,3 мянган өрхөд 25,6 мянган хүн ам ажиллаж хөдөлмөрлөн амьдарч байна. Монгол улсын хэмжээнд аймгийн төвөөс алслагдсан сумаас хүн амын тоогоороо 1-рт ордог бөгөөд нэг хавтгай дөрвөлжин км-т 5.3 хүн оногдож байна.

Улаанбаатар хотоос 174км, аймгийн төвөөс 210 км зайд байрладаг. Төв аймгийн Батсүмбэр, Борнуур, Сэлэнгэ аймгийн Ерөө, Баянгол сумдтай хиллэдэг, нийт 484,3мянган га газар нутагтай төвийн бүсийн аймгуудтай олон улсын төмөр зам, авто замаар холбогдсон дэд бүтэц сайн хөгжсөн сум болон өргөжжээ. Жилд 7800 га талбайд үр тариа, төмс хүнсний ногоо тариалж 18,2 мянган тн óðãàö õóðààí àâ÷ байна.

2013 оны байдлаар Аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл 53002,1 сая төгрөг, Хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл 35935,5 сая төгрөг, Худалдаа үйлчилгээ 11615,6 сая төгрөг, нийт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлт 100553,2 сая төгрөгт хүрч 2012 оноос АҮБ үйлдвэрлэлт 56,5%, ХАА-н бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлт 24,1%, худалдаа үйлчилгээ 8%, нийт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлт 36,6%-иар өссөн байна.

Мандал сум нь хөдөө аж ахуйн газар 136708 га, ойн сан бүхий газар 309957га, усан сан бүхий газар 2260 га, тусгай хэрэгцээний газар 21384 га, тосгон суурингийн газар 12826 га, дэд бүтцийн газар 1238 га газар нутагтай.

Сум нь үр тарианы үйлдвэрлэл болон төмс хүнсний ногооны үйлдвэрлэлээр аймагтаа төдийгүй улс орондоо дээгүүрт орж байна. Жил бүр 48 аж ахуйн нэгж байгууллага, 1700 гаруй өрх 750-790 га талбайд төмс тариалж 10.0-14.0 мян.тн, 400-450 га талбайд хүнсний ногоо тариалж 8.0-10.0мян.тн ургац хураан авч аймгийн нийт төмс, хүнсний ногооны 23-36%-ийг үйлдвэрлэж байна.

Сумын хэмжээнд 14 аж ахуйн нэгж байгууллага, 106 иргэн 2 га талбайд хүлэмжийн аж ахуй эрхлэдэг. Өрхийн тариаланчид жилд 5.0-5.5 мян.тн ургац хураан авч байгаа ба цаашид хүлэмжийн аж ахуй эрхлэн эрт ургацын төрөл бүрийн богино болцот ногоог тариалан хот суурин газрын хүн амыг экологийн цэвэр хүнсний ногоогоор хангах өргөн боломжийг нээж байгаа юм.

2013 онд нийт 106113 мал тоологдсоноос цэвэр үүлдэр, эрлийз, нутгийн шилмэл омгийн 3112 толгой мал тоологдсон нь нийт малын 2.9 хувь байна. 2013 оны байдлаар нийт 489 малчин өрх, 1514 малтай өрх байгаа нь сумын нийт өрхийн 20.7 хувийг эзэлж байна

Байгаль газарзүйн хувьд Хан Хэнтийн нурууны салбар уул болох далайн түвшингээс 1000-2228.0 метр өргөгдсөн ой хээрийн бүсэд багтдаг. Тахилт, Урт, Тарвагат, Хараа, Түнхэлийн хөх нуруу, Ширээ хошуу, Чивээ, Улааншавар, Матах, Мөнгөлөг, Хараагийн зэрэг 150 гаруй уултай, Хараа, Ерөө, Чулуут, Түнхэлэг гэсэн томоохон голтой, нийт 120 гол горхитой, 136 булаг шандтай. Түүх дурсгалын өв болсон Ноён уул болон байгалийн сонин тогтоцтой газар нутаг ихтэй, 160 гаруй эртний булш хирэгсүүртэй бөгөөд цаашид эдгээр газруудыг түшиглэн археологийн хайгуул судалгааг явуулж баталгаажуулан дэлхийд алдаршуулах замаар аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх бүрэн боломжтой юм.

Сумын хэмжээнд хүнсний манлай үйлдвэр Спирт Бал Бурам ХК, Мод боловсруулах үйлдвэр, Төмрийн болон тоосгоны үйлдвэр зэрэг томоохон үйлвэрүүд байршихаас гадна сүүлийн жилүүдэд жижиг дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрчимтэй хөгжиж байна.


Мандал сумын төв нь [[Зүүнхараа]]. Зүүнхараагаас өмнөд зүгт 5 км зайд [[Хэрх]] суурин газар байрлах бөгөөд эдгээрийг [[Хараа гол]] тусгаарладаг. Зүүнхараагаас зүүн өмнөд зүгт 44 км зайд [[Түнхэл]] суурин оршдог.
Мандал сумын төв нь [[Зүүнхараа]]. Зүүнхараагаас өмнөд зүгт 5 км зайд [[Хэрх]] суурин газар байрлах бөгөөд эдгээрийг [[Хараа гол]] тусгаарладаг. Зүүнхараагаас зүүн өмнөд зүгт 44 км зайд [[Түнхэл]] суурин оршдог.



Сумын нутгаар [[Монголын төмөр зам]] дайрдаг.
Сумын нутгаар [[Монголын төмөр зам]] дайрдаг.

05:39, 25 Арванхоёрдугаар сар 2014-ий байдлаарх засвар

Мандал нь Сэлэнгэ аймгийн сум юм. Сэлэнгэ аймгийн Мандал сум нь 1911-1915 онд Богд хаант Монгол Улсын Түшээт хан аймгийн Баатар бэйлийн хошуу, 1916-1924 онд Баатар вангийн хошуу, хэмээх нэртэй болжээ.

Ардын засгийн газрын 1924 оны 68-р тогтоолоор Баатарвангийн хошууны Мандал сум хэмээх сум байгуулагджээ.

1961 онд АИХ-ын тэргүүлэгчдийн 1 сарын 9-ны өдрийн 7дугаар зарлигаар Зүүнхарааг хот болгож хотын захиргааг байгуулсан байна.

1968 онд БНМАУ-ын АИХ-ын тэргүүлэгчдийн 1 сарын 13-ны өдрийн 9 дүгээр зарлигаар Мандал сумыг Зүүнхараагийн САА-г харъяалсан сум болгож тус сумын төвийг Зүүнхараад шилжүүлжээ. МУИХ-ын 1994 оны 5-р сарын 6-ны өдрийн 36-р тогтоолоор Сэлэнгэ аймгийн Зүүнхараа хотыг Мандал суманд нэгтгэн Мандал сум гэж нэрлэжээ. Сумын анхны засаг даргаар Ж.Дорж хэмээх хүн ажиллаж байсан бол. Хотын Ардын Депутатутын Хорооны Гүйцэтгэх Захиргааны даргаар Н.Намсрай, Ж.Дашдорж, О.Лувсандондов, М.Жамъяан, Р.Цэдэндорж нар ажиллаж байжээ.

Мандал сум нь өдгөө 9 баг 2 тосгонтой. Нийт 7,3 мянган өрхөд 25,6 мянган хүн ам ажиллаж хөдөлмөрлөн амьдарч байна. Монгол улсын хэмжээнд аймгийн төвөөс алслагдсан сумаас хүн амын тоогоороо 1-рт ордог бөгөөд нэг хавтгай дөрвөлжин км-т 5.3 хүн оногдож байна.

Улаанбаатар хотоос 174км, аймгийн төвөөс 210 км зайд байрладаг. Төв аймгийн Батсүмбэр, Борнуур, Сэлэнгэ аймгийн Ерөө, Баянгол сумдтай хиллэдэг, нийт 484,3мянган га газар нутагтай төвийн бүсийн аймгуудтай олон улсын төмөр зам, авто замаар холбогдсон дэд бүтэц сайн хөгжсөн сум болон өргөжжээ. Жилд 7800 га талбайд үр тариа, төмс хүнсний ногоо тариалж 18,2 мянган тн óðãàö õóðààí àâ÷ байна.

2013 оны байдлаар Аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл 53002,1 сая төгрөг, Хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл 35935,5 сая төгрөг, Худалдаа үйлчилгээ 11615,6 сая төгрөг, нийт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлт 100553,2 сая төгрөгт хүрч 2012 оноос АҮБ үйлдвэрлэлт 56,5%, ХАА-н бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлт 24,1%, худалдаа үйлчилгээ 8%, нийт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлт 36,6%-иар өссөн байна.

Мандал сум нь хөдөө аж ахуйн газар 136708 га, ойн сан бүхий газар 309957га, усан сан бүхий газар 2260 га, тусгай хэрэгцээний газар 21384 га, тосгон суурингийн газар 12826 га, дэд бүтцийн газар 1238 га газар нутагтай.

Сум нь үр тарианы үйлдвэрлэл болон төмс хүнсний ногооны үйлдвэрлэлээр аймагтаа төдийгүй улс орондоо дээгүүрт орж байна. Жил бүр 48 аж ахуйн нэгж байгууллага, 1700 гаруй өрх 750-790 га талбайд төмс тариалж 10.0-14.0 мян.тн, 400-450 га талбайд хүнсний ногоо тариалж 8.0-10.0мян.тн ургац хураан авч аймгийн нийт төмс, хүнсний ногооны 23-36%-ийг үйлдвэрлэж байна.

Сумын хэмжээнд 14 аж ахуйн нэгж байгууллага, 106 иргэн 2 га талбайд хүлэмжийн аж ахуй эрхлэдэг. Өрхийн тариаланчид жилд 5.0-5.5 мян.тн ургац хураан авч байгаа ба цаашид хүлэмжийн аж ахуй эрхлэн эрт ургацын төрөл бүрийн богино болцот ногоог тариалан хот суурин газрын хүн амыг экологийн цэвэр хүнсний ногоогоор хангах өргөн боломжийг нээж байгаа юм.

2013 онд нийт 106113 мал тоологдсоноос цэвэр үүлдэр, эрлийз, нутгийн шилмэл омгийн 3112 толгой мал тоологдсон нь нийт малын 2.9 хувь байна. 2013 оны байдлаар нийт 489 малчин өрх, 1514 малтай өрх байгаа нь сумын нийт өрхийн 20.7 хувийг эзэлж байна

Байгаль газарзүйн хувьд Хан Хэнтийн нурууны салбар уул болох далайн түвшингээс 1000-2228.0 метр өргөгдсөн ой хээрийн бүсэд багтдаг. Тахилт, Урт, Тарвагат, Хараа, Түнхэлийн хөх нуруу, Ширээ хошуу, Чивээ, Улааншавар, Матах, Мөнгөлөг, Хараагийн зэрэг 150 гаруй уултай, Хараа, Ерөө, Чулуут, Түнхэлэг гэсэн томоохон голтой, нийт 120 гол горхитой, 136 булаг шандтай. Түүх дурсгалын өв болсон Ноён уул болон байгалийн сонин тогтоцтой газар нутаг ихтэй, 160 гаруй эртний булш хирэгсүүртэй бөгөөд цаашид эдгээр газруудыг түшиглэн археологийн хайгуул судалгааг явуулж баталгаажуулан дэлхийд алдаршуулах замаар аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх бүрэн боломжтой юм.

Сумын хэмжээнд хүнсний манлай үйлдвэр Спирт Бал Бурам ХК, Мод боловсруулах үйлдвэр, Төмрийн болон тоосгоны үйлдвэр зэрэг томоохон үйлвэрүүд байршихаас гадна сүүлийн жилүүдэд жижиг дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрчимтэй хөгжиж байна.

Мандал сумын төв нь Зүүнхараа. Зүүнхараагаас өмнөд зүгт 5 км зайд Хэрх суурин газар байрлах бөгөөд эдгээрийг Хараа гол тусгаарладаг. Зүүнхараагаас зүүн өмнөд зүгт 44 км зайд Түнхэл суурин оршдог.


Сумын нутгаар Монголын төмөр зам дайрдаг.

Зүүнхараагийн баруун өмнөд зүгт 30 км зайд Бороогийн алтны уурхай, зүүн өмнөд зүгт 30 км зайд Гацууртын алтны уурхай тус тус байрладаг. Мандал сумын нутагт "Ширхэнцэг", "Их мандал" хэмээх сүрлэг сайхан уулс байдаг.

Aх дүү хотууд

Загвар:Сэлэнгэ