Ховд аймаг: Засвар хоорондын ялгаа
Мөр 240: | Мөр 240: | ||
====Дуучид ==== |
====Дуучид ==== |
||
* |
* [[Пүрэвжавын Ганбат]], дуурийн дуучин, МУГЖ, [[Буянт сум]] |
||
*[[Баартуугийн Зангад]], дуурийн дуучин, Ардын Жүжигчин, [[Буянт]] сум |
*[[Баартуугийн Зангад]], дуурийн дуучин, Ардын Жүжигчин, [[Буянт]] сум |
||
*[[Аюушийн Загдсүрэн]], дуурийн дуучин, Ардын Жүжигчин, [[Эрдэнэбүрэн]] сум |
*[[Аюушийн Загдсүрэн]], дуурийн дуучин, Ардын Жүжигчин, [[Эрдэнэбүрэн]] сум |
14:13, 17 Хоёрдугаар сар 2015-ий байдлаарх засвар
Ховд аймаг |
|||
---|---|---|---|
аймаг | |||
Хар нуурын эрэг | |||
|
|||
Хоч: "Олон ястны өлгий" | |||
Монгол орон дахь Ховд аймаг | |||
Улс орон | Монгол | ||
Аймаг | Ховд | ||
Сум (16) | Нэр бүхий 16 сум | ||
Аймгийн төв | Ховд | ||
Газар нутаг | 76,060.38 км² | ||
Хүн ам (тоол.) | 2010 онд ▼76,869 хүн [1] | ||
- МУ-ын иргэн | 76,677 хүн (99.8%) [2] | ||
Хүн ам (тооц.) | 2011 онд ▲82,333 хүн [3] | ||
Нягт сийрэг | 2011 онд 1.26 хүн/км² | ||
Ард түмэн | ойрд голцуу олон монгол, цөөн хасаг, 2000 оны тооллогоор 27.4% - халх, 24.9% - захчин, 11.5% - хасаг, 8.1% - торгууд, 7.9% - урианхай, 7.6% - өөлд ... |
||
Нутгийн олон | Ховдынхон | ||
1925-1931 он | Баянчандмань уулын аймагт багтаж байв |
||
1931 он | Ховд аймаг үүссэн | ||
Засаг дарга | Дамдиндоржийн Цэвээнравдан (АН) |
||
Цагийн бүс | Ховдын цаг (ГЦ+7) | ||
Утасны дуг. | +976 143 | ||
Шуудан-дугаар | 84000 | ||
ТХ-улсын дугаар | ХО | ||
Цахим хуудас | khovd.gov.mn (монголоор) |
Ховд (ᠬᠣᠪᠳᠤ) нь Монгол улсын аймаг юм. Аймгийн төв нь Ховд хот. Ховд нь Улаанбаатараас 1,580 км-н зайд оршдог.
Түүх
Засаг захиргааны нэгж
Ховд аймагт 4 халх сум, 1 өөлд, 1 торгууд сум бий.
№ | Нэр | Аймгийн статистикийн хэлтсийн тооцсон хүн амын тоо | Газар нутаг (км²) |
Нягт сийрэг (хүн/км²) |
Угсаатны бүтэц | |||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Сум | төв суурин (хотыг тодоор) |
1969 он | 1979 он | 1989 он | 2000 он | 2011 он[3] | ||||
1 | Алтай | Бор-Үзүүр | 1,700 | 2,141 | 2,312 | 3,234 | 3,127 | 13,144 км² | 0.25 | |
2 | Булган | Бүрэнхайрхан | 6,955 | 7,052 | 8,279 | 9,374 | 9,266 | 8,104 км² | 1.19 | голчлон торгууд |
3 | Буянт | Буянт | 1,965 | 3,361 | 3,611 | 3,362 | 2,875 | 3,759 км² | 0.96 | |
4 | Дарви | Булган | 1,896 | 2,402 | 2,540 | 3,061 | 2,710 | 5,604 км² | 0.47 | голчлон халх |
5 | Дөргөн | Сээр | - | 1,715 | 2,555 | 2,199 | 2,873 | 4,128 км² | 0.73 | |
6 | Дуут | Босго | 1,281 | 1,675 | 1,757 | 2,257 | 2,041 | 2,146 км² | 0.98 | |
7 | Жаргалант | Ховд | 10,728 | 17,620 | 24,146 | 26,418 | 27,538 | 70 км² | 417.24 | |
8 | Зэрэг | Алтантээл | 2,298 | 2,388 | 2,563 | 3,583 | 3,131 | 2,524 км² | 1.23 | |
9 | Манхан | Төгрөг | 3,273 | 3,273 | 3,752 | 5,042 | 4,004 | 4,330 км² | 1.05 | |
10 | Мөнххайрхан | Цэнхэр | 1,248 | 1,811 | 2,085 | 2,673 | 2,225 | 2,554 км² | 1.06 | |
11 | Мөст | Улаантолгой | 3,068 | 3,239 | 3,603 | 4,244 | 3,289 | 3,927 км² | 0.91 | |
12 | Мянгад | Баянхошуу | 4,087 | 2,940 | 3,621 | 4,015 | 3,541 | 3,258 км² | 1.12 | |
13 | Үенч | Хөх-Үзүүр | 2,151 | 2,575 | 3,345 | 4,604 | 4,440 | 7,476 км² | 0.64 | |
14 | Ховд | Дунд-Ус | 3,727 | 3,927 | 4,510 | 4,834 | 3,131 | 2,830 км² | 1.63 | |
15 | Чандмань | Урдгол | 2,310 | 2,311 | 2,486 | 3,417 | 3,001 | 6,016 км² | 0.52 | голчлон халх |
16 | Цэцэг | Цэцэгнуур | 1,908 | 2,189 | 2,358 | 2,759 | 2,585 | 3,491 км² | 0.72 | голчлон халх |
17 | Эрдэнэбүрэн | Хар-Ус | 2,490 | 2,258 | 2,655 | 3,414 | 2,556 | 2,772 км² | 1.22 | голчлон өөлд |
Аймгийн дүн | 51,155 | 62,877 | 75,822 | 89,326 | 82,333 | 76,133 км² | 1.22 |
Хүн ам
Ястан угсаатан | Эзлэх хувь |
---|---|
Халх | 24.7% |
Захчин | 24.9% |
Казах | 11.5% |
Торгууд | 8.1% |
Урианхай | 7.6% |
Өөлд | 7.5% |
Дөрвөд | 6.0% |
Мянгад | 4.9% |
Бусад | 2.0% |
Эдгээр ястан, үндэстнүүд нь бүгд өөрсдийн уламжлалт суурин газар, түүний хэв маяг, уламжлалт хувцас зэрэг соёлын ялгаанууд, мөн уран зохиолын, урлагийн, дуу хөгжмийн уламжлалуудтай юм. Ховд аймгийн олон ястан иргэд өөр өөрийн онцлог аман аялага бүхий Монгол хэл-ээр харилцах ба Жаргалант сум, Ховд сум, Буянт сум, Булган сум зэрэг зарим сумдад олноор суурьшсан казакууд Монгол хэл ба Казах хэл-ээр харилцдаг.
Ховд аймгийн хүн амын өсөлт нь 1991 онд зогсжээ. Үүний дараа аймгаас гарах хөдөлгөөн (1992-2004 онуудад ойролцоогоор 20,000) нь байгалийн өсөлтийг болиулж аймгийн хүн амыг 87,000 – 92,000 байлгахад хүрчээ.
1956 оны тоол. |
1960 оны тооц. |
1963 оны тоол. |
1969 оны тоол. |
1975 оны тооц. |
1979 оны тоол. |
1981 оны тооц. |
1989 оны тоол. |
1991 оны тооц. |
1993 оны тооц. |
1995 оны тооц. |
1997 оны тооц. |
1999 оны тооц. |
2000 оны тоол. |
2002 оны тооц. |
2004 оны тооц. |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
42,300 | 48,000 | 47,300 | 54,000 | 59,200 | 62,600 | 64,500 | 86,831 | 89,365 | 87,171 | 88,494 | 91,339 | 91.490 | 89,326 | 89,664 | 91,770 |
Газар зүй
Ховд аймаг нь Алтайн нуруу Монгол Алтайн их уулст оршино, Энд Мөнххайрхан,Хөхсэрх,Баатар хайрхан,Мянган Угалзат зэрэг том уулууд бий бөгөөд аймгийн нутгийн 20 орчим хувийг говь тал эзэлнэ. Уулархаг нутгаар кембрийн өмнөх үе ийн суурь чулуулаг, нутгийн өмнө захаар дөрөвдөгчийн хурдас тархжээ. Нүүрс (Хөндлөн), гянта гануур (Бодонч), болор (Оошигийн ус, Цагаантолгой) бий бөгөөд барилгын материалын баялаг бий.
Ховд аймгийн нутгаар Ховд гол , Буянт гол, Булган гол, Чонохарайх гол, Цэнхэр гол зэрэг том голууд урсах бөгөөд Хар-Ус нуур, Хар нуур, Дөргөн нуур, Цэцэг нуур зэрэг том, жижиг нуурууд оршдог.Нэвтийн рашаан, Булганы рашаан, Индэртийн рашаан зэрэг рашаан ус олон бий.
Амьтан ургамал
Өндөр уулаар хад асга, тагийн бүсийн хөрс, нутгийн хойд хэсгээр хээрийн цайвар хүрэн хөрс, өмнөд хэсгээр нь Говийн саарал хөрс тархжээ. Уулархаг нутгаар тагийн бүсийн ба уулын хээрийн ургамал, өмнөд хэсгээр нь говийн ургамал ургана. Дэлхийд ховордсон хулан, хавтгай, бөхөн ,азийн шар минж зэрэг олон ан амьтан амьдарна. Ийм учраас Булган гол, Хөхсэрхийн нурууг дархлан хамгаалжээ.
Ховд аймаг ямаа олонтой. Аймгийн олон суманд хүнсний ногоо тухайлбал амтат гуа, тарвас тариалдаг.Булган суманд Монголдоо ховор жимс тариалдаг . Ховд аймагт Хятад улс руу гарах хилийн боомт Ярант, Байтаг хоёр Булган суманд байдаг юм.
Уур амьсгал
Ховд нь маш эрс тэс уур амьсгалтай. Зун +40OC хүрч байхад өвөл -35OC хүрдэг. Уур амьсгал нь хуурай.
Эдийн засаг
Ховд аймаг нь Монголд тарвасаараа алдаршсан.
Ховдод Дөргөний усан цахилгаан станцыг барьж дууссан бөгөөд Увс, Баян-Өлгий, Ховд аймгуудыг цахилгаанаар хангаж байгаа.
Тээвэр
Ховд нисэх буудал (HVD/ZMKD) нь 2 зурвастай ба үүний нэг нь засмал. Улаанбаатар, Мөрөн, Булган хотууд руу нислэгтэй.
Алдартай хүмүүс
Эрдэмтэд
- Чулууны Далай - түүхийн шу-ны доктор, академич, Зэрэг сум
- М.Өлзийтогтох. Эрдэмтэн, доктор, Мөнххайрхан сум
- С.Жанцан, Доктор, Чандмань сум
- Ш.Жигжидсүрэн, Чандмань сум
Улс төр, нийгмийн зүтгэлтэн
Цэргийн зүтгэлтнүүд
- Базарын Очир, партизан, Дарви сум
- Ж.Бямбадорж, Чандмань сум
- Б.Ширчинхүү, Чандмань сум
- Б.Гавал, Чандмань сум
- Ц.Гомбо, Чандмань сум
- Д.Лувсандамба, Хувьсгалт тэмцлийн ахмад зүтгэлтэн, Чандмань сум
- Ө.Баасанжав, Чандмань сум
- Цэндийн Олзвой, Монгол улсын баатар, Манхан сум
- Пунцагийн Чогдон, Монгол улсын баатар, Дарви сум
- Баянбалын Тэгшээ - Монгол улсын баатар, Чандмань сум
- Ю.Жаргал, Хошууч генерал, Чандмань сум
Урлагийн алдартнууд
- П.Чилхаажав - Урлагийн гавъяат зүтгэлтэн, бүжиг дэглээч, Дуут сум
- А.Баасанхүү, зураач, Чандмань сум
- Д.Сундуй, Гавъяат жүжигчин, Чандмань сум
- Н.Сэнгэдорж, Гавъяат жүжигчин, Чандмань сум
- Д.Лувсандаш, Гавъяат жүжигчин, Чандмань сум
Дуучид
- Пүрэвжавын Ганбат, дуурийн дуучин, МУГЖ, Буянт сум
- Баартуугийн Зангад, дуурийн дуучин, Ардын Жүжигчин, Буянт сум
- Аюушийн Загдсүрэн, дуурийн дуучин, Ардын Жүжигчин, Эрдэнэбүрэн сум
- Д.Машлай - СГЗ, тэргүүний геологич, дуучин, "Оюутан ахуй цаг", "Зулзган хус" гэх мэт олон дууг дуулжээ. Эрдэнэбүрэн сум
- Л.Оюунчимэг, СТА, "Баянмонгол" чуулгын дуучин, Эрдэнэбүрэн сум
- Б.Сийлэгмаа - Гавъяат жүжигчин, Дуут сум
- Лувсандамбын Цэрэнпил, ЦДБЧ-н дуучин, Гавъяат жүжигчин, Тэрбиш, Лхам, Төмөр нарын дараа "Амрагийн дуу"-г (Цэнхэр дурдан алчуур) олон арван жил дуулжээ. Мөн "Чамайг үдье", "Цэргийн вальс" зэрэг олон алдартай дууг дуулжээ. Охин Чадраабалын Туул 1997 онд, охин ЦДБЧ-н дуучин Ч.Баярмаа нь 2014 онд МУГЖ болжээ. Чандмань сум
- Чадраабалын Туул, МУГЖ
Хөгжимчид
- Б.Авирмэд, Төрийн соёрхолт туульч, Мөнххайрхан сум
- П.Наранцогт - Баруун Монголын алдарт цуурч, Дуут сум
- Д.Цэрэндаваа, СГЗ, хөөмэйч, магтаалч
Хөгжмийн зохиолч
- Н.Мяасүрэн, Ардын жvжигчин, Дарви сум
- Жамъянгийн Чулуун, Төрийн шагналт, Ардын жүжигчин, Монголын хөгжмийн театрыг үндэслэгчдийн нэг, Зууны манлай удирдаач, хийлч, хөгжмийн зохиолч, Ховд (хот)
Жүжигчин, найруулагчид
- Б.Дамчаа, АЖ
- Б.Балжинням, Төрийн соёрхолт кино найруулагч, Чандмань сум
- Зундуйн Пүрэв, Гавъяат жүжигчин, Дарви сум
Зохиолч, яруу найрагчид
- Д.Содном, Ард Аюуш киноны зохиолч, Дарви сум
- Маналжавын Тогмид, МНТ-ны тухай зэрэг олон судалгааны өгүүлэл бичиж мөн 1993 онд АНУ, Японы NHK телевизийн хамтран хийсэн "Монголын Их Гүрэн" (Storm from the East) баримтат киноны зохиогч, зөвлөхөөр ажиллажээ, Чандмань сум
Спортын алдартнууд
- Равдангийн Даваадалай, 1980 оны Москвагийн олимпийн жүдогийн 71 кг-ийн жингийн хүрэл медальт, МУГТ, улсын начин, самбо бөхийн дэлхийн аварга, жүдо бөхийн УАШТ-ний 21 удаагийн аварга, Дарви сум
- Цэрэнбаатарын Хосбаяр, МУ-н гавъяат дасгалжуулагч, Зэвсэгт Хүчний "Алдар" спорт хорооны дасгалжуулагч, чөлөөтийн дэлхийн аварга Сүхээгийн Цэрэнчимэдийн анхны дасгалжуулагч, Чандмань сум
- Цэрэнбаатарын Энхбаяр - чөлөөт бөхийн тамирчин, Чандмань сум
- Цэрэнбаатарын Цогтбаяр, 1993 оны чөлөөт бөхийн ДАШТ-ны 57 кг-н хүрэл медальт тамирчин, МУГТ, чөлөөт бөхийн эрэгтэйчүүдийн шигшээ багийн ахлах дасгалжуулагч, Чандмань сум
- Цогтбазарын Энхжаргал - 2005 оны чөлөөт бөхийн ДАШТ-ны хүрэл медальт тамирчин, Эрдэнэбүрэн сум
- Г.Оюунболд - боксын дасгалжуулагч, Зэрэг сум, Ч.Цэвээнпүрэв, Д.Лхагва, У.Мөнх-Эрдэнэ нарын дасгалжуулагч
- Ёндондаш, дэлхийг тойрсон "Таван хуруу" багийн гишүүн, олон улсын хэмжээний мастер, Дарви сум
- Ц.Батцэцэг, 2015 оны жүдогийн УАШТ-ний 78 кг-ын жингийн алт, 2015 оны самбогийн УАШТ-ний 72 кг-ын жингийн хүрэл медальт, 2015 оны жиү-жицүгийн УАШТ-ний 75 кг-ын жингийн алтан медальт тамирчин
- Б.Эрхэмбаяр. Уулын спортын мастер, Мөнххайрхан сум
- Ц.Бөхөө. Хөнгөн атлетикийн спортын мастер, Мөнххайрхан сум
- Чадраабалын Бямбадорж - Улсын заан, Чандмань сум
- Чогсомын Батзориг - Улсын заан, Чандмань сум
- Т.Амартүвшин - Улсын харцага, Эрдэнэбүрэн сум
Бусад
- Д.Занданшарав, Ардын багш, Булган сум (Ховд)
- Х.Бадамсэд, Ардын багш, Булган сум (Ховд)
- Р.Лувсан, Хөдөлмөрийн баатар, Булган сум
- Ж.Отгонцагаан, Хөдөлмөрийн баатар, Булган сум
- Ж.Батлай, Хөдөлмөрийн баатар, Булган сум
- Х.Түвшин, Хөдөлмөрийн баатар, Булган сум
- Р.Хашбаатар, Хөдөлмөрийн баатар, Булган сум
- Б.Баадай, Хөдөлмөрийн баатар, Булган сум
- М.Бааст, Хөдөлмөрийн баатар, Булган сум
- Ш.Ёолк, МОНТВ-н сэтгүүлч, МУСГЗ
- Ц.Намжил, гавъяат уурхайчин, Дарви сум
- Д.Самбуупүрэв, гавъяат эмч, Дарви сум
- М.Цэрэнханд, гавъяат багш, Дарви сум
- И.Даваа, гавъяат нэгдэлчин, Дарви сум
- Д.Баасанжав, Гавъяат эмч, Дуут сум
- О.Батсүх. Монгол улсын хүний гавъяат эмч, Мөнххайрхан сум
- Г.Сэсээр. Дипломатч, гадаад харилцааны нэртэй зүтгэлтэн, Мөнххайрхан сум
- Г.Дашган. Монгол улсын гавъяат багш, дугуйн спортын мастер, Мөнххайрхан сум
- Ц.Олдох. Улсын аварга малчин, Мөнххайрхан сум
- М.Баттулга, Улсын аварга малчин, Мөнххайрхан сум
- Ж.Намсрай, Гавъяат тээвэрчин, Мөнххайрхан сум
- Ш.Адьшаа. Улс төрч, бизнесмэн, Мөнххайрхан сум
- Ринчингийн Чадраабал, Хөдөлмөрийн баатар, Чандмань сум
- Д.Лхагва, Гавъяат малчин, Чандмань сум
- Х.Даваахүү, Гавъяат эмч, Чандмань сум
- Цэрэндашийн Дамиран, Гавъяат барилгачин, улс төрч, Чандмань сум
- Г.Нямдаваа - улс төрч, Чандмань сум
- Маналжавын Тогмид, Зохиолч, Чандмань сум
- Р.Чадраабал, Хөдөлмөрийн баатар хоньчин, Чандмань сум
- Д.Лхагва, Гавъяат малчин, Чандмань сум
- С.Базардарам, Улсын аварга малчин, Чандмань сум
- Ж.Гончиг, Улсын аварга малчин, Чандмань сум
- Г.Дамдиндорж, Улсын аварга малчин, Чандмань сум
- Б.Лхагвацэрэн, Улсын аварга малчин, Чандмань сум
- С.Цэвээнсүрэн, Хүний гавьяат эмч, Буянт сум
- Ц.Даваахүү, Хүний гавьяат эмч, Чандмань сум
Ишлэл
- ↑ Хүн ам, орон сууцны 2010 оны улсын тооллого. Нэгдсэн дүн
- ↑ Монгол Улсын хүн амын тоо, аймаг, нийслэл, 2010 оны тооллогын дүнгээр
- ↑ 3.0 3.1 Ховд аймгийн статистикийн хэлтэс. Ховд аймгийн нийгэм, эдийн засгийн 2011 оны танилцуулга
- ↑ Ховд аймгийн статистикийн хэлтэс. 1983-2010 оны Ховд аймгийн динамик мэдээлэл
- ↑ 2000 оны тооллого
- ↑ Statoids (Gwillim Law) web page[1]
- ↑ National Statistical Office[2]
- ↑ National Economy of the Mongolian People's Republic (1921 - 1981), Ulaanbaatar 1981
- ↑ , GeoHive: Global Statistics, [3]