Төгстөмөр хаан: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Мөр 22: Мөр 22:
|place of burial =
|place of burial =
|}}
|}}
Юань Изун хуанди '''Төгстөмөр''' нь [[Аюушридар хаан|Жаозун хаан]]ы дүү бөгөөд 1342 онд төрж 1378 онд вангийн ширээнд сууж арван жил төр бариад 1388 онд хорлогджээ.1378 онд Жаозун хааны дүү Изун нь Усхал цолтой ван ор залгамжилжээ. Түүний хаанчлалын жилүүдэд Мин улсаас урваж, Монгол-[[Мин улс]]ын харилцаа дахин хурцдаж байлдааны ажиллагаа эхэлжээ.
'''Юань Изун хуанди''' '''Төгстөмөр''' нь [[Аюушридар хаан|Жаозун хаан]]ы дүү бөгөөд 1342 онд төрж 1378 онд вангийн ширээнд сууж арван жил төр бариад 1388 онд хорлогджээ.1378 онд Жаозун хааны дүү Изун нь Усхал цолтой ван ор залгамжилжээ. Түүний хаанчлалын жилүүдэд Мин улсаас урваж, Монгол-[[Мин улс]]ын харилцаа дахин хурцдаж байлдааны ажиллагаа эхэлжээ.
==Үйл хэрэг==
==Үйл хэрэг==
Төгстөмөр хаан залгамжилж суусныхаа дараа Монголын нэлээд хэсгийг өөртөө татан нэгтгэж чадсан бөгөөд тэрээр Хархорум,Инчаны ойролцоо их цэрэг хуримтлуулан Хятадыг уулгалах болжээ.Үүний хариуд [[Мин улс]] 1380 онд их хэмжээний цэргийг Монгол руу илгээсэн. [[Му Ин]] жанжинаар удирдуулсан тэр их цэрэг нь дөрвөн чиглэлээр Монгол руу довтолсон. Му Ины удирдсан хөнгөн морьт цэргийн анги [[Хархорум]]ыг эзлэн авч сүйтгэн их хэмжээний хүн ардыг олзлон авч буцсан ажээ. Тэр үед Төгстөмөр хаан [[Инчан|Инчанд]] төвлөн сууж байжээ. 1380 оны сүүлчээр Монголын жанжин [[Өлзийбух]], [[Нарбух]] нар [[Хэбэй мужийн]] зүүнтээ орших Лулун хэмээх хот руу дайрч энэ үеээр Мин улсын томоохон цэргийн тушаалтан [[Лю Гуан]] алагдсан байна. Үүний хариуд Мин улс 1381 онд [[Сюй Да]] жанжинаар удирдуулсан их хэмжээний цэргийн хүчийг Монголын нутаг руу оруулж тэдгээр нь өнөөгийн Чифэн хүрсэн байна. 1382-1387 онуудад том хэмжээний дайн хоёр орны хооронд гараагүй байна. 1387 онд Мин улс Ляодунд төвлөрч байсан Юань улсын нэрт жанжин [[Нагачу|Нагачугийн]] цэргийн хүчийг устгах шийд гаргажээ. Нагачу бол улсын ван [[Мухулай|Мухулайн]] угсааны хүн бөгөөд сурвалж бичигт түүнийг хэдэн арван мянган цэрэгтэй хэмээсэн байдаг ба тэрээр зүүн Монголоос Манжийн умард хэсэг хүртэлх нутгийг эзлэж, мөн [[Гүрё]] улсыг эрхэндээ оруулахыг санаархаж байжээ. Мин улс Нагачуг Төгстөмөр хаантай нэгдэхээс болгоомжилж Монголчуудын хүчийг бүр мөсөн дарж авахын тулд юуны түрүүнд Нагачугийн цэргийг устгах зайлшгүй шаардлагатай хэмээн үзэж байжээ. 1384 онд Мин улс Гүрё улсийг дагаар оруулж улмаар Монгол [[Гүрё]] хоёр улсын харилцаа холбоог тасалсан учир Монгол руу довтлох таатай нөхцөл бүрдсэн ажээ. Мин улс Фэн Шэн жанжинаар удирдуулсан хоёр зуун мянган цэргийн хүчийг өдгөөгийн [[Гирин муж]]аар давшуулж Манж нутгийн гүнд оруулсан ба Чанчун хотын ойролцоо Хятадын цэрэг Нагачугийн цэрэгтэй ширүүн тулалдаанд орж хоёр тал сүрхий хохирол хүлээжээ. Гэвч хятадын хүч давуу байсан тул Нагачу дахин тулалдах аргагүйд хүрч бууж өгчээ. Нагачуг буулгаж авсаныхаа дараа Мин улс Монголын их хаан Төгстөмөрийн эсрэг их хэмжээний цэрэг хөдөлгөжээ.1388 оны хавар шийдвэрлэх тулаан болсон ба энэ үеэр Монголын цэрэг дийлэгдэж Төгстөмөр хаан их хүү,шадар түшмэд Чжиюань [[Нэцэлай]], [[Чинсан]] [[Ширмэн]] нарын хамт цөөн тооны цэргээ авч тулалдааны талбараас гарч Хархорумын зүг хөдөлжээ. Харин хоёр дугаар хаан хөвгүүн, төрийн сайд ноёд 2900 гаруй хүн, 150 мянган толгой мал олзлогдсон хэмээн тэмдэглэсэн байдаг.
Төгстөмөр хаан залгамжилж суусныхаа дараа Монголын нэлээд хэсгийг өөртөө татан нэгтгэж чадсан бөгөөд тэрээр Хархорум,Инчаны ойролцоо их цэрэг хуримтлуулан Хятадыг уулгалах болжээ.Үүний хариуд [[Мин улс]] 1380 онд их хэмжээний цэргийг Монгол руу илгээсэн. [[Му Ин]] жанжинаар удирдуулсан тэр их цэрэг нь дөрвөн чиглэлээр Монгол руу довтолсон. Му Ины удирдсан хөнгөн морьт цэргийн анги [[Хархорум]]ыг эзлэн авч сүйтгэн их хэмжээний хүн ардыг олзлон авч буцсан ажээ. Тэр үед Төгстөмөр хаан [[Инчан|Инчанд]] төвлөн сууж байжээ. 1380 оны сүүлчээр Монголын жанжин [[Өлзийбух]], [[Нарбух]] нар [[Хэбэй мужийн]] зүүнтээ орших Лулун хэмээх хот руу дайрч энэ үеээр Мин улсын томоохон цэргийн тушаалтан [[Лю Гуан]] алагдсан байна. Үүний хариуд Мин улс 1381 онд [[Сюй Да]] жанжинаар удирдуулсан их хэмжээний цэргийн хүчийг Монголын нутаг руу оруулж тэдгээр нь өнөөгийн Чифэн хүрсэн байна. 1382-1387 онуудад том хэмжээний дайн хоёр орны хооронд гараагүй байна. 1387 онд Мин улс Ляодунд төвлөрч байсан Юань улсын нэрт жанжин [[Нагачу|Нагачугийн]] цэргийн хүчийг устгах шийд гаргажээ. Нагачу бол улсын ван [[Мухулай|Мухулайн]] угсааны хүн бөгөөд сурвалж бичигт түүнийг хэдэн арван мянган цэрэгтэй хэмээсэн байдаг ба тэрээр зүүн Монголоос Манжийн умард хэсэг хүртэлх нутгийг эзлэж, мөн [[Гүрё]] улсыг эрхэндээ оруулахыг санаархаж байжээ. Мин улс Нагачуг Төгстөмөр хаантай нэгдэхээс болгоомжилж Монголчуудын хүчийг бүр мөсөн дарж авахын тулд юуны түрүүнд Нагачугийн цэргийг устгах зайлшгүй шаардлагатай хэмээн үзэж байжээ. 1384 онд Мин улс Гүрё улсийг дагаар оруулж улмаар Монгол [[Гүрё]] хоёр улсын харилцаа холбоог тасалсан учир Монгол руу довтлох таатай нөхцөл бүрдсэн ажээ. Мин улс Фэн Шэн жанжинаар удирдуулсан хоёр зуун мянган цэргийн хүчийг өдгөөгийн [[Гирин муж]]аар давшуулж Манж нутгийн гүнд оруулсан ба Чанчун хотын ойролцоо Хятадын цэрэг Нагачугийн цэрэгтэй ширүүн тулалдаанд орж хоёр тал сүрхий хохирол хүлээжээ. Гэвч хятадын хүч давуу байсан тул Нагачу дахин тулалдах аргагүйд хүрч бууж өгчээ. Нагачуг буулгаж авсаныхаа дараа Мин улс Монголын их хаан Төгстөмөрийн эсрэг их хэмжээний цэрэг хөдөлгөжээ.1388 оны хавар шийдвэрлэх тулаан болсон ба энэ үеэр Монголын цэрэг дийлэгдэж Төгстөмөр хаан их хүү,шадар түшмэд Чжиюань [[Нэцэлай]], [[Чинсан]] [[Ширмэн]] нарын хамт цөөн тооны цэргээ авч тулалдааны талбараас гарч Хархорумын зүг хөдөлжээ. Харин хоёр дугаар хаан хөвгүүн, төрийн сайд ноёд 2900 гаруй хүн, 150 мянган толгой мал олзлогдсон хэмээн тэмдэглэсэн байдаг.

09:51, 17 Тавдугаар сар 2015-ий байдлаарх засвар

Төгстөмөр
Умард Юань улсын ван
Хаанчлал1378-1388
Төрсөн огноо1342
Өнгөрсөн огноо1388
ӨмнөхЮань Жаозун хуанди
УдаахЮань Шиньюань хуанди
ЭцэгЮань Шүньди хуанди
УлсУмард Юань
Ургийн овогБоржигин
Оны цол1378–1379
1379–1388

Юань Изун хуанди Төгстөмөр нь Жаозун хааны дүү бөгөөд 1342 онд төрж 1378 онд вангийн ширээнд сууж арван жил төр бариад 1388 онд хорлогджээ.1378 онд Жаозун хааны дүү Изун нь Усхал цолтой ван ор залгамжилжээ. Түүний хаанчлалын жилүүдэд Мин улсаас урваж, Монгол-Мин улсын харилцаа дахин хурцдаж байлдааны ажиллагаа эхэлжээ.

Үйл хэрэг

Төгстөмөр хаан залгамжилж суусныхаа дараа Монголын нэлээд хэсгийг өөртөө татан нэгтгэж чадсан бөгөөд тэрээр Хархорум,Инчаны ойролцоо их цэрэг хуримтлуулан Хятадыг уулгалах болжээ.Үүний хариуд Мин улс 1380 онд их хэмжээний цэргийг Монгол руу илгээсэн. Му Ин жанжинаар удирдуулсан тэр их цэрэг нь дөрвөн чиглэлээр Монгол руу довтолсон. Му Ины удирдсан хөнгөн морьт цэргийн анги Хархорумыг эзлэн авч сүйтгэн их хэмжээний хүн ардыг олзлон авч буцсан ажээ. Тэр үед Төгстөмөр хаан Инчанд төвлөн сууж байжээ. 1380 оны сүүлчээр Монголын жанжин Өлзийбух, Нарбух нар Хэбэй мужийн зүүнтээ орших Лулун хэмээх хот руу дайрч энэ үеээр Мин улсын томоохон цэргийн тушаалтан Лю Гуан алагдсан байна. Үүний хариуд Мин улс 1381 онд Сюй Да жанжинаар удирдуулсан их хэмжээний цэргийн хүчийг Монголын нутаг руу оруулж тэдгээр нь өнөөгийн Чифэн хүрсэн байна. 1382-1387 онуудад том хэмжээний дайн хоёр орны хооронд гараагүй байна. 1387 онд Мин улс Ляодунд төвлөрч байсан Юань улсын нэрт жанжин Нагачугийн цэргийн хүчийг устгах шийд гаргажээ. Нагачу бол улсын ван Мухулайн угсааны хүн бөгөөд сурвалж бичигт түүнийг хэдэн арван мянган цэрэгтэй хэмээсэн байдаг ба тэрээр зүүн Монголоос Манжийн умард хэсэг хүртэлх нутгийг эзлэж, мөн Гүрё улсыг эрхэндээ оруулахыг санаархаж байжээ. Мин улс Нагачуг Төгстөмөр хаантай нэгдэхээс болгоомжилж Монголчуудын хүчийг бүр мөсөн дарж авахын тулд юуны түрүүнд Нагачугийн цэргийг устгах зайлшгүй шаардлагатай хэмээн үзэж байжээ. 1384 онд Мин улс Гүрё улсийг дагаар оруулж улмаар Монгол Гүрё хоёр улсын харилцаа холбоог тасалсан учир Монгол руу довтлох таатай нөхцөл бүрдсэн ажээ. Мин улс Фэн Шэн жанжинаар удирдуулсан хоёр зуун мянган цэргийн хүчийг өдгөөгийн Гирин мужаар давшуулж Манж нутгийн гүнд оруулсан ба Чанчун хотын ойролцоо Хятадын цэрэг Нагачугийн цэрэгтэй ширүүн тулалдаанд орж хоёр тал сүрхий хохирол хүлээжээ. Гэвч хятадын хүч давуу байсан тул Нагачу дахин тулалдах аргагүйд хүрч бууж өгчээ. Нагачуг буулгаж авсаныхаа дараа Мин улс Монголын их хаан Төгстөмөрийн эсрэг их хэмжээний цэрэг хөдөлгөжээ.1388 оны хавар шийдвэрлэх тулаан болсон ба энэ үеэр Монголын цэрэг дийлэгдэж Төгстөмөр хаан их хүү,шадар түшмэд Чжиюань Нэцэлай, Чинсан Ширмэн нарын хамт цөөн тооны цэргээ авч тулалдааны талбараас гарч Хархорумын зүг хөдөлжээ. Харин хоёр дугаар хаан хөвгүүн, төрийн сайд ноёд 2900 гаруй хүн, 150 мянган толгой мал олзлогдсон хэмээн тэмдэглэсэн байдаг.

Нас барсан

Төгстөмөр хаан явсаар туул гол хүрч очиход Аригбөхийн угсааны ноён Есүдэр тэдэнрүү довтолж энэ тулалдаанд хааны тал ялагдаж Төгстөмөр хаан цөөн хүний хамт тулалдаанаас гарч Мархас жанжинаар удирдуулсан цэргийн хүчтэй нэгдэхийг завдаж байв. Гэвч гурван хоног дараалан их хэмжээний цас орсон тул Төгстөмөр хаан замд гарч чадалгүй саатжээ. Яг энэ үеэр Есүдэр Төгстөмөрийг баривчилхаар нэгэн түшмэлийг илгээж тэр нь Төгстөмөрийг гүйцэж баривчлан нум сумын хөвчөөр боож алжээ. Төгстөмөр хаан хорлогдсоноор Монголын гадаад дотоод улс төрийн байдал туйлын тогтворгүй болжээ.

Өмнөх
Юань Жаозун хуанди
Юань улсын хаан
1378-1388
Дараах
Юань Шиньюань хуанди