Гурвалжин будаа: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
Мөр 57: Мөр 57:


=== Фосфор хуримтлуулагч ===
=== Фосфор хуримтлуулагч ===
Тарианы сагаг нь ургамалд шингэх боломжгүй фосфорыг (магадгүй, [[кальци]]йг мөн адил) шингээх ба түүний үлдэгдэл ялзран задрах үед эдгээр тэжээлүүд нь дараагийн тарималд хүтээмжтэй болдог. Тарианы сагагын үндэс нь сул хүчлийг ялгаруулж тэр нь хөрсөн дахь эрдэс фосфат г.м. тэжээлүүдийг чөлөөлдөг. Энэ хүчил нь мөн удаан чөлөөлөгддөг органик тэжээлүүдийг идэвхжүүлдэг. Тарианы сагагын нягт, үсэрхэг үндэс нь хөрсний 25 см гүнийг хамарсан, тэжээлийг шингээх идэвхитэй гадаргуйн талбаатай үеийг бий болгодог.
Тарианы сагаг нь ургамалд шингэх боломжгүй фосфорыг (магадгүй, [[кальци]]йг мөн адил) шингээх ба түүний үлдэгдэл ялзран задрах үед эдгээр тэжээлүүд нь дараагийн тарималд хүртээмжтэй болдог. Тарианы сагагын үндэс нь сул хүчлийг ялгаруулж тэр нь хөрсөн дахь эрдэс фосфат г.м. тэжээлүүдийг чөлөөлдөг. Энэ хүчил нь мөн удаан чөлөөлөгддөг органик тэжээлүүдийг идэвхижүүлдэг. Тарианы сагагын нягт, үсэрхэг үндэс нь хөрсний 25 см гүнийг хамарсан, тэжээлийг шингээх идэвхитэй гадаргуйн талбайтай үеийг бий болгодог.


=== Ядмаг хөрсөнд ургадаг ===
=== Ядмаг хөрсөнд ургадаг ===

01:59, 3 Тавдугаар сар 2017-ий байдлаарх засвар

Гурвалжин будаа
Fagopyrum esculentum

Биологийн ангилал
Аймаг: Ургамал
(зэрэглэлгүй) Эвдикот
(зэрэглэлгүй) Үндсэн эвдикот
Баг: Caryophyllales
Овог: Polygonaceae
Төрөл: Сагаг
Зүйл: Тарианы сагаг
Латин нэр
Fagopyrum esculentum
Мёнх
Ижил утгатай нэршил[1]
  • Polygonum fagopyrum L. 1753
  • Fagopyrum cereale Raf.
  • Fagopyrum dryandrii Fenzl
  • Fagopyrum emarginatum (Roth) Meisn. 1840
  • Fagopyrum emarginatum Moench 1802
  • Fagopyrum fagopyrum (L.) H.Karst., invalid tautonym
  • Fagopyrum polygonum Macloskie
  • Fagopyrum sagittatum Gilib.
  • Fagopyrum sarracenicum Dumort.
  • Fagopyrum vulgare Hill ex Druce 1913
  • Fagopyrum vulgare T.Nees 1853
  • Polygonum emarginatum Roth
Бутаны Бумтанг дахь гурвалжин будааны талбай

Гурвалжин будаа буюу тарианы сагаг (Латин: Fagopyrum esculentum эсвэл Fagopyrum sagittatum; өвөр монголоор:saag; монг.ᠰᠠᠭᠠᠭ) нь үрийн (хүнсний) эсвэл бүрхүүл ургамлын (ногоон бордуур) зориулалтаар тариалагддаг, өвслөг, нэг наст, сагагийн төрлийн нэгэн зүйл ургамал.[2] Түүнийг татаар сагагаас (Fagopyrum tataricum) ялгахын тулд Япон гурвалжин будаа гэж мөн нэрлэдэг.[3]

Агротехник

Тарианы сагаг нь дулаанд дуртай ургамал юм. Түүний үр хөрсний температур 7-8 С° хүрэхэд ургаж эхлэх боловч 15-30 С°-д ургалт илүү сайн явагддаг. Тарианы сагагын соёолж нь хүйтэнд маш мэдрэмтгий ба -2 С° температурт гэмтэж, -4 С°-д үхдэг. 12 С°-с бага, 30 С°-с их температурт ургалт мууддаг. Цэцэглэлт ба үр үүсч боловсрох үеийн оптимум температур 17-25 С° бөгөөд агаарын харьцангуй чийг 50 хувиас багагүй байх шаардлагатай. Энэ үедээ гэрэлийг ихээр шаарддаг. Тарианы сагаг нь үржил шимтэй, хөнгөн агааржилт сайтай хөрсөнд хурдан ургадаг. Хатаах үйлчилгээтэй салхинаас хамгаалсан ойгоор хүрээлэгдсэн, нуур цөөрмийн ойролцоох талбайд ургац арвин өгдөг. Тарианы сагаг нь хүчиллэгийг тэсвэрлэх чадвартай ч бага хүчиллэг, саармаг уруу дөхсөн хөрсөнд илүү ургадаг. Тарианы сагаг нь чийгэнд дуртай ургамал ба энэ үзүүлэлтээрээ амуу тариануудаас нэгдүгээрт орно. Хөрсний чийглэг 20-30% ба оптимум температурт нэгэн зэрэг хурдан соёолдог.

Сэлгээ

Тарианы сагагын сайн өмнөгчүүдэд эрдэнэ шиш, төмс, чихрийн манжин, буурцагт ургамлууд зэрэг багтана.

Үрсэлгээ

Олон хүчин зүйлээс хамааран нэг га талбайд 45 - 90 кг үр ноогдуулан тариалдаг. Хөрсний шинж чанар ба тариалалтын хугацаанаас хамаарч үрийг суулгах гүнийг тодорхойлох ба шаварлаг хүнд хөрсөн 4-5 см, түргэн хатдаг хөнгөн хөрсөнд 6-7 см, их хуурай тохиолдолд 8-10 см гүнд суулгана. Хугацааны хувьд хөрсний 8-10 см гүн 12-15 С температуртай болж халсан үед тариалалтыг хийхэд тохимромжтой. Ийм нөхцөл манай оронд тухайн жилийн цаг агаар болон газар зүйн байрлалаас хамаарч 5-р сарын 15-с 6-р сарын 20-ны хооронд бий болдог. Тарианы сагагыг бусад зусах тарималуудын хамгийн сүүлд тариалах хэрэгтэй.

Бордолт

Нэг тн үр ба мөн хэмжээний ногоон масс бий болоход азот 44 кг, фосфор 25 кг, кали 75 кг шаардагдана. Тарианы сагагын эерэг тал нь муу уусдаг фосфатуудыг шингээх чадвартай байдагт орших ба түүний энэ чадавхи үетэний овгийн ургамлуудтай харьцуулахад дөрөв дахин их байдаг.

Ногоон бордуур

Хурдан үүсэх бүрхүүл

Тарианы сагаг шиг хурдан хөгждөг бүрхүүл ургамал цөөхөн оршдог. Түүний пирамид хэлбэрийн үр нь 3-5 хоногт соёолж, хоёр долоо хоногт 7,5 см өргөнтэй том навч бий болж хөрсийг сүүдэрлэн хучдаг. Тарианы сагаг нь нэг га талбайд дөнгөж 0.8-1.2 тн ногоон массыг бий болгодог ч энэ нь богино хугацаанд 6-7 долоо хоногийн дотор бий болдог. Тарианы сагагын үлдэгдэл нь мөн хурдан задарч дараагийн ургамалд тэжээлийн эх үүсвэр болдог.[4]

Дарангуйлагч

Тарианы сагагын ургамлыг дарангуйлах чадвар нь нэг наст хог ургамлуудад хүчтэй нөлөөлдөг. Түүнийг мөн хог ургамалтай тэмцэх механик боловсруулалтын дараа олон настыг дарангуйлах зорилгоор тариалдаг. Механик боловсруулалт ба тарианы сагагын хослолоор арзгар азаргана (Cirsium arvense), хөдөөний шаралзгана (Sonchus arvensis), сүүт өвс (Euphorbia), цангуу (Lepidium) зэргийг идэвхитэй дарж болно.[5]

Фосфор хуримтлуулагч

Тарианы сагаг нь ургамалд шингэх боломжгүй фосфорыг (магадгүй, кальцийг мөн адил) шингээх ба түүний үлдэгдэл ялзран задрах үед эдгээр тэжээлүүд нь дараагийн тарималд хүртээмжтэй болдог. Тарианы сагагын үндэс нь сул хүчлийг ялгаруулж тэр нь хөрсөн дахь эрдэс фосфат г.м. тэжээлүүдийг чөлөөлдөг. Энэ хүчил нь мөн удаан чөлөөлөгддөг органик тэжээлүүдийг идэвхижүүлдэг. Тарианы сагагын нягт, үсэрхэг үндэс нь хөрсний 25 см гүнийг хамарсан, тэжээлийг шингээх идэвхитэй гадаргуйн талбайтай үеийг бий болгодог.

Ядмаг хөрсөнд ургадаг

Тарианы сагаг нь үетэний овгийн үр тариануудтай харьцуулахад, үржил шим багатай ба задарч буй органик матерь өндөхтэй хөрсүүдэд илүү ургадаг. Ийм учир түүнийг хэт ашиглагдаж элэгдэлд өртсөн талбайг нөхөн сэргээх зорилгоор тариалдаг. Хэдий ийм чадвартай ч, тэрээр нягтарсан, хэт хуурай эсвэл хэт нойтон хөрсөнд муу ургадаг.

Ашигтай шавьж цуглуулагч

Тарианы сагагын жижиг цагаа цэцэгүүд нь ашигтай шавьжуудыг татаж, тэдгээр нь бүүрэг, хачиг болон бусад хортон шавьжуудтай тэмцэнэ. Эдгээр ашигт шавьжуудад дүнгэнүүр ялаа (Syrphidae), махчин зөгий (predatory wasps), махчин цохууд (minute pirate bugs), тахинид ялаа (tachinid flies) ба шүрэн цох. Тарианы сагагын цэцэглэлт нь тариалснаас хойш 3 долоо хоногийн дараа эхлэх боломжтой ба 10 хүртэл долоо үргэлжлэх чадвартай.

Мөн үзэх

Эх сурвалж

  1. "The Plant List: A Working List of All Plant Species". Retrieved 3 October 2014.
  2. "Монгол орны гуурст дээд ургамлын хураангуйлсан нэрийн жагсаалт" (pdf). Монголын Бэлчээрийн Менежментийн Холбоо. Retrieved 2017-02-06.
  3. "USDA GRIN Taxonomy". Retrieved 16 December 2014.
  4. [1], Managing Cover Crops Profitably, 3rd Edition. Хуудас 257.
  5. [2], Managing Cover Crops Profitably, 3rd Edition. Хуудас 257.

Ном зохиол

  • E.S. Oplinger, E.A. Oelke, M.A. Brinkman and K.A. Kelling (November 1989). "Buckwheat". Alternative Field Crops Manual. Retrieved 2008-02-26.{{cite book}}: CS1 maint: uses authors parameter (link)
  • Damania, A.B. (1998). "Diversity of Major Cultivated Plants Domesticated in the Near East". Proceedings of the Harlan Symposium. 
  • Chun H.N.; Chung C.K.; Kang I.J.; Kim E.R.; Kim Y.S. (2003). "Effect of Germination on the Nutritional Value of Buckwheat Seed". Division of Life Sciences at Hallym University, South Korea. Archived from the original on 2007-06-25. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (help)
  • Mazza, G. (1992). "Buckwheat (Fagopyrum esculentum), the crop and its importance". In MacRae, R. (ed.). Encyclopedia of food science, food technology and nutrition. London: Academic Press Ltd. pp. 534–9.
  • Mazza, G. (1993). "Storage, Processing, and Quality Aspects of Buckwheat Seed". In Janick J.; Simon J.E. (eds.). New crops. New York: Wiley. pp. 251–5.
  • Marshall, H.G.; Y. Pomeranz. (1982). "Buckwheat description, breeding, production and utilization". In Y. Pomeranz (ed.). Advances in cereal science and technology. St. Paul, MN.: Amer. Assoc. Cereal Chem. pp. 157–212. {{cite book}}: Unknown parameter |lastauthoramp= ignored (|name-list-style= suggested) (help)
  • McGregor, S.E. (1976). "9 Crop Plants and Exotic Plants — Buckwheat". Insect Pollination Of Cultivated Crop Plants. U.S. Department of Agriculture. {{cite book}}: Unknown parameter |chapterurl= ignored (|chapter-url= suggested) (help) As found on the website of the Carl Hayden Bee Research Center of the USDA Agricultural Research Service.
  • " Multilingual taxonomic information". University of Melbourne.
  • Clayton G. Campbell (1997). Buckwheat Fagopyrum esculentum Moench. Promoting the conservation and use of underutilized and neglected crops. 19. International Plant Genetic Resources Institute, Rome, Italy.

Гадаад холбоос

 Commons: Fagopyrum esculentum (Buckwheat) – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан


Загвар:Cereals