Палеонтологи: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added

Inline

02:54, 9 Наймдугаар сар 2018-ий байдлаарх засвар

Палеонтологи (Грек гаралтай: paleo, "эртний"; ontos, "орших"; λόγος, logos, "мэдлэг") нь эртний амьтан, ургамлын үлдэгдлийн судалгаан дээр тулгуурлан, Дэлхий дээр оршин байсан эртний амьдрал, түүний төрлүүдийг тодорхойлдог Биологи ба Геологийн шинжлэх ухааны уулзвар дээр оршдог салбар шинжлэх ухаан юм^[1]. Палеонтологийн шинжлэх ухаан нь амьтадыг эрмэл үлдэгдэлийг олж тодорхойлсоноор өнөө оршин буй байгалийн түүхийн далд хэсгийг нээн илрүүлж, улмаар эволюцын онолыг улам баталгаажуулж байдаг. Энэ гайхалтай шинжлэх ухаан маш олон төрлийн арга хэрэгсэлийг ашигладаг. Тухайлбал, инженерийн, математикийн, биохимийн, цөмийн физикийн аргуудыг судалгаандаа хэрэглэдэг. Палеонтологийн судалгаагаар дэлхий дээр 3.8 тэрбум жилийн өмнө анх амьд биет бий болжээ гэдгийг тогтоожээ. Мөн янз бүрийн эрмэл үлдэгдэлд үндэслэн эртний байгаль цаг уур, орчны өөрчлөлт, амьтадын хувьсал, устал мөхөл, дэлхийн геотогтоцын түүх зэргийн сэргээн мэдэж болдог. Эрмэл үлдэгдэлийн насыг цацраг идвэхт нүүстөрөгчийн аргаар мэдэж болдог боловч ихээхэн учир дутагдалтай. Олж нээсэн амьтадын үлдэгдэлийг Карл Линнейн уламжлалт ангилал зүйд гадаад шинжийг нь үндэслэн байрлуулдаг. Гэвч орчин үед ихэнх амьд организмыг амьдралын модонд байршуулах багцлах арга хэрэглэх болсон бөгөөд ДНХ дараалалд үндэслэн илүү нарийвчилсан ангилал хийдэг. Орчин үеийн энэ нарийвчилсан ангилал нэн эртэний эрмэл үлдэглийн хувьд туйлын хүндрэлтэй байдаг. Сүүлийн үед нуклеотидийн дараалалын өөрчлөлтөнд үндсэлсэн молекул цаг тодорхойлох арга гарсан боловч түүний үнэн бодит байдлын талаар үргэлж асуудалтай байдаг.

Тодорхойлолт

Палеонтологийн бол эртний амьдарлын тухай судлах ухаан гэж энгийнээр тодорхойлж болох юм. Эрдэмтэд өнгөрсөн үед байсан амьдарлын талаар хэд хэдэн чиглэлд мэдээлэл цуглуулдаг. Тэдгээрт амьдарлын үүсэлийг тодорхойлох, байсан цаг үеийг тодорхойлох, өнгөсөн цаг хугацааны органик болон органик бус дэлхий ертөцийн далаарх мэдээлэлүүд багтдаг.

Түүхийн шинжлэх ухааны нэг хэсэг болох

Палеонтологи нэг талаас Архелоги, Биологи, филологи, Космологи, Геологи, Астрономын хамтаар түүхийн шинжлэх ухааны нэгэн бүрэлдэхүүн хэсэг гэж хэлж болно. Энэ нь уг шинжлэх ухаан өнгөрсөн цаг үед болсон үзэгдэлийг тодорхойлох, шалтгааныг тайлбарлах оролдлого хийдэг үндсэн зорилготой нь холбоотойгоор урган гардаг. Иймээс уг шинжлэх ухаанд гурван үндсэн бүрдэл байдаг. Үүнд: баримт, үйл явдалыг тодорхойлох, олон янзын өөрчлөлтийн шалтгааныг тайлбарлах онол боловсруулах, тэдгээр боловсруулсан онолоо шинжлэх ухааны баримтуудад хэрэгжүүлэх гэсэн гурван бүрдэл хэсэг болно.

Төрөл шинжлэх ухаанууд

Хэдийгээр уг шинжлэх ухаан нь геологи биологийн завсрын шинжлэх ухаан гэгдэх боловч орчин цагт биологийн талруугаа ихэд хэлбийх болсон нь Эволюцын онолд тулгуурлан аливаа үлдэгдэлийг судалж дүгнэлт онол гаргах болсонтой холбоотой юм. XIX зуунаас XX зууны эхэн үе хүртэл их сургуулиудын геологийн салбар сургуулиудад палеонтологийн салбар харьяалагддаг байжээ. Учир нь чулуулагийн насыг тодорхойлоход палеонтологийн баримтууд чухал байсан. Мэдээжээр биологийн салбарууд бага зэрэг сонирхож эхэлж байжээ. Палентологи нь Архелогийн шинжлэх ухаантай зарим хэсгээрээ давцхал гардаг бөгөөд Антропологийн шинжлэх ухаанч мөн үүнд хамаарна. Судалгааны арга, судлагдаж байгаа зүйлээс хамааран математик, цаг уур, одон орон, геофизик зэрэг ухаантай ямар нэгэн хамжээгээр хамааралтай. аврага том биетэй амьтад хэр хурдан хөдөлдөг байв, яаж нисдэг байв биеийн нэг хэсгийн үлдэгдэлээр бүхэлдээ уг амьтан ямар хэмжээтэй байв гэдгийг тодохойлоход инжнерийн шинжлэх ухаан зайлшгүй хэрэглэгддэг.

Салбар ухаанууд

Судалж буй амьтны үлдэгдэлийн ямар ангилал зүйн нэгжид хамаарагддагаас шалтгаалах маш олон янз байдаг. Хөвчтөний палеонтологи нэн эртний загаснаас эхлэн сүүгээр бойжигчидыг хүртэл судалгаа хийдэг бол үе хөлтний, нялцгай биетний, ургамалын буюу палеоботаникийн салбар ч гэж байдаг.

Энэ өгүүлэл дутуу дулимаг бичигджээ. Нэмж гүйцээж өгөхийг хүсье.

Ишлэл

↑ Newman, Garfield; et al. (2001). Echoes from the past: world history to the 16th century. Toronto: McGraw-Hill Ryerson Ltd. ISBN 0-07-088739-X. {{cite book}}: Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (help); Explicit use of et al. in: |first= (help)

Гадаад холбоос

Энэ өгүүлэл дутуу дулимаг бичигджээ. Нэмж гүйцээж өгөхийг хүсье.

[1] Newman, Garfield; et al. (2001). Echoes from the past: world history to the 16th century. Toronto: McGraw-Hill Ryerson Ltd. ISBN 0-07-088739-X. {{cite book}}: Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (help); Explicit use of et al. in: |first= (help)

[1]

@@ Мөр 1: / Мөр 1: @@
-'''Палеонтологи''' ([[Грек хэл|Грек]] гаралтай: ''paleo'', "эртний"; ''ontos'', "орших"; λόγος, ''logos'', "мэдлэг") нь эртний [[амьтан]], [[ургамал|ургамлын]] үлдэгдлийн судалгаан дээр тулгуурлан, [[Дэлхий]] дээр оршин байсан эртний амьдрал, түүний төрлүүдийг тодорхойлдог [[Биологи]] ба [[Геологи]]йн шинжлэх ухааны уулвар дээр оршдог салбар шинжлэх ухаан юм<ref>{{cite book |last= Newman|first= Garfield, et al|authorlink= |coauthors= |title= Echoes from the past: world history to the 16th century|year= 2001|publisher= McGraw-Hill Ryerson Ltd|location= Toronto|isbn= 0-07-088739-X}}</ref>. Палеонтологийн шинжлэх ухаан нь амьтадыг эрмэл үлдэгдэлийг олж тодорхойлсоноор өнөө оршин буй байгалийн түүхийн далд хэсгийг нээн илрүүлж, улмаар эволюцын онолыг улам баталгаажуулж байдаг. энэ гайхалтай шинжлэх ухаан маш олон төрлийн арга хэрэгсэлийг ашигладаг. Тухайлбал, энжнерийн, математикийн, биохимийн, цөмийн физикийн аргуудыг судалгаандаа хэрэглэдэг. Палеонтологийн судалгаагаар дэлхий дээр 3.8 тэрбум жилийн өмнө анх амьд биет бий болжээ гэдгийг тогтоожээ. Мөн янз бүрийн эрмэл үлдэгдэлд үндэслэн эртний байгаль цаг уур, орчны өөрчлөлт, амьтадын хувьсал, устал мөхөл, дэлхийн геотогтоцын түүх зэргийн сэргээн мэдэж болдог. Эрмэл үлдэгдэлийн насыг цацраг идвэхт нүүстөрөгчийн аргаар мэдэж болдог боловч ихээхэн учир дутагдалтай. Олж нээсэн амьтадын үлдэгдэлийг Карл Линнейн уламжлалт ангилал зүйд гадаад шинжийг нь үндэслэн байрлуулдаг. Гэвч орчин үед ихэнх амьд организмыг амьдралын модонд байршуулах багцлах арга хэрэглэх болсон бөгөөд ДНХ дараалалд үндэслэн илүү нарийвчилсан ангилал хийдэг. Орчин үеийн энэ нарийвчилсан ангилал нэн эртэний эрмэл үлдэглийн хувьд туйлын хүндрэлтэй байдаг. Сүүлийн үед нуклеотидийн дараалалын өөрчлөлтөнд үндсэлсэн молекул цаг тодорхойлох арга гарсан боловч түүний үнэн бодит байдлын талаар үргэлж асуудалтай байдаг.
+'''Палеонтологи''' ([[Грек хэл|Грек]] гаралтай: ''paleo'', "эртний"; ''ontos'', "орших"; λόγος, ''logos'', "мэдлэг") нь эртний [[амьтан]], [[ургамал|ургамлын]] үлдэгдлийн судалгаан дээр тулгуурлан, [[Дэлхий]] дээр оршин байсан эртний амьдрал, түүний төрлүүдийг тодорхойлдог [[Биологи]] ба [[Геологи]]йн шинжлэх ухааны уулзвар дээр оршдог салбар шинжлэх ухаан юм<ref>{{cite book |last= Newman|first= Garfield, et al|authorlink= |coauthors= |title= Echoes from the past: world history to the 16th century|year= 2001|publisher= McGraw-Hill Ryerson Ltd|location= Toronto|isbn= 0-07-088739-X}}</ref>. Палеонтологийн шинжлэх ухаан нь амьтадыг эрмэл үлдэгдэлийг олж тодорхойлсоноор өнөө оршин буй байгалийн түүхийн далд хэсгийг нээн илрүүлж, улмаар эволюцын онолыг улам баталгаажуулж байдаг. Энэ гайхалтай шинжлэх ухаан маш олон төрлийн арга хэрэгсэлийг ашигладаг. Тухайлбал, инженерийн, математикийн, биохимийн, цөмийн физикийн аргуудыг судалгаандаа хэрэглэдэг. Палеонтологийн судалгаагаар дэлхий дээр 3.8 тэрбум жилийн өмнө анх амьд биет бий болжээ гэдгийг тогтоожээ. Мөн янз бүрийн эрмэл үлдэгдэлд үндэслэн эртний байгаль цаг уур, орчны өөрчлөлт, амьтадын хувьсал, устал мөхөл, дэлхийн геотогтоцын түүх зэргийн сэргээн мэдэж болдог. Эрмэл үлдэгдэлийн насыг цацраг идвэхт нүүстөрөгчийн аргаар мэдэж болдог боловч ихээхэн учир дутагдалтай. Олж нээсэн амьтадын үлдэгдэлийг Карл Линнейн уламжлалт ангилал зүйд гадаад шинжийг нь үндэслэн байрлуулдаг. Гэвч орчин үед ихэнх амьд организмыг амьдралын модонд байршуулах багцлах арга хэрэглэх болсон бөгөөд ДНХ дараалалд үндэслэн илүү нарийвчилсан ангилал хийдэг. Орчин үеийн энэ нарийвчилсан ангилал нэн эртэний эрмэл үлдэглийн хувьд туйлын хүндрэлтэй байдаг. Сүүлийн үед нуклеотидийн дараалалын өөрчлөлтөнд үндсэлсэн молекул цаг тодорхойлох арга гарсан боловч түүний үнэн бодит байдлын талаар үргэлж асуудалтай байдаг.
 == Тодорхойлолт ==
-Палеонтологийн бол эртний амьдарлын тухай судлах ухаан гэж энгийнээр тодорхойлж болох юм. Эрдэмтэд өнгөрсөн үед байсан амьдарлын талаар хэд хэдэн чиглэлд мэдээлэл цуглуулдаг. Тэдгээрт амьдарлын үүсэлийг тодорхойлох, байсан цаг үеийг тодорхойлох, өнгөсөн цаг хугацааны оргнаник болон органик бус дэлхий ертөцийн далаарх мэдээлэлүүд багтдаг.
+Палеонтологийн бол эртний амьдарлын тухай судлах ухаан гэж энгийнээр тодорхойлж болох юм. Эрдэмтэд өнгөрсөн үед байсан амьдарлын талаар хэд хэдэн чиглэлд мэдээлэл цуглуулдаг. Тэдгээрт амьдарлын үүсэлийг тодорхойлох, байсан цаг үеийг тодорхойлох, өнгөсөн цаг хугацааны органик болон органик бус дэлхий ертөцийн далаарх мэдээлэлүүд багтдаг.
 === Түүхийн шинжлэх ухааны нэг хэсэг болох ===
-Палеонтологи нэг талаас Архелоги, Биологи, филологи, Космологи, Геологи, Астрономын хамтаар түүхийн шинжлэх ухааны нэгэн бүрэлдэхүүн хэсэг гэж хэлж болно. Энэ нь уг шинжлэх ухаан өнгөрсөн цаг үед болсон үзэгдэлийг тодорхойлох, шалтгааныг тайлбарлах оролдлого хийдэг үндсэн зорилготой нь холбоотойгоор урган гардаг. Иймээл уг шинжлэх ухаанд гурван үндсэн бүрдэл байдаг. Үүнд: баримт, үйл явдалыг тодорхойлох, олон янзын өөрчлөлтийн шалтгааныг тайлбарлах онол боловсруулах, тэдгээр боловсруулсан онолоо шинжлэх ухааны баримтуудад хэрэгэжүүлэх гэсэн гурван бүрдэл хэсэг болно.
+Палеонтологи нэг талаас Архелоги, Биологи, филологи, Космологи, Геологи, Астрономын хамтаар түүхийн шинжлэх ухааны нэгэн бүрэлдэхүүн хэсэг гэж хэлж болно. Энэ нь уг шинжлэх ухаан өнгөрсөн цаг үед болсон үзэгдэлийг тодорхойлох, шалтгааныг тайлбарлах оролдлого хийдэг үндсэн зорилготой нь холбоотойгоор урган гардаг. Иймээс уг шинжлэх ухаанд гурван үндсэн бүрдэл байдаг. Үүнд: баримт, үйл явдалыг тодорхойлох, олон янзын өөрчлөлтийн шалтгааныг тайлбарлах онол боловсруулах, тэдгээр боловсруулсан онолоо шинжлэх ухааны баримтуудад хэрэгжүүлэх гэсэн гурван бүрдэл хэсэг болно.
 === Төрөл шинжлэх ухаанууд ===
-Хэдийгээр уг шинжлэх ухаан нь геологи биологийн завсрын шинжлэх ухаан гэгдэх боловч орчин цагт биологийн талруугаа ихэд хэлбийх болсон нь Эволюцын онолд тулгуурлан аливаа үлдэгдэлийг судалж дүгнэлт онол гаргах болсонтой холоотой юм. XIX зуунаас XX зууны эхэн үе хүртэл их сургуулиудын геологийн салбар сургуулиудад палеонтологийн салбар харьяалагддаг байжээ. Учир нь чулуулагийн насыг тодорхойлоход палеонтологийн баримтууд чухал байжээ. Мэдээжээр биологийн салбарууд бага зэрэг сонирхож эхэлж байжээ. Палентологи нь Архелогийн шинжлэх ухаантай зарим хэсгээрээ давцхал гардаг бөгөөд Антропологийн шинжлэх ухаанч мөн үүнд хамаарна. Судалгааны арга, судлагдаж байгаа зүйлээс хамааран математик, цаг уур, одон орон, геофизик зэрэг ухаантай ямар нэгэн хамжээгээр хамааралтай. аврага том биетэй амьтад хэр хурдан хөдөлдөг байв, яаж нисдэг байв биеийн нэг хэсгийн үлдэгдэлээр бүхэлдээ уг амьтан ямар хэмжээтэй байв гэдгийг тодохойлоход инжнерийн шинжлэх ухаан зайлшгүй хэрэглэгддэг.
+Хэдийгээр уг шинжлэх ухаан нь геологи биологийн завсрын шинжлэх ухаан гэгдэх боловч орчин цагт биологийн талруугаа ихэд хэлбийх болсон нь Эволюцын онолд тулгуурлан аливаа үлдэгдэлийг судалж дүгнэлт онол гаргах болсонтой холбоотой юм. XIX зуунаас XX зууны эхэн үе хүртэл их сургуулиудын геологийн салбар сургуулиудад палеонтологийн салбар харьяалагддаг байжээ. Учир нь чулуулагийн насыг тодорхойлоход палеонтологийн баримтууд чухал байсан. Мэдээжээр биологийн салбарууд бага зэрэг сонирхож эхэлж байжээ. Палентологи нь Архелогийн шинжлэх ухаантай зарим хэсгээрээ давцхал гардаг бөгөөд Антропологийн шинжлэх ухаанч мөн үүнд хамаарна. Судалгааны арга, судлагдаж байгаа зүйлээс хамааран математик, цаг уур, одон орон, геофизик зэрэг ухаантай ямар нэгэн хамжээгээр хамааралтай. аврага том биетэй амьтад хэр хурдан хөдөлдөг байв, яаж нисдэг байв биеийн нэг хэсгийн үлдэгдэлээр бүхэлдээ уг амьтан ямар хэмжээтэй байв гэдгийг тодохойлоход инжнерийн шинжлэх ухаан зайлшгүй хэрэглэгддэг.
 === Салбар ухаанууд ===
-судалж буй амьтаны үлдэгдэлийн ямар ангилалзүйн нэгжид хамаарагдадагаас шалтгаалах маш олон янз байдаг. Хөвчтөний палеонтологи нэн эртэний загаснаас эхлэн сүүгээр бойжигчидыг хүртэл судалгаа хийдэг бол үе хөтний, нялцгай биетэний, ургамалын буюу палеоботаникийн салбар ч гэж байдаг.
+Судалж буй амьтны үлдэгдэлийн ямар ангилал зүйн нэгжид хамаарагддагаас шалтгаалах маш олон янз байдаг. Хөвчтөний палеонтологи нэн эртний загаснаас эхлэн сүүгээр бойжигчидыг хүртэл судалгаа хийдэг бол үе хөлтний, нялцгай биетний, ургамалын буюу палеоботаникийн салбар ч гэж байдаг.