Азот: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
No edit summary
Tags: Mobile edit Mobile web edit
No edit summary
Мөр 3: Мөр 3:
'''Азот''' нь өнгө, үнэр, амтгүй,өргөн хэрэглэгддэг [[инерт хий]]. Химийн тэмдэглэгээ нь '''N''', [[атомын дугаар]] нь 7.
'''Азот''' нь өнгө, үнэр, амтгүй,өргөн хэрэглэгддэг [[инерт хий]]. Химийн тэмдэглэгээ нь '''N''', [[атомын дугаар]] нь 7.


1772 [[он|онд]] Даниэль Рутерфорд нээсэн. [[Дэлхий]]н [[Агаар мандал|агаар мандлын]] эзэлхүүний 78.1%-ийг бүрдүүлнэ. Азот нь бүх төрлийн [[организм|амьд организмын]] [[эд (биологи)|эд]] (tissue) болон [[амин хүчил|амин хүчлийг]] бүрдүүлэгч [[химийн элемент]] юм. Хоёр [[тогтвортой изотоп]]той, <sup>14</sup>N - 99,635 % ба <sup>15</sup>N - 0,365 %. Азотыг анх [[аммоний нитрит]]ийг задлан гарган авсан.
[[1772]] [[он|онд]] Даниэль Рутерфорд нээсэн. [[Дэлхий]]н [[Агаар мандал|агаар мандлын]] эзэлхүүний 78.1%-ийг бүрдүүлнэ. Азот нь бүх төрлийн [[организм|амьд организмын]] [[эд (биологи)|эд]] (tissue) болон [[амин хүчил|амин хүчлийг]] бүрдүүлэгч [[химийн элемент]] юм. Хоёр [[тогтвортой изотоп]]той, <sup>14</sup>N - 99,635 % ба <sup>15</sup>N - 0,365 %. Азотыг анх [[аммоний нитрит]]ийг задлан гарган авсан.


== Шинж чанар ==
== Шинж чанар ==

12:27, 15 Нэгдүгээр сар 2020-ий байдлаарх засвар

Азот,  7N
Ерөнхий шинж чанарууд
Нэр, тэмдэгазот, N
Гадаад байдалөнгөгүй хий, шингэн эсвэл хатуу
Англи дуудлага/ˈntrəən/
NY-trə-jən
Азот-ийн үелэх систем дэх байрлал
Устөрөгч (диатомт металл бус)
Гели (инерт хий)
Лити (шүлтийн металл)
Берилли (газрын шүлтэт металл)
Бор (химийн элемент) (металлоид)
Нүүрстөрөгч (полиатомт металл бус)
Азот (диатомт металл бус)
Хүчилтөрөгч (диатомт металл бус)
Фтор (диатомт металл бус)
Неон (инерт хий)
Натри (шүлтийн металл)
Магни (газрын шүлтэт металл)
Хөнгөн цагаан (шилжилтийн дараах металл)
Цахиур (металлоид)
Фосфор (полиатомт металл бус)
Хүхэр (полиатомт металл бус)
Хлор (диатомт металл бус)
Аргон (инерт хий)
Кали (шүлтийн металл)
Кальци (газрын шүлтэт металл)
Сканди (шилжилтийн металл)
Титан (шилжилтийн металл)
Ванади (шилжилтийн металл)
Хром (шилжилтийн металл)
Манган (шилжилтийн металл)
Төмөр (химийн элемент) (шилжилтийн металл)
Кобальт (шилжилтийн металл)
Никель (шилжилтийн металл)
Зэс (шилжилтийн металл)
Цайр (шилжилтийн металл)
Галли (шилжилтийн дараах металл)
Германи (металлоид)
Арсени (металлоид)
Селени (полиатомт металл бус)
Бром (диатомт металл бус)
Криптон (инерт хий)
Рубиди (шүлтийн металл)
Стронци (газрын шүлтэт металл)
Иттри (шилжилтийн металл)
Циркони (шилжилтийн металл)
Ниоби (шилжилтийн металл)
Молибден (шилжилтийн металл)
Технеци (шилжилтийн металл)
Рутени (шилжилтийн металл)
Роди (шилжилтийн металл)
Паллади (шилжилтийн металл)
Мөнгө (химийн элемент) (шилжилтийн металл)
Кадми (шилжилтийн металл)
Инди (шилжилтийн дараах металл)
Цагаан тугалга (шилжилтийн дараах металл)
Сурьма (металлоид)
Теллур (металлоид)
Иод (диатомт металл бус)
Ксенон (инерт хий)
Цези (шүлтийн металл)
Бари (газрын шүлтэт металл)
Лантан (лантаноид)
Цери (лантаноид)
Празеодим (лантаноид)
Неодим (лантаноид)
Промети (лантаноид)
Самари (лантаноид)
Европи (лантаноид)
Гадолини (лантаноид)
Терби (лантаноид)
Диспрози (лантаноид)
Гольми (лантаноид)
Эрби (лантаноид)
Тули (лантаноид)
Иттерби (лантаноид)
Лютеци (лантаноид)
Гафни (шилжилтийн металл)
Тантал (шилжилтийн металл)
Вольфрам (шилжилтийн металл)
Рени (шилжилтийн металл)
Осми (шилжилтийн металл)
Ириди (шилжилтийн металл)
Цагаан алт (шилжилтийн металл)
Алт (шилжилтийн металл)
Мөнгөн ус (шилжилтийн металл)
Талли (шилжилтийн дараах металл)
Хар тугалга (шилжилтийн дараах металл)
Висмут (шилжилтийн дараах металл)
Полони (шилжилтийн дараах металл)
Астат (металлоид)
Радон (инерт хий)
Франци (шүлтийн металл)
Ради (газрын шүлтэт металл)
Актини (актиноид)
Тори (актиноид)
Протактини (актиноид)
Уран (актиноид)
Нептуни (актиноид)
Плутони (актиноид)
Америци (актиноид)
Кюри (актиноид)
Беркли (актиноид)
Калифорни (актиноид)
Эйнштейни (актиноид)
Ферми (актиноид)
Менделеви (актиноид)
Нобели (актиноид)
Лоуренси (актиноид)
Резерфорди (шилжилтийн металл)
Дубни (шилжилтийн металл)
Сиборги (шилжилтийн металл)
Бори (шилжилтийн металл)
Хасси (шилжилтийн металл)
Мейтнери (unknown chemical properties)
Дармштадти (unknown chemical properties)
Рентгени (unknown chemical properties)
Коперници (шилжилтийн металл)
Нихони (unknown chemical properties)
Флерови (шилжилтийн дараах металл)
Москови (unknown chemical properties)
Ливермори (unknown chemical properties)
Теннессин (unknown chemical properties)
Оганесон (unknown chemical properties)


N

P
нүүрстөрөгчазотхүчилтөрөгч
Цэнэгийн тоо (Z)7
Атом масс (Ar)14.007[1] (14.00643–14.00728)[2]
Элементийн ангилал  диатомт металл бус
Бүлэг, блокбүлэг 15 (пниктоген), p-блок
Үеүе 2
Электрон бүтэц[He] 2s2 2p3
давхарга бүрт
2, 5
Физик шинж чанарууд
Төлөвхий
Хайлах температур63.15 K ​(−210.00 °C, ​−346.00 °F)
Буцлах температур77.355 K ​(−195.795 °C, ​−320.431 °F)
Нягт стд (0 °C ба 101.325 kPa)1.251 g/L
шингэн үед, б.т.0.808 г/см3
Гурвалсан цэг63.151 K, ​12.52 kPa
Критик цэг126.192 K, 3.3958 MPa
Хайлах энтальп(N2) 0.72 Ж/моль
Уурших энтальп(N2) 5.56 кЖ/моль
Хувийн дулаан шингээлт(N2) 29.124 Ж/(моль·K)
Уурын даралт
P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k
at T (K) 37 41 46 53 62 77
Атомын шинж чанар
Исэлдэлтийн зэрэг5, 4, 3, 2, 1, −1, −2, −3 ​(хүчтэй хүчиллэг исэл)
Цахилгаан сөрөг чанарПолингийн шаталбар: 3.04
Ионжилтын энерги1 дэх: 1402.3 кЖ/моль
2 дахь: 2856 кЖ/моль
3 дахь: 4578.1 кЖ/моль
(илүү үзэх)
Ковалент радиус71±1 пм
Ван дер Ваальсийн радиус155 pm
Бусад
Талст бүтэцгексагонал
Hexagonal crystal structure for азот
Дууны хурд353 m/s (хий, 27 °C-д)
Дулаан дамжуулалт25.83×10−3 W/(m·K)
Соронзон чанардисоронзон
CAS дугаар7727-37-9
Түүх
НээсэнДаниель Рутерфорд (1772)
Нэр өгсөнЖан-Антуан Шапталь (1790)
Хамгийн тогвортой изотопууд
изо БДТ ХЗҮ ЗТ ЗЭ (MeV) ЗБ
13N син 9.965 мин ε 2.220 13C
14N 99.634% 14N нь 7 нейтронтой үед тогтвортой
15N 0.366% 15N нь 8 нейтронтой үед тогтвортой
үзэх · хэлэлцэх · засах· эх сурвалж

Азот нь өнгө, үнэр, амтгүй,өргөн хэрэглэгддэг инерт хий. Химийн тэмдэглэгээ нь N, атомын дугаар нь 7.

1772 онд Даниэль Рутерфорд нээсэн. Дэлхийн агаар мандлын эзэлхүүний 78.1%-ийг бүрдүүлнэ. Азот нь бүх төрлийн амьд организмын эд (tissue) болон амин хүчлийг бүрдүүлэгч химийн элемент юм. Хоёр тогтвортой изотоптой, 14N - 99,635 % ба 15N - 0,365 %. Азотыг анх аммоний нитритийг задлан гарган авсан.

Шинж чанар

Азот нь батжилт муу, химийн идэвхи сул, галыг дэмждэггүй.

Биологийн үүрэг

Азот нь, Дэлхий дээрхи амьдралын чухал хүчин зүйлүүд (органик нэгдлүүд) болох амин хүчил ба нуклейний хүчлүүдийн гол барилгын материалуудын нэг юм.[3]

Агаарт байгаа элемент (дан) азот нь шууд амьтан эсвэл ургамалд хэрэглэгдэх боломжгүй ба дээд ургамал болон амьтанд шингэцтэй болохын тулд азот нь фиксацилагдсан (нийлмэл болж өөрчлөгдсөн) байх шаардлагатай. Хур тунадас нь ихэвчлэн, тодорхой хэмжээний аммиак болон нитратыг агуулдаг ба эдгээр нь, цахилгаан болон бусад атмосферийн цахилгаан үзэгдлүүдийн нөлөөгөөр үүсдэг.[4] Үүнийг анх 1827 онд Либих тамагласан ба хожим батлагдсан.[4] Ер нь аммиак нь ойн бүрхүүлд баригддаг учир дийлэнх фиксацилагдсан азот хөрсөнд очихдоо модны доорх хөрс рүү нитрат хэлбэртэйгээр ордог. Хөрсний нитрат нь, хөрсөн дэх аммиактай харьцуулахад, дийлэнх нь модны үндсээр шингээгддэг.[5]

Тусгай бактери (ж. нь, Rhizobium trifolium) нитрогеназа ферментийг ялгаруулдаг ба тэр нь агаарын азотыг, дээд организмууд хэрэглэж болох хэлбэрт (аммиакийн ион) оруулан фиксациладаг. Энэ процесс нь их хэмжээний энерги ба хүчилтөрөгчгүй (аноксик) орчныг шаарддаг. Уг бактериуд (ж. нь, азотобактери) нь хөрсөнд чөлөөтэй амьдарч чадах ч, ер нь, буурцагт ургамлууд (ж. нь, хошоонгор - Trifolium, эсвэл шар буурцаг - Glycine max) ба бордогч модуудын үндэсний булцуутай симбиоз үүсгэн оршдог. Үүнээс гадна азот-фиксациладаг бактериуд нь нүргэс (аlnus), хаг, казуарина, myrica, хөвд (Marchantiophyta), гуннера зэрэг зүйл ургамлуудтай симбиозыг үүсгэдэг.[6]

Симбиоз харилцааны хэсэг болох ургамал нь, фиксацилагдсан аммиакийн ионыг, уургууд болон бусад молекулуудыг (ж. нь, алкалоидууд) үүсгэхэд шаардлагатай азотын ислүүд ба амин хүчлүүд болгон хувиргадаг. Фиксацилагдсан азотын хариу болгож, ургамал нь, симбиоз харилцаатай бактеридаа сахар ялгаруулж өгдөг.[6] Мөн, буурцагт ургамалууд нь азот фиксациладаг бактериудад анаэроб (хүчилтөрөгчгүй) нөхцөлийг бүрдүүлж өгдөг.

Ургамал нь байгалийн эрдэс, хиймэл бордоо, мал амьтны ялгадас эсвэл органик ялзралын бүтээгдэхүүнээс хөрсөнд орсон азотыг, нитрат хэлбэртэйгээр шууд шингээх боломжтой. Ийм маягаар шингээгдсэн нитрат нь, нитрат редуктаза ферментээр нитрит болон хувирч, дараа нь нитрит редуктаза хэмээх өөр нэг ферментээр аммиак болон хөрвүүлэгдэн.[6]

Цахим холбоос

Wiktionary
Wiktionary
Wiktionary: Азот – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу
 Commons: Азот – Викимедиа дуу дүрсний сан

Эшлэл

  1. Conventional Atomic Weights 2013. Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights
  2. Standard Atomic Weights 2013. Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights
  3. Emsley, p. 360
  4. 4.0 4.1 Rakov, Vladimir A.; Uman, Martin A. (2007). Lightning: Physics and Effects. Cambridge University Press. p. 508. ISBN 978-0-521-03541-5.
  5. Jama, Bashir; Ndufa, J. K.; Buresh, R. J.; Shepherd, K. D. "Vertical Distribution of Roots and Soil Nitrate: Tree Species and Phosphorus Effects". 62 (1). Soil Science Society of America Journal: 280–286. Retrieved 2013-01-02. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  6. 6.0 6.1 6.2 Bothe, Hermann; Ferguson, Stuart John; Newton, William Edward (2007). Biology of the nitrogen cycle. Elsevier. p. 283. ISBN 0-444-52857-1.