Их Британи: Засвар хоорондын ялгаа
No edit summary |
No edit summary |
||
| Мөр 1: | Мөр 1: | ||
{{Redirect|Их Британи}} |
{{Redirect|Их Британи}} |
||
{{Жааз Улс |
{{Жааз Улс |
||
|уугуул_нэр =United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland |
|уугуул_нэр =United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland<br><small>(юнайтэд кингдом ов грэйт бритэн энд нордэрн айрлэнд)</small> |
||
|албан_ёсны_нэр ='''Их Британи Умард Ирландын<br>Нэгдсэн Вант Улс''' |
|албан_ёсны_нэр ='''Их Британи Умард Ирландын<br>Нэгдсэн Вант Улс''' |
||
|богино_нэр =Их Британи |
|богино_нэр =Их Британи |
||
| Мөр 22: | Мөр 22: | ||
|удирдагчийн_нэр1 =[[II Элизабет]] (1952) |
|удирдагчийн_нэр1 =[[II Элизабет]] (1952) |
||
|удирдагчийн_цол2 =Ерөнхий сайд |
|удирдагчийн_цол2 =Ерөнхий сайд |
||
|удирдагчийн_нэр2 =[[ |
|удирдагчийн_нэр2 =[[Борис Жонсон]] (2019) |
||
|хууль_тогтоогч = {{lang-en|Parliament}} → Улсын хурал |
|хууль_тогтоогч = {{lang-en|Parliament}} → Улсын хурал |
||
|дээд_танхим = Ноёдын танхим |
|дээд_танхим = Ноёдын танхим |
||
| Мөр 33: | Мөр 33: | ||
|тогтносон_үйл_явдал3 =[[Ирланд]] салж тусгаар тогтнов. |
|тогтносон_үйл_явдал3 =[[Ирланд]] салж тусгаар тогтнов. |
||
|үйл_явдалын_огноо3 =[[1922]] оны [[4 сарын 12]] |
|үйл_явдалын_огноо3 =[[1922]] оны [[4 сарын 12]] |
||
|газар_нутаг_км2 =243 |
|газар_нутаг_км2 =243 610 |
||
|нутгийн_талбайгаарх_эрэмбэ_дэс =80 |
|нутгийн_талбайгаарх_эрэмбэ_дэс =80 |
||
|усны_эзлэх_хувь =1 |
|усны_эзлэх_хувь =1,34 |
||
|хүн_амын_тооцоо =62 |
|хүн_амын_тооцоо =62 262 000<ref>{{Cite web quick|url= http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=950 |publisher=Office for National Statistics |title= Population change |date=30 June 2011}}</ref> |
||
|хүн_ам_тооцоолсон_он =2010 |
|хүн_ам_тооцоолсон_он =2010 |
||
|хүн_амын_тоогоор_эрэмбэ_дэс =22 |
|хүн_амын_тоогоор_эрэмбэ_дэс =22 |
||
|хүн_амын_тооллого =58 |
|хүн_амын_тооллого =58 789 194<ref>{{Cite web quick|url= http://www.statistics.gov.uk/census2001/pop2001/united_kingdom.asp |title = Census 2001: Population estimates |publisher=Office for National Statistics |accessdate =21 April 2011}}</ref> |
||
|хүн_ам_тоолсон_он =2001 |
|хүн_ам_тоолсон_он =2001 |
||
|хүн_амын_тооллого_эрэмбэ_тоологдсоноор = |
|хүн_амын_тооллого_эрэмбэ_тоологдсоноор = |
||
|хүн_амын_нягтрал_нэгж_км2 =255 |
|хүн_амын_нягтрал_нэгж_км2 =255,6 |
||
|хүн_амын нягтрал_эрэмбэ_дэс =2011 |
|хүн_амын нягтрал_эрэмбэ_дэс =2011 |
||
|ДНБ_ХАЧ = |
|ДНБ_ХАЧ =2253 их наяд $<ref name=imf2>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/01/weodata/weorept.aspx?sy=2007&ey=2010&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=112&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=25&pr.y=6 |title=United Kingdom |publisher=[[International Monetary Fund]] |month=April |year=2011 |accessdate=8 May 2011}}</ref> |
||
|ДНБ_ХАЧ_он =2011 |
|ДНБ_ХАЧ_он =2011 |
||
|ДНБ_ХАЧ_эрэмбэ =7 |
|ДНБ_ХАЧ_эрэмбэ =7 |
||
|ДНБ_ХАЧ_Нэг_хүнд = |
|ДНБ_ХАЧ_Нэг_хүнд =35 974$<ref name=imf2/> |
||
|ДНБ_ХАЧ_Нэг_хүнд_эрэмбэ =21 |
|ДНБ_ХАЧ_Нэг_хүнд_эрэмбэ =21 |
||
|ДНБ_нэрлэсэн = |
|ДНБ_нэрлэсэн =2480 их наяд $<ref name=imf2/> |
||
|ДНБ_нэрлэсэн_он =2011 |
|ДНБ_нэрлэсэн_он =2011 |
||
|ДНБ_нэрлэсэн_эрэмбэ =6 |
|ДНБ_нэрлэсэн_эрэмбэ =6 |
||
|ДНБ_нэрлэсэн_нэг_хүнд = |
|ДНБ_нэрлэсэн_нэг_хүнд =39 604$<ref name=imf2/> |
||
|ДНБ_нэрлэсэн_нэг_хүнд_эрэмбэ =22 |
|ДНБ_нэрлэсэн_нэг_хүнд_эрэмбэ =22 |
||
|ХТББИ =41<ref>{{Cite web quick|url= http://www.poverty.org.uk/09/index.shtml |title =Income inequalities |publisher=The Poverty Site |accessdate =21 April 2011}}</ref> |
|ХТББИ =41<ref>{{Cite web quick|url= http://www.poverty.org.uk/09/index.shtml |title =Income inequalities |publisher=The Poverty Site |accessdate =21 April 2011}}</ref> |
||
| Мөр 58: | Мөр 58: | ||
|Илтгэлцүүр_ангилал = |
|Илтгэлцүүр_ангилал = |
||
|Илтгэлцүүр_эрэмбэ = |
|Илтгэлцүүр_эрэмбэ = |
||
|ХХИ =0 |
|ХХИ =0,849<ref>{{cite web |url= http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Table1.pdf |title= Human Development Report 2010 |publisher=United Nations | accessdate =21 April 2011| page = 143 ff}}</ref> |
||
|ХХИ_он =2010 |
|ХХИ_он =2010 |
||
|ХХИ_ангилал =<span style="color:#090;">дээд</span> |
|ХХИ_ангилал =<span style="color:#090;">дээд</span> |
||
08:28, 16 Гуравдугаар сар 2020-ий байдлаарх засвар
Их Британи Умард Ирландын Нэгдсэн Вант Улс United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland (юнайтэд кингдом ов грэйт бритэн энд нордэрн айрлэнд) | |
|---|---|
.svg) Төрийн далбаа
.svg) Хааны сүлд
| |
| Төрийн дуулал: Англи: «God Save the Queen» (Тэнгэрбурхан Хатан хааныг ивээн соёрх) | |
 Европ дахь Их Британийн байрлал | |
| Нийслэл | Лондон |
| Томоохон | Бирмингем |
| Албан ёсны хэл | англи хэл |
| Хүлээн зөвшөөрөгдсөн орон нутгийн хэл | ирланд, шотланд, уэльс, корн |
| Угсаатны бүлгүүд (2001) | 87% – цагаан арьстан 7% – Азиийн 6% – бусад |
| Төр засаг | Хэмжээт эрхт хаант засаг |
• Хатан хаан | II Элизабет (1952) |
• Ерөнхий сайд | Борис Жонсон (2019) |
| Хууль тогтоох байгууллага | Англи: Parliament → Улсын хурал |
| Ноёдын танхим | |
| сНийтийн танхим | |
| Түүх | |
| 1707 оны 5 сарын 1 | |
• Их Британи-Ирланд нэгдэв. | 1801 оны 1 сарын 1 |
• Ирланд салж тусгаар тогтнов. | 1922 оны 4 сарын 12 |
| Газар нутаг | |
• Нийт | 243 610 км2 (80) |
• Усны эзлэх талбай (%) | 1,34 |
| Хүн ам | |
• 2010 тооцоо | 62 262 000[1] (22) |
• Тооллого | 58 789 194[2] |
• Нягтаршил | 255,6/км2 |
| ДНБ (ХАЧТ) | 2011 тооцоо |
• Нийт | 2253 их наяд $[3] (7) |
• Нэг хүнд ноогдох | 35 974$[3] (21) |
| ДНБ (нэрлэсэн) | 2011 тооцоо |
• Нийт | 2480 их наяд $[3] (6) |
• Нэг хүнд ноогдох | 39 604$[3] (22) |
| ОТББИ (2009) | 41[4] Error: Invalid Gini value |
| ХХИ (2010) | 0,849[5] Error: Invalid HDI value · 26 |
| Мөнгөний нэгж | Фунт (£) (GBP) |
| Цагийн бүс | +0 |
| Огнооны формат | өдөр/сар/он (НТ) |
| Жолооны тал | зүүн |
| Утасны томьёо | 44 |
| Домэйн нэр | .uk |
Их Британи, албан ёсоор Их Британи Умард Ирландын Нэгдсэн Вант Улс (товч. ИБУИНВУ; Англи: The United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, United Kingdom, UK) нь баруун Европын арлын улс юм. Газар нутаг нь Их Британи арал, Ирланд арлын зүүн хойд хэсэг, бусад жижиг арлуудаас тогтоно. Умард Ирланд нь дангаараа өөр улстай газраар хиллэдэг. Энэ хилийг эс тооцвол Их Британи нь Атлантын далай, Умард тэнгис, Ла-Маншийн хоолой, Ирландын тэнгисээр хүрээлэгдэнэ. Хамгийн том арал болох Их Британи нь Ла-Маншийн хонгилын авто замаар Францтай холбогддог.
Нэгдсэн Вант Улс нь Англи, Шотланд, Уэльс, Умард Ирланд гэсэн 4 улсаар бүрдсэн нэгдсэн улс юм. Энэ улс нь парламентийн системээр удирдуулдаг бөгөөд засгийн газар нь нийслэл Лондонд оршдог. Мөн Үндсэн Хуульт хаант улс бөгөөд төрийн тэргүүн нь Хатан хаан II Элизабет юм. Сувгийн арлууд болон Мэн арлаас тогтсон Титмийн газрууд (Crown Dependencies) нь албан ёсоор улсын эзэмшил боловч Нэгдсэн Вант Улсын хэсэг биш, харин түүнтэй холбоо үүсгэдэг. Нэгдсэн Вант Улс нь хуучин Британийн эзэнт гүрний хэсгүүд байсан, 14 гадаад харъяат газартай. Британийн эзэнт гүрэн нь дэлхийн хуурай газрын бараг дөрөвний нэгийг эзэлж, түүхэндэх хамгийн том эзэнт гүрэн байжээ. Энэ гүрнээс шууд шалтгаалж Канад, Австрали, Шинэ Зеланд, Энэтхэг, Пакистан, Өмнөд Африк, Сингапур, Шри Ланк, АНУ гэх мэт улсуудад Британи нь ихэд нөлөөлж, нөлөөлөл нь тэдгээрийн хэл, соёл урлаг зэрэгт ажиглагдана. Хатан хаан II Элизабет нь Үндэстнүүдийн Хамтын Нөхөрлөлийн (Commonwealth of Nations) тэргүүн хэвээр үлдсэн бөгөөд бүх гишүүн орнуудын төрийн тэргүүн юм.
Нэгдсэн Вант Улс нь өндөр хөгжилтэй орон ба эдийн засаг нь дэлхийд зургаад (худалдан авах чадварын паритетаар тооцсон ҮНБ) эсвэл тавд (нэрлэсэн ҮНБ) орно. 19 ба 20-р зууны эхэн үед дэлхийн хамгийн хүчирхэг гүрэн байсан боловч дэлхийн хоёр дайн, 20-р зууны сүүл үед тохиолдсон эзэнт гүрнийх нь задрал зэргээс шалтгаалж дэлхийн ажил хэрэгт тэргүүлэгч байр суурьтай оролцох явдал нь багасчээ. Гэлээ ч гэсэн эдийн засаг, соёл урлаг, цэрэг арми, улс төрийн нөлөө нь их бөгөөд цөмийн зэвсэгтэй орон юм. Нэгдсэн Вант Улсын цэрэг, хамгаалалтанд зарцуулах мөнгөний хэмжээ нь дэлхийд хоёрт эсвэл гуравт (тооцоолох аргаас шалтгаална) орно. НҮБ-ын аюулгүйн зөвлөлийн байнгын гишүүн бөгөөд Европын холбоо, Их Найм, НАТО, Дэлхийн худалдааны байгууллага, Үндэстнүүдийн Хамтын Нөхөрлөл зэрэг байгууллагуудын гишүүн юм.
Газар зүй
Их Британи 243,610 хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай, дэлхийн 78-р том орон юм.
Байрлал
Хойд өргөргийн 49° — 61°, баруун уртгийн 9° зүүн уртрагийн 2° дотор Их Британи, Ирланд зэрэг арлууд (Британийн олтриг) дээр оршдог арлын орон ба газар зүйн байрлалаар Европ тив, Өрнө Европт хамаарна.
Их Британи арлын дорнод талаар Умард тэнгис, өмнөд талаар Ла-Маншийн хоолой, хоолойн цаана Франц улс байна. Хамгийн богино зайндаа 35 км бөгөөд усан доогуур хоёр улсыг холбосон авто зам бүхий хонгил тавигдсан. Арлын баруун өмнөд талаар Ирландын тэнгис, баруун хойд талаар Атлантын далай байна. Их Британийн эргийн урт — 11,073 км.
Их Британи улсын нутаг дэвсгэрийн 130427 км² нь Англи, 78772 км² нь Шотланд, 20778 км² нь Уэльс, 13843 км² нь Умар Ирланд орных байдаг. Их Британи арлыг тойроод 1000 гаран арал байна. Мөн үндсэн орноос хэдэн мянган километрийн алс Фолклендийн олтриг (Аргентинтай маргаантай), Өмнө Жорж-Өмнө Сэндвичийн арал, Бермуд, Гибралтар зэрэг далайн чанад нутаг байдаг.
Газрын гадарга
Англи ерөнхийдөө нам доор газар байдаг бол Уэльс, Шотланд уулархаг газар юм. Английн баруун хойд талд Пенниний нуруу гэж бий. Шотландын уулархаг баруун хойд талыг Хайленд (Шотландын өндөрлөг), Лоуленд (нам доор газар) гэдэг. Шотландын өндөрлөгт арлын хамгийн өндөр цэг Бен Невис (1343 м) байна. Уэльсийг өмнөд, дундад, умард гэж гурав хуваах ба өмнөд хэсэг нь илүү уулархаг. Нам доор, эрэг газраар Глазго, Эдинбург, Кардифф зэрэг гол хотууд байна.
Усны зүй
Англиар Темза, Северн, Трент, Хамбер зэрэг гол урсдаг бол Шотландаар Тей, Уэльс Англи хоёрыг дамжин Северн, Уай, Умар Ирландаар Банн зэрэг гол урсана.
Уур амьсгал
Их Британийн өмнөд тал арай дулаан, баруун тал арай чийглэг. Баруун хойд нутгийн Шотландын өндөрлөгт жилд 3000 мм хур буудаг бол зүүн өмнөд нутгийн Кэмбриджид 500 м хур тунадастай. I сард өдөртөө 7°C, шөнөдөө 1°C, VII сард өдөртөө 21°C, шөнөдөө 12°C дулаан байна.
Хүн ам зүй
| Он | Хүн ам[6] |
|---|---|
| 1801 | 16,300,000 |
| 1851 | 27,368,800 |
| 1900 | 41,154,600 |
| 1950 | 50,381,500 |
| 1970 | 55,632,200 |
| 1990 | 57,237,500 |
| 2013 | 64,105,654 |
Их Британи улсад 2013 онд 64,105,654 хүн амьдарч байна. Дэлхийд 21-р олон хүнтэй улс юм. Хүн амын өсөлт - 0.5 %.
Үүнээс 52 сая Англи, 6 сая Шотланд, 3 сая Уэльс, 2 сая Умар Ирландын оршин суугч юмсанжээ.
Ард түмэн
Их Британи олон угсаатан, төрхтний орон юм.
Хүн амын 87% цагаан арьстан юм. 2.3% Энэтхэг, 1.9% Пакистан, 0.7% Бангладеш , 0.7 хувь Хятад, 1.4 хувь бусад, бүгд 7 хувь нь Азиас гаралтай хүн байна. 3% Африк, Карибаас гаралтай хар арьстан, 2% холимог арьстан, 1% бусад ангийн хүн байна.
Хот суурин
Түүх
Эртний үе
Их Британид 30,000 жилийн тэртээ хүн суурьшижээ. Төмөр зэвсгийн үе, НТӨ I мянганд бритон, галл зэрэг кельт угсаатан оршин байв. ХТӨ 55-54 онд Юлий Цезарийн аян дайнаар Ромтой холбогдож НТӨ 44 оноос Английн өмнөд, дорнод хэсэг, Уэльс, Шотландын нам доор хэсэг Ромын колони болсон. Ромын ноёрхол 409 онд унахад Умар Европоос англосакс гэсэн герман угсаатан ирж вант улс олныг үүсгэн суусан ба 600 оноос нэгдэж, христийн шашинд оржээ.
Дундад зуун
Христийн тооллын 9-р зуунд Дани, Норвегийн викинг улс довтлон ихэнх газрыг эзэлсэн. Вессексийн Альфред ван эзлэгдэлгүй үлдэж чадсан ба газар нутгаа нэгтгэж 956 онд Английн вант улс мэндэлжээ. Кнуд гэж сайн ван байсны дараа 1066 онд Нормандын Уильям гүн Английн II Харольдыг дийлж Английг эзэрхэснээр язгууртны хүрээнд франц соёл нэвтэрсэн ба алсдаа англи соёлд уусчээ.
Кельт угсааныхан шахагдан Шотланд, Уэльст суусан бөгөөд английн вангууд Уэльсыг эзлэвч Шотландыг эзэлж авч чаддаггүй байв.
Английн вангийн удам өнөөгийн Францын баруун хэсэгт ноёрхож байсан бөгөөд 1202 оноос хойш Англи-Францын олон дайн болсны дотроос хамгийн алдартай нь Зуун жилийн дайн (1337–1453) байсан.
Сэргэн мандалт
Европын сэргэн мандалтын үед уламжлалт католик, шинэ протестант хоёрын тэмцэл болж байв. 1542 онд Уэльс Английн харьяанд бүрэн орсон ба Ирланд Английн толгойлсон хувийн холбоонд нэгдсэн байдаг. Энэ үеэс Умар Ирландад Англи, Шотландын хүмүүс ихээр шилжин суусан. 1603 онд Шотландын VI Жеймсийн толгойлсон хувийн холбоонд Англи, Шотланд, Ирланд орсон ба Эдинбургт байснаа Лондонд шилжин суужээ. 17-р зуунд холбоот гурван улс хэд хэдэн дайнд хамтаар орж байв. Мөн үед Англи тэнгис далайд гарч Умар Америкт колони үүсгэжээ.
Нэгдсэн улс
1707 онд Англи, Шотланд албан ёсоор нэгдэж нэгэн вант улс болов. 18-р зуунд хэмжээт эрх хаант засаг, парламентат ёс хөгжиж, анхны ерөнхий сайд (1721–1742) нь Роберт Вальполе байжээ. Их Британид иргэний дайн болж, Америк дахь колони тусгаар тогтнолын төлөө дайтаж 1783 онд АНУ тусгаар тогтносноор Их Британийн колонийн сонирхол Энэтхэгт чиглэсэн. Их Британи далайн тээврийн худалдаа, боолын наймаанд тэргүүлж байв.
1801 онд Их Британи, Ирланд хоёр нэгдэж нэгэн вант улс болов. 19-р зуунд Их Британи эрчимтэй аж үйлдвэржиж, чөлөөт худалдаа цэцэглэжээ. Төрийн хэрэгт сэхээтнээс гадна дунд ангийнхан зүтгэх болж, газар тариалан фермэрт шилжиж, хотод ажилчин анги бий болсон. Францын Напелеон дайнд ялагдсаны дараа Их Британи дэлхийн хамгийн хүчирхэг гүрэн байж, дэлхий даяарын улс төрийн хэрэгт нөлөөлж байв. Канад, Австрали, Шинэ Зеланд өөртөө засах их эрх олж, аажимдаа тусгаар тогтножээ.
Колонийн задрал
Дэлхийн нэгдүгээр дайнд Их Британи нь Франц, Орос, Америктай эвсэж Германтай байлдаж байв. Дайны дараа Үндэстний лигийн зөвшөөрлөөр Герман, Османы колонийг эзэн мэдэж байв. Британийн эзэнт гүрэн дэлхийн хуурай газрын 1/5-ыг хамаарч байв. Ирландын үндсэрхэг үзэл сэргэж 1910 оноос хойш тэмцсээр 1922 онд тусгаар тогтносон бол Умар Ирландын ард түмэн Их Британид үлдэхээр шийдсэн.
Дэлхийн хоёрдугаар дайны үед Их Британийг Уинстон Черчилль удирдаж, Германы эсрэг байлдсан. 1944 онд Нормандад Америктай нийлж десант буулгаж дайны ялалтанд хувь нэмэрлэж байсан ба Атлантын далайд Германтай, Умар Африкт Италитай, Бирмд Японтой байлдаж байсан.
Колониуд тусгаар тогнож эхэлсэн ба 1947 онд Энэтхэг (Пакистан, Бангладеш салсан) тусгаар тогтножээ. Тусгаар тогтносон улсууд Их Британийн хамтын нөхөрлөлд багтдаг бөгөөд зарим бага улсын нэр төдий төрийн тэргүүн нь Их Британийн хатан ван II Элизабет байсаар байна.
1947 оноос хойш
Дайны дараа НҮБ-ыг байгуулалцав. 1952 онд цөмийн зэвсэгтэй болсон. 1955 оны Израиль-Египетийн дайн Суэцийн хямралд Израилийг өмөөрч дайтаж байв. Англи хэл олон улсын ойлголцлын нэгдүгээр хэл болсон байдаг. Их Британийг чиглэсэн тив дамнасан нүүдэл их явагдсанаас Их Британи цагаан, шар, хар олон арьстны орон болсон. 1954 оны Лондон-Парисын хурал, Өрнө Европын нэгдлээр эхэлсэн Европын интеграцичлал 1973 онд чөлөөт худалдаа, эдийн засгийн холбоо, 1992 онд Европын холбоо болон өөрчлөгдсөн байна.
1970 оноос эдийн засгийн хөгжил удааширсанд 1980 онд ерөнхий сайд Маргарет Тетчер улсын үйлдвэрийг хувьчлаж, хөрөнгийн зах зээлийг шинэтгэжээ. 1984 онд Умард тэнгисийн ёроолоос газрын тос олборлох болсон.
Их Британи НҮБ, НАТО, Европын холбоонд гол байр суурьтай байсаар байна. Афганистан, Иракийн дайнд оролцсон. 2008 оны санхүүгийн хямралд өртсөн. 2014 онд Шотландын тусгаар тогтнох эсэх санал асуулгад 55% "хэрэггүй" гэсэн хариу гарчээ.
Төр засаг
Их Британи бол төрийн хэмжээт эрхт хаант засагт хэлбэртэй, төрийн нэгдмэл байгууламжтай бүрэн эрхт улс юм.
Хаант ёс
Улсын ван буюу хатан ван нь төрийн тэргүүн гэхийн зэрэгцээ эв нэгдлийн бэлгэ тэмдэг юм. Хаант ёс мянгаад жил үргэлжлэхдээ ганцхан удаа түр хугацаагаар тасалдаж байжээ. 1649-1660 оны хооронд бүгд найрамдах улс байсан. Их Британийн ван мөн Их Британийн хамтын нөхөрлөлийн нэр бүхий 15 орны билэг тэмдгийн төрийн тэргүүн тул түүний төлөөлсөн амбан захирагч тухайн орныг удирддаг. Ван нь ерөнхий сайд, сайд, шүүгч, зэвсэгт хүчний том тушаалтан, амбан захирагч, элчин сайд, сүмийн хамба нарыг томилдог.
Хаан гэмт хэрэгтэнд өршөөл үзүүлдэг бөгөөд хүмүүст цол хэргэм, одон тэмдэг шагнана. Олон улсын харилцааны хувьд хаан дайн зарлах, энхийг тогтоох, гадаад улсын хүлээн зөвшөөрөх, гэрээ батлах, нутаг дэвсгэрийн асуудлыг шийдэх эрхтэй. Хааны төрсөн өдрийг Английн үндэсний баяр болгон тэмдэглэдэг. Одоо үед II Элизавет хатан ван төр толгойлж байна. Тэр 1895-1952 онд хаан байсан VI Георгийн ууган охин билээ. 1926 онд төрсөн Элизавет 1952 онд 26 настайдаа хаан ширээнд заларсанаас өдгөө 60-иад жилийг үджээ.
Улсын хурал
Улсын хууль тогтоох дээд байгууллага нь Их Британи улсын хурал (Parliament of the United Kingdom) байна. Хоёр танхимтай.
19-р зуунаас Нийтийн танхим ардчилагдсан байна. 1832 оны Их Шинэчлэлтийн Төсөл нь дунд ангийханд сонгогдох эрхийг олгож, 1867, 1884 оны тогтоолоор ажилчин ангийхан сонгогдох боломжтой болов. 1885 онд тэгш сонгуулийн тойргийг болгосон. 1911 оны парламентийн шийдвэр нь Язгууртны танхимын эрхийг хасжээ. 1918 онд анх 30 настай эмэгтэй хүн сонгогдож 1928 онд 26 настай эмэгтэй сонгогдож байв. 1969 оноос сонгогдох эрхийн доод насыг 18 болгож багасгасан. 1707 оны Англи-Шотландын холбоо нь Парламентад 16 Шотланд язгууртан, 45 төлөөлөгчийг оруулжээ. 1800 онд Ирландтай холбоо байгуулснаар 32 язгууртан, 100 төлөөлөгчийг нэмж оруулсан хэдий ч 1922 онд Ирландын тусгаар улс бий болсноор тэд гарсан.
Язгууртны танхим
Язгууртны танхим (House of Lords) нь Английн сүмийн хамба, язгууртнаас бүрддэг. Хатан вангийн томилсон 1200 гишүүнтэй. Нэгэн цагт Нийтийн танхимтай адил эрхтэй байсан, одоо оролцоо хумигдмал. Язгууртнууд хуулинд нэмэлт тусгал, заавар оруулах, боловсронгуй болгох эрхтэй. Шүүх тогтолцооны дээд байгууллага болдог.
Нийтийн танхим
Нийтийн танхим (House of Commons) нь 659 гишүүнтэй байх ба тэнцвэртэй тойргоос 18 нас хүрсэн иргэд сонгодог. 5 жилээр сонгогдож, улс төрийн шаардлагын улмаас ерөнхий сайдын санал болгосноор сонгуулийг зохион байгуулж болно. Хэрвээ засгийн газар, төлөөлөгчдийн танхимд олонх болсон намаас бүрдвэл эсвэл төлөөлөгчдийн танхимаар итгэл хүлээлгэхгүй гэж үзвэл огцорно. Дахин сонгууль гурван долоо хоногийн дотор явагдах ёстой.
Өнөө үед төлөөлөгчдийн танхим ихээхэн үүрэгтэй. Ямарч шинэ хууль, өөрчлөлт, хориг, татвар ноогдуулалт үүгээр дамжина. Орон нутгийн бүх удирдлага парламентийн шийдвэрээр хөдөлдөг. Засгийн газрын гишүүд, ерөнхий сайд нар нь аль нэг танхимын гишүүн байх бөгөөд төлөөлөгчдийн танхимд үүрэг хүлээж байдаг.
Засгийн газар
Төрийн шийдвэрийг хэрэгжүүлэх байгууллага нь Их Британи улсын засгийн газар (Cabinet of the United Kingdom) байна. Засгийн газрын тэргүүн нь ерөнхий сайд юм. Одоогийн ерөнхий сайд Дэвид Кэмерон 2010 онд Консерватив намаас сонгогджээ.
Орон нутаг
Их Британи улс нэр бүхий дөрвөн оронд хуваагддаг. Орон бүрийн нутгийн хуваарь өөр өөр байдаг.
| Д/д | Орон | Нутгийн хуваарь | Газар нутаг км²[7] |
Хүн ам (2011 он)[8] |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Англи | 9 муж, 6 хот хошуу, 28 хошуу, 55 нэгж нутаг, Их Лондон, Силли арал |
130,395 | 53,012,450 |
| 2 | Шотланд | 32 зөвлөлт нутаг | 78,772 | 5,295,403 |
| 3 | Уэльс | 9 хошуу, 3 хот, 3 хот хошуу | 20,779 | 3,063,456 |
| 4 | Умар Ирланд | 5 хошуу, 11 тойрог | 13,843 | 1,810,863 |
| Их Британи | олон зүйлийн нэгжийн нутаг | 243,789 | 63,182,178 |
Үүнээс гадна далайн чанад нутаг байна. Гибралтар, Фолкленд (маргаантай), Кайман, Бермуд зэрэг 14 нутаг бий.
Эдийн засаг
Их Британи зах зээлийн эдийн засагтай, дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээгээр дэлхийд 5-р байрт, Европт Германы дараа 2-р байрт байгаа орон юм. Үйлчилгээний салбарт ДНБ-ийн 73% бүтээгддэг. Лондон хт бол дэлхийн санхүүгийн томоохон төв юм. Мөнгөний нэгж - фунт стерлинг.
Их Британид жилд 27 сая жуулчин зочилдог бөгөөд энэ тоогоороо дэлхийн аялал жуулчлалын 6-р орлоготой орон гэнэ.
Аж үйлдвэрийн хувьсгалын үед Их Британид нэхмэлийн үйлдвэрлэл, түүний дараа хөлөг онгоц үйлдвэрлэл, нүүрсний уурхай, төмөр боловсруулах салбар эхэлж хөгжсөн. 19-р зуунд Их Британийн худалдаачид, банк дэлхийд тэргүүлж байсан бол дэлхийн хоёрдугаар дайны дараанаас хүнд аж үйлдвэрийн жин буурч, өдгөө аж үйлдвэр ДНБ-ийн 17%-ийг эзэлж байна.
Автомашины үйлдвэрлэлд 800,000 хүн ажилладаг. 52 тэрбум фунт стерлингийн бараа үйлдвэрлэгдэж, 26 тэрбум нь экспортлогджээ.
Нисэх онгоц үйлдвэрлэнэ. Эндэхийн Аэробус загварын нисэх онгоцууд дэлхий даяар үйлчилж байна.
Эм үйлдвэрлэдэг.
2006 оны байдлаар ИБУИНВУ нь дэлхийд эрчим хүч үйлдвэрлэлээр 15-р байрт байсан. Газрын тос, шатдаг хийн BP, Shell, BG зэрэг томоохон компани ажилладаг. Цахилгааны 40 хувийг шатдаг хийнээс, 30 хувийг нүүрснээс, 19 хувийг цөмийн эрчим хүчээс, 4.2 хувийг ус, салхи, хогноос гаргаж авдаг.
Зам тээвэр
Авто замын сүлжээ өндөр хөгжсөн. 46904 км урт улсын чанартай зам, 3497 км хурдны зам, 344000 км цардмал замтай. 2009 оны байдлаар 34 сая автомашин хөдөлгөөнд оролцож байсан.
Их Британи аралд 16300 км төмөр зам, Умар Ирландад 304 км төмөр зам тавигдсан. Жилд давхардсан тоогоор 1.6 тэрбум хүн галт тэргээр зорчдог.
2010 оны жишээгээр Их Британийн нисэх буудлуудаар 211 сая хүн зорчин өнгөрсөн. Лондоны Хитроу, Гэтвик, Стэнстэд гэсэн нисэх буудлууд голлодог. Хитроу нисэх буудал нийслэлээс баруун зүгт 24 км зайтай байдаг.
Лавлах бичиг
- ↑ Загвар:Cite web quick
- ↑ Загвар:Cite web quick
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 "United Kingdom". International Monetary Fund. 2011. Retrieved 8 May 2011.
{{cite web}}: Unknown parameter|month=ignored (help) - ↑ Загвар:Cite web quick
- ↑ "Human Development Report 2010" (PDF). United Nations. p. 143 ff. Retrieved 21 April 2011.
- ↑ Overview of the UK Population.
- ↑ Office for National Statistics
- ↑ 2011 Census, Population and Household Estimates for the United Kingdom: (2011 Census: QS211EW Ethnic group (detailed), wards in England and Wales (ZIP 7239Kb))
Гадаад холбоос
Европын Аюулгүй Байдал Хамтын Ажиллагааны Байгууллагын гишүүн улсууд (ЕАБХАБ) | ||
|---|---|---|
|  | |
| Хамтрагч улсууд: | ||