Чосон: Засвар хоорондын ялгаа

1392 он–1897 он
	Сүлд туг Сүлд тэмдэг
	Сэжун вангийн аян дайны ; дараах Чусоний газар нутаг
Төлөв	вант улс
Нийслэл	Ханьсон
Нийтлэг хэл	солонгос хэл
Шашин	күнз (улсын шашин); будда, бөө, христ
Төр засаг	хаант засаг
Улсын ван
• 1392–1398 он	Тэжу
• 1418–1450 он	Сэжун
• 1776–1800 он	Чонжу
• 1863–1897 он	Кужун
Түүх
• Тэжу ван улс үүсгэсэн	1392 он
• Солонгос үсэг зохиогдсон	1446-10-09
• Япон халдаар ирэв	1592–1598 он
• Манж халдаар ирэв	1627, 1636 он
• Канхуагийн гэрээ	1876-02-27
• Эзэнт улс болов	1897 он
Хүн ам
• 1820 он	13,820,000 хүн
Мөнгөний нэгж	мүнь, ян
Өмнө нь	Дараа нь
	[[Гуулин]]
[[Солонгосын ЭУ]]
Өнөөдөр	Өмнө Солонгос ; Загвар:Country data Умар Солонгос

Browse history interactively

← Өмнөх өөрчлөлт Дараагийн ялгаа →

Content deleted Content added

VisualWikitext

Inline

11:21, 18 Гуравдугаар сар 2020-ий байдлаарх засвар

1392 оноос 1897 оны хооронд Солонгост Чосон улс (засгийн шинжээр нь Чосоны вант улс гэж бичнэ; сол. 조선, 朝鮮, Joseon, Chosŏn; Англи: Joseon, Joseon dynasty, Kingdom of Joseon; Орос: Династия Чосон) оршин тогтнож байв. Өмнө нь байсан Курё улсын жанжин И овогт Сон-ге 1388 онд төрийг эргүүлж 1392 онд шинэ улсыг эмхлэн байгуулж Чосоны Тайзу (эхний хаан) гэгдэв. Чосон улс ихэнх дээр үеийн улс гүрний адил хаант засагтай улс (эзэнт улс) бaйв. Улсын эзэн нь ван (왕 wang) учир вант улс гэж нарийвчилж ойлгоно.

Курёгийн нийслэл Кэгён (Gaegyeong, өнөө Кэсон) байсан бол шинэ улс Ханян (Hanyang)-д төвлөв. Энэ хот удалгүй "Хансон" (Hanseong), өдгөө Сөүл гэх нэртэй болсон билээ. Сэжун, Сонжун хоёр вангийн үе буюу 1434 он, 1491 онд Зүрчидийг Ялу голоос цааш хоёронтоо ухрааснаар хожмын Чосон, өнөөгийн Солонгосын хил Түмэн гол, Ялу гол гэх тэмээнээс тэмдэгтэй газраар тогтон үлджээ. 1443 онд Сежун ван өмнөдөд "Хангөл" (оросоор Хангыль), умардад "Чосогөл" (оросоор Чосонгыль) гэгдэх Солонгос үсгийг зохиосон нь чухал үйл юм. Гэвч XX зууны хагас хүртэл Солонгост ханз үсэг голлож байжээ. Чусон улсад Күнзийн суртал нийгмийн үнэлэмж, ёс журмын шалгуур байв.

Чосон улсын хүн амын тооны талаар баттай мэдээ байхгүй.^[1] Саяхны нэгэн судалгаанд 1392 оны үед 6 сая, 1750 оны үед 18 сая байсан гэж багцаалжээ. 1810-1850 оны хооронд хүн амын тоо 10%-иар буурсан гэж үзэх нь бас бий.^[2] XX зуун гарч орчин үеийн эмнэлэг нэвтрэхээс өмнө солонгос хүний дундаж нас (дундаж наслалт биш шүү) нь эрэгтэйд 24, эмэгтэйд 26 байжээ.

Чосон хоёр удаа хүчирхэг дайсны өөдөөс тосон байлдсан. Эхлээд Японы цэргийн эрхтэн Тоётоми Хидэёшийн удирдсан тэнгисийн болоод хуурай замын цэргүүд Солонгосын өмнөд нутаг болон Ханьсон, Пён-Ян хоёр том хотыг эзлэж авсан. Үргэлжлээд "кобүксонь" (Geobukseon, «яст мэлхий онгоц», «хуягт онгоц») гэх их буут онгоц бүтээсэн Чосоны далайн жанжин И Сүн-шин Японы хөлөг онгоцуудыг удаа дараалан сүйрүүлэв. Эцэстээ Мин улс Чосонд хамсаж өгч байж Япончуудыг хариулсан энэ дайн 1592-1598 оны хооронд явагджээ.

Хориод жилийн дараа умраас хүчирхэгжсэн нүүдэлчин Зүрчид Мин улстай дайтан ирэв. Уламжлал, соёл, харилцааны үүднээс Чосон Мин улсыг дэмжиж байснаас шалтгаалж 1627 онд Нурхачын төрлийн Амин 3 түмэн цэрэгтэй ирж,^[3] дараа нь 1636 онд 12 түмэн цэрэг Манжаас дайлан Чосоны цэргийг даржээ.^[4] Үр дүнд нь Чосоныхан Мин улсыг бус Манж Чин улсын бүрэн эрхийг хүлээн зөвшөөрч, алба барих болж найрамджээ.^[5] Үүний дараа Японы адилаар гадаад ертөнцөөс ангид дайнгүй амар амгалан 200 жилийг өнгөрөөв.

Европын зэвсгээр зэвсэглэсэн Япон хүчирхэгжин нөлөөлж 1897 онд Солонгосын эзэнт улсыг зарлан ёслуулснаар Чусоны вант улсын үе төгсчээ.

Мөн үзэх

Эх сурвалж

↑ Ch'oe YH, PH Lee & WT de Bary (eds.) (2000), Sources of Korean Tradition: Volume II: From the Sixteenth to the Twentieth Centuries. Columbia University Press, p. 6
↑ Jun SH, JB Lewis & H-R Kang (2008), Korean Expansion and Decline from the Seventeenth to the Nineteenth Century: A View Suggested by Adam Smith. J. Econ. Hist. 68: 244–82.
↑ Kennedy 1943 (leader of the expedition); Ebrey, Walthall & Palais 2006, p. 350 (number of troops).
↑ Ebrey, Walthall & Palais 2006, p. 350.
↑ Lee & de Bary 1997, p. 269.

[1] Ch'oe YH, PH Lee & WT de Bary (eds.) (2000), Sources of Korean Tradition: Volume II: From the Sixteenth to the Twentieth Centuries. Columbia University Press, p. 6

[2] Jun SH, JB Lewis & H-R Kang (2008), Korean Expansion and Decline from the Seventeenth to the Nineteenth Century: A View Suggested by Adam Smith. J. Econ. Hist. 68: 244–82.

[3] Kennedy 1943 (leader of the expedition); Ebrey, Walthall & Palais 2006, p. 350 (number of troops).

[4] Ebrey, Walthall & Palais 2006, p. 350.

[5] Lee & de Bary 1997, p. 269.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ Мөр 1: / Мөр 1: @@
 {{Infobox former country
-|common_name = Чусон Улс
+|common_name = Чосон Улс
 |status = [[вант улс]]
 |government_type = хаант засаг
@@ Мөр 46: / Мөр 46: @@
 }}
-[[1392]] оноос [[1897]] оны хооронд [[Солонгос]]т '''Чусон''' '''[[улс]]''' (засгийн шинжээр нь '''Чусоны вант улс''' гэж бичнэ; {{lang-ko|조선, 朝鮮}}, ''Joseon'', ''Chosŏn''; {{lang-en|Joseon}}, ''Joseon dynasty'', ''Kingdom of Joseon''; {{lang-ru|Династия Чосон}}) оршин тогтнож байв. Өмнө нь байсан [[Курё]] улсын жанжин [[И Сонге|И овогт Сон-ге]] 1388 онд төрийг эргүүлж [[1392]] онд шинэ улсыг эмхлэн байгуулж Чусоны Тайзу (эхний хаан) гэгдэв. Чусон улс ихэнх дээр үеийн улс гүрний адил [[хаант засаг]]тай улс ([[эзэнт улс]]) бaйв. Улсын эзэн нь [[ван]] (왕 ''wang'') учир [[вант улс]] гэж нарийвчилж ойлгоно.
+[[1392]] оноос [[1897]] оны хооронд [[Солонгос]]т '''Чосон''' '''[[улс]]''' (засгийн шинжээр нь '''Чосоны вант улс''' гэж бичнэ; {{lang-ko|조선, 朝鮮}}, ''Joseon'', ''Chosŏn''; {{lang-en|Joseon}}, ''Joseon dynasty'', ''Kingdom of Joseon''; {{lang-ru|Династия Чосон}}) оршин тогтнож байв. Өмнө нь байсан [[Курё]] улсын жанжин [[И Сонге|И овогт Сон-ге]] 1388 онд төрийг эргүүлж [[1392]] онд шинэ улсыг эмхлэн байгуулж Чосоны Тайзу (эхний хаан) гэгдэв. Чосон улс ихэнх дээр үеийн улс гүрний адил [[хаант засаг]]тай улс ([[эзэнт улс]]) бaйв. Улсын эзэн нь [[ван]] (왕 ''wang'') учир [[вант улс]] гэж нарийвчилж ойлгоно.
-Курёгийн нийслэл Кэгён (''Gaegyeong'', өнөө [[Кэсон]]) байсан бол шинэ улс Ханян (''Hanyang'')-д төвлөв. Энэ хот удалгүй "Хансон" (''Hanseong''), өдгөө [[Сөүл]] гэх нэртэй болсон билээ. [[Сэжун ван|Сэжун]], [[Сонжун ван|Сонжун]] хоёр вангийн үе буюу 1434 он, 1491 онд [[Зүрчид]]ийг Ялу голоос цааш хоёронтоо ухрааснаар хожмын Чусон, өнөөгийн Солонгосын хил [[Түмэн гол]], [[Ялу гол]] гэх тэмээнээс тэмдэгтэй газраар тогтон үлджээ. 1443 онд Сежун ван өмнөдөд "Хангөл" (оросоор ''Хангыль''), умардад "Чусонгөл" (оросоор ''Чосонгыль'') гэгдэх [[Солонгос үсэг|Солонгос үсгийг]] зохиосон нь чухал үйл юм. Гэвч [[XX зуун]]ы хагас хүртэл Солонгост [[ханз үсэг]] голлож байжээ. Чусон улсад [[Күнзийн суртал|Күнзийн суртал]] нийгмийн үнэлэмж, ёс журмын шалгуур байв.
+Курёгийн нийслэл Кэгён (''Gaegyeong'', өнөө [[Кэсон]]) байсан бол шинэ улс Ханян (''Hanyang'')-д төвлөв. Энэ хот удалгүй "Хансон" (''Hanseong''), өдгөө [[Сөүл]] гэх нэртэй болсон билээ. [[Сэжун ван|Сэжун]], [[Сонжун ван|Сонжун]] хоёр вангийн үе буюу 1434 он, 1491 онд [[Зүрчид]]ийг Ялу голоос цааш хоёронтоо ухрааснаар хожмын Чосон, өнөөгийн Солонгосын хил [[Түмэн гол]], [[Ялу гол]] гэх тэмээнээс тэмдэгтэй газраар тогтон үлджээ. 1443 онд Сежун ван өмнөдөд "Хангөл" (оросоор ''Хангыль''), умардад "Чосогөл" (оросоор ''Чосонгыль'') гэгдэх [[Солонгос үсэг|Солонгос үсгийг]] зохиосон нь чухал үйл юм. Гэвч [[XX зуун]]ы хагас хүртэл Солонгост [[ханз үсэг]] голлож байжээ. Чусон улсад [[Күнзийн суртал|Күнзийн суртал]] нийгмийн үнэлэмж, ёс журмын шалгуур байв.
-Чусон улсын хүн амын тооны талаар баттай мэдээ байхгүй.<ref>Ch'oe YH, PH Lee & WT de Bary (eds.) (2000), Sources of Korean Tradition: Volume II: From the Sixteenth to the Twentieth Centuries. [[Columbia University Press]], p. 6</ref> Саяхны нэгэн судалгаанд 1392 оны үед 6 сая, 1750 оны үед 18 сая байсан гэж багцаалжээ. 1810-1850 оны хооронд хүн амын тоо 10%-иар буурсан гэж үзэх нь бас бий.<ref>Jun SH, JB Lewis & H-R Kang (2008), ''Korean Expansion and Decline from the Seventeenth to the Nineteenth Century: A View Suggested by Adam Smith''. J. Econ. Hist. 68: 244–82.</ref> XX зуун гарч орчин үеийн эмнэлэг нэвтрэхээс өмнө солонгос хүний дундаж нас (дундаж наслалт биш шүү) нь эрэгтэйд 24, эмэгтэйд 26 байжээ.
+Чосон улсын хүн амын тооны талаар баттай мэдээ байхгүй.<ref>Ch'oe YH, PH Lee & WT de Bary (eds.) (2000), Sources of Korean Tradition: Volume II: From the Sixteenth to the Twentieth Centuries. [[Columbia University Press]], p. 6</ref> Саяхны нэгэн судалгаанд 1392 оны үед 6 сая, 1750 оны үед 18 сая байсан гэж багцаалжээ. 1810-1850 оны хооронд хүн амын тоо 10%-иар буурсан гэж үзэх нь бас бий.<ref>Jun SH, JB Lewis & H-R Kang (2008), ''Korean Expansion and Decline from the Seventeenth to the Nineteenth Century: A View Suggested by Adam Smith''. J. Econ. Hist. 68: 244–82.</ref> XX зуун гарч орчин үеийн эмнэлэг нэвтрэхээс өмнө солонгос хүний дундаж нас (дундаж наслалт биш шүү) нь эрэгтэйд 24, эмэгтэйд 26 байжээ.
-Чусон хоёр удаа хүчирхэг дайсны өөдөөс тосон байлдсан. Эхлээд Японы цэргийн эрхтэн [[Тоётоми Хидэёши]]йн удирдсан тэнгисийн болоод хуурай замын цэргүүд Солонгосын өмнөд нутаг болон [[Сөүл|Ханьсон]], [[Пён-Ян]] хоёр том хотыг эзлэж авсан. Үргэлжлээд "кобүксонь" (''Geobukseon'', «яст мэлхий онгоц», «хуягт онгоц») гэх их буут онгоц бүтээсэн Чусоны далайн жанжин [[И Сүн-шин]] Японы хөлөг онгоцуудыг удаа дараалан сүйрүүлэв. Эцэстээ [[Мин улс]] Чусонд хамсаж өгч байж Япончуудыг хариулсан энэ дайн 1592-1598 оны хооронд явагджээ.
+Чосон хоёр удаа хүчирхэг дайсны өөдөөс тосон байлдсан. Эхлээд Японы цэргийн эрхтэн [[Тоётоми Хидэёши]]йн удирдсан тэнгисийн болоод хуурай замын цэргүүд Солонгосын өмнөд нутаг болон [[Сөүл|Ханьсон]], [[Пён-Ян]] хоёр том хотыг эзлэж авсан. Үргэлжлээд "кобүксонь" (''Geobukseon'', «яст мэлхий онгоц», «хуягт онгоц») гэх их буут онгоц бүтээсэн Чосоны далайн жанжин [[И Сүн-шин]] Японы хөлөг онгоцуудыг удаа дараалан сүйрүүлэв. Эцэстээ [[Мин улс]] Чосонд хамсаж өгч байж Япончуудыг хариулсан энэ дайн 1592-1598 оны хооронд явагджээ.
-Хориод жилийн дараа умраас хүчирхэгжсэн нүүдэлчин [[Зүрчид]] Мин улстай дайтан ирэв. Уламжлал, соёл, харилцааны үүднээс Чусон Мин улсыг дэмжиж байснаас шалтгаалж 1627 онд [[Нурхач]]ын төрлийн [[Амин]] 3 түмэн цэрэгтэй ирж,<ref>{{harvnb|Kennedy|1943|}} (leader of the expedition); {{harvnb|Ebrey|Walthall|Palais|2006|p=350}} (number of troops).</ref> дараа нь 1636 онд 12 түмэн цэрэг [[Манж]]аас дайлан Чусоны цэргийг даржээ.<ref>{{harvnb|Ebrey|Walthall|Palais|2006|p=350}}.</ref> Үр дүнд нь Чусоныхан Мин улсыг бус [[Манж Чин улс]]ын бүрэн эрхийг хүлээн зөвшөөрч, алба барих болж найрамджээ.<ref>{{harvnb|Lee|de Bary|1997|p=269}}.</ref> Үүний дараа Японы адилаар гадаад ертөнцөөс ангид дайнгүй амар амгалан 200 жилийг өнгөрөөв.
+Хориод жилийн дараа умраас хүчирхэгжсэн нүүдэлчин [[Зүрчид]] Мин улстай дайтан ирэв. Уламжлал, соёл, харилцааны үүднээс Чосон Мин улсыг дэмжиж байснаас шалтгаалж 1627 онд [[Нурхач]]ын төрлийн [[Амин]] 3 түмэн цэрэгтэй ирж,<ref>{{harvnb|Kennedy|1943|}} (leader of the expedition); {{harvnb|Ebrey|Walthall|Palais|2006|p=350}} (number of troops).</ref> дараа нь 1636 онд 12 түмэн цэрэг [[Манж]]аас дайлан Чосоны цэргийг даржээ.<ref>{{harvnb|Ebrey|Walthall|Palais|2006|p=350}}.</ref> Үр дүнд нь Чосоныхан Мин улсыг бус [[Манж Чин улс]]ын бүрэн эрхийг хүлээн зөвшөөрч, алба барих болж найрамджээ.<ref>{{harvnb|Lee|de Bary|1997|p=269}}.</ref> Үүний дараа Японы адилаар гадаад ертөнцөөс ангид дайнгүй амар амгалан 200 жилийг өнгөрөөв.
 Европын зэвсгээр зэвсэглэсэн Япон хүчирхэгжин нөлөөлж 1897 онд [[Солонгосын эзэнт улс]]ыг зарлан ёслуулснаар Чусоны вант улсын үе төгсчээ.