Монголын буддизм

Монголын буддизм нь Хүннү гүрний үеэс эхтэй бөгөөд 1990 оны Ардчилсан хувьсгалын дараагаар сүүлийн сэргэлт эхэлсэн юм. 2010 оны байдлаар Монголын хүн амын 53 хувь Буддын шашин шүтдэг гэжээ.

Үечлэл

Монгол оронд буддын шашны дэлгэрэлтийг гурван үе болгодог.

Түмэнхэн ноён (1558-1640)

Монголын нэг том ноён Халхын Автай сайн ханы дүү Түмэнхэн ноён (хожмийн сайн ноён хан аймгийн өвөг) Монгол Далай ламаа өмгөөлөн Түвдэд цэрэглэн орсон боловч үймээн дарагдан, Далай лам үхсэн байсан тул түүний шарилын ажилд 10,000 лан мөнгө өргөн буцсанаас [18,28x] харахад Потала ордноос авахуулаад өдий төдий Түвдийн сүм хийдүүд тэр цаг үед баригдсан нь тохиолдол биш аж. Эндээс Монгол орны буян, заяаны хүчээр энэ ордон, сүм хийдүүд босжээ гээд хэлэхэд хилсдэхгүй. Харин өглөгийн эзэн болсон өгөөмөр сэтгэлтэй Монгол орон нь ядууран буурсаар хорьдугаар зууны эхээр шавар, гуулин бурханы цуглуулгатай, Монгол бичиг үсгээ гадарладаг хүн ховор мөртлөө энгийн хүн байтугай лам нар нь ч өөрсдөө ойлгодоггүй Түвд тарнийг хэн хүнгүй сайн цээжилсэн үндэстэн болж хувиржээ.

Петр хааны шинэчлэлээр Орос оронд барууныхныг ашиглан хөгжиж байсны дагуу 1719 онд Хятадад элчээр нь очиж байсан Европын тэргүүн гүрний иргэн Скот угсаатай Жон Белл (1691-1780) Монгол орноор дайран Бээжин орох замдаа “ … Эдгээр хүмүүс эрх чөлөөнд их дуртай… “[20, 22 х] хэмээн өөрийн хэвлүүлсэн тэмдэглэлдээ онцолж байсан бол ХХ зууны эхээр Монгол орноор заншилан тэнүүчилж байсан Европын хамгийн хоцрогдмол гүрэн Оросын тагнуул, туршуулуудын аль ч бүтээлд мохож, мөхөж байгаа ноомой хүлцэнгүй Монголын ард түмнийг дүрслэн, эзгүй шахуу болж байгаа ар Монголын газар нутагт санаархах Оросын империализмийн сувдаг шунал тачаалыг өдөөж байсан түүхтэй. Хэдийгээр Түвдийн буддизм Монгол оронд хүчтэй нэвтэрч эхэлсэн авч их гүрнээсээ өвлөсөн соёлын том тогооны шавхруу болж үлдсэн шашны нэр томьёогоо хэрэглэж, Түвд нэр томьёог тэр болгон хэрэглэлгүй, Самгард хэлээс авсан үгнүүдээрээ ашиглан хуучны орчуулгынхаа уламжлалыг хадгалж байсан байна.

Мөн үзэх

• Монголд Бурханы шашин дэлгэрсэн түүх
• Гаутама Будда
• Далай лам
• Жавзандамба хутагт
• Занабазар

Ашигласан эх сурвалжууд

• Peter, Harvey. 2000. An Introduction To Buddhist Ethics. New York: Cambridge University Press.2010 оны 1 дугаар сар 18-нд хандав. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mg.html
• Alice Getty. 1914. The Gods of northern buddism. Oxford. Lindtner, C. 1987. Nagarjuniana. Motilal. Conze, Edward. 1993. A Short History of Buddhism. Oneworld. 2010 оны 2 дугаар сар 2-нд хандав. http://www.buddhism-dict.net/ddb/
• Редактор Жамсран, Л. 2003. Монгол улсын түүх: Гуравдугаар боть. Улаанбаатар: Адмон
• John, Man. 2007. Kublai Khan. Great Britain: Bantam Press
• Редактор Цэвээндорж, Д. 2003. Монгол улсын түүх: Тэргүүн боть. Улаанбаатар: Адмон
• Редактор Далай, Ч. Ишдорж, Ц 2003. Монгол улсын түүх: Дэд боть. Улаанбаатар: Адмон
• John C. Huntington, Dina Bangdel, Robert A. F. Thurman. 2003. The Circle of Bliss: Buddhist Meditational Art. Belgium: Serindia Publication John, Man. 2008. The Great Wall. Britain: Bantam Press
• Felipe, Ferncindez-Armes. 2001. Civilizations : culture, ambition, and the transformation of nature. New York: The Free Press
• Саган Цэцэн. 1961. Эрдэнийн товч. Улаанбаатар.
• Яно Жиничи. 1925. Киндай Моко ши кэнкю (Орчин үеийн монголын түүхийн судалгаа). Токио
• Гонгор, Д. 1970. Халх товчоон: нэгдүгээр боть. Улаанбаатар
• Гонгор, Д. 1970. Халх товчоон: хоёрдугаар боть. Улаанбаатар
• Нацагдорж, Ш. 1963. Халхын түүх. Улаанбаатар:СНХК
• Бум-Очир, Д. Хайлж буй Дээд Монгол. http://www.mongolia800.mn/24tsag/2006/07/08/1277 2010 оны 3 дугаар сар 17-нд хандав.
• Peter, C. Perdue. 2005. China Marches West: The Qing Conquest of Central Eurasia. London: Harvard University Press
• Грум-Гржимайло, Г.Е. 1926. Том 2. Западная Монголия и Урянхайский край. Ленинград Лувсанчойдон. 1981. Монголын зан аалийн ойлбор. Хөх хот 2010 оны 4 дугаар сар 30 –нд хандав. http://kalachakranet.org/kalachakra_tantra_jonang_history.html
• Редактор Болдбаатар, Ж. 2003. Монгол улсын түүх: Tавдугаар боть. Улаанбаатар: Адмон