Алтан хан: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
altanbulag
Tags: Reverted Visual edit Mobile edit Mobile web edit
б 192.82.77.85 (яриа)-н хийсэн засваруудыг Munkhzaya.E-ий хийсэн сүүлийн засварт буцаан шилжүүллээ.
Tag: Rollback
Мөр 1: Мөр 1:
{{Хаан
|name = Алтан хан
|title = '''Түмэдийн Мянган алтан хүрднийг эргүүлэгч Чакраварди сэцэн хаан, Шүнь-и ван (順義王) '''
|image = [[Зураг:Altan Khan.jpg|thumb| Алтан хан]]
|caption =
|reign = 1542-1582
|coronation =
|suc-type =
|full name = Анда?
|lang1 =
|name1 =
|predecessor = байхгүй
|successor = [[Сэнгэдүүрэн хан|Сэнгэдүүрэн]]
|heir =
|crown prince =
|queen = [[Жүнхэн хатан]]
|consort =
|spouse =
|issue = [[Сэнгэдүүрэн хан]], Буян тайж, Төвөд тайж, Бинтү тайж, Баарин тайж, Будашири тайж,
|royal house = [[Боржигин]]
|royal anthem =
|royal motto =
|father = [[Барсболд хаан]]
|mother = [[Бодон хатан]]
|temple name =
|era date =
|date of birth = 1507 оны 12 сар<ref>Чакраварди Алтан Ханы Тууж. УБ., 2006.т.15</ref>
|place of birth =
|date of death = 1581 оны 12 сар<ref>[[Чакраварди Алтан ханы тууж|Чакраварди Алтан ханы туужид]] ''"...Цагаан могой жилийн хөхлөр сарын 19-нөө барс өдөрт Хан эзэн далан таван насандаа тахиа цагт...тэнгэрийн газраа өөд болсон"'' гэж бичжээ.</ref><ref>Чакраварди Алтан Ханы Тууж. УБ., 2006.т.63</ref>
|place of death = [[Шар мөрөн (Хатан гол)|Хатан гол]]
|buried = Харагуна ханы өлгөд онголов<ref>Чакраварди Алтан Ханы Тууж. УБ., 2006.т.66</ref>
|}}
[[Түмэд]]ийн '''Алтан хан''' ([[1507]] - [[1582]]) нь Түмэдийн захирагч бөгөөд Монголын баруун түмэнг удирдаж байсан алтан ургийн хан юм. Тэрээр [[Батмөнх Даян хаан]]ы ач, [[Барсболд хаан]]ы хоёр дахь хүү төдийгүй Мөнгөн хэмээх ихэр охин дүүтэй. Жинхэнэ нэрийг нь '''Анд''' гэдэг.
[[Түмэд]]ийн '''Алтан хан''' ([[1507]] - [[1582]]) нь Түмэдийн захирагч бөгөөд Монголын баруун түмэнг удирдаж байсан алтан ургийн хан юм. Тэрээр [[Батмөнх Даян хаан]]ы ач, [[Барсболд хаан]]ы хоёр дахь хүү төдийгүй Мөнгөн хэмээх ихэр охин дүүтэй. Жинхэнэ нэрийг нь '''Анд''' гэдэг.


Түүний ах [[Гүнбилиг]] нь [[Ордос]]ыг захирч байжээ. Ах нь 1542 онд нас нөгчсөний дараа Алтан Баруун түмэнг ерөнхийд нь удирдах болж, "Түшээт сэцэн хан" цолтой болсон байна.
Түүний ах [[Гүнбилиг]] нь [[Ордос]]ыг захирч байжээ. Ах нь 1542 онд нас нөгчсөний дараа Алтан Баруун түмэнг ерөнхийд нь удирдах болж, "Түшээт сэцэн хан" цолтой болсон байна.

[[Цахар]]т сууж байсан [[Боди Алаг хаан]] 1547 онд нас барахад, түүний орыг залгасан Дарайсун Гүдэн хаанд Алтан шахалт үзүүлсээр "Гэгээн хан" цолтой болж чаджээ. Түүний захирч байсан Ордос буюу [[Шар мөрөн|Шар мөрний]] эрэг хавь нь [[Ойрад]], [[Хятад]], [[Төвд]]тэй харилцах зангилаа болж байсныхаа хувьд түүний нэр нөлөөг ихэсгэж байснаас гадна янз бүрийн соёлуудтай харьцах боломжийг олгож байв.


Тэрээр одоогийн [[Өвөр Монгол]]ын нийслэл [[Хөх хот]]ыг үндэслэн байгуулсан юм. Мөн тэрээр [[Төвөдийн Буддын шашин|Төвөдийн Буддын шашныг]] Монголд нэвтрэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэснээрээ [[Монголын түүх]]энд үлдсэн. Монголын анхны Буддын сүм хийд болох Тэгчин Чонхорыг Хөх хотод чухам Алтан хан байгуулсан аж. Мөн 1586 онд [[Абтай Сайн хан]]ы дэмжлэгтэйгээр хуучин [[Их Монгол Улс]]ын нийслэл [[Хархорум]]ын ойролцоо [[Эрдэнэ-Зуу хийд]]ийг байгуулжээ.
Тэрээр одоогийн [[Өвөр Монгол]]ын нийслэл [[Хөх хот]]ыг үндэслэн байгуулсан юм. Мөн тэрээр [[Төвөдийн Буддын шашин|Төвөдийн Буддын шашныг]] Монголд нэвтрэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэснээрээ [[Монголын түүх]]энд үлдсэн. Монголын анхны Буддын сүм хийд болох Тэгчин Чонхорыг Хөх хотод чухам Алтан хан байгуулсан аж. Мөн 1586 онд [[Абтай Сайн хан]]ы дэмжлэгтэйгээр хуучин [[Их Монгол Улс]]ын нийслэл [[Хархорум]]ын ойролцоо [[Эрдэнэ-Зуу хийд]]ийг байгуулжээ.


Цэрэг зэвсгийн хувьд Алтан хан нь [[Мин улс]]ыг сандаргах хүчтэй байв. Тэрээр 1529, 1530, 1542 онуудад Хятад руу довтолж ихээхэн олзтой буцаж байсан бөгөөд 1550 онд [[Цагаан хэрэм|Цагаан хэрмийг]] давж, [[Бээжин]]д нэвтэрч зарим дүүргүүдийг шатааж тухайн үед хориотой хотодоо суугаа хаанд нь бичиг хүргүүлж буулт хийлгэж тохиролцоонд хүрч байжээ.Өөрийн харьят харьцангуй цөөн цэргийг удирдан Нангиадуутай байлдах бүртээ ялалт байгуулж байсныг нь бодоход цэрэг дайны эрдэмд гаргууд нэгэн байжээ. Түүний цэрэг тухайн үеийн нийт монголын цэргийн хүчний дөрөвний нэгд ч хүрэхгүй байсан билээ. Алтан хаан бээжинг эзэлсэн боловч тохиролцоонд сайн хүрээгүй мөртлөө нутгийн зүг жолоо залсан нь одоо хүртэл тодорхойгүй байдаг. Магадгүй өөрийн цөөн цэргээр уран аргаар ялалт байгуулсан болхоор хэт цөөхөн цэрэгтэйгээ мэдэгдэхээс болгоомжилж мөн давуу талаа удаан хадгалж чадахгүйгээ өөрөө сайн мэдэж байсан болхоор тийм шийдвэр гаргасан байх. Хятадын хаан 1571 онд түүнтэй найрамдлын гэрээ байгуулж, адуугаар торго дурдан сольж авах наймааг зөвшөөрч байсан түүхтэй.
Цэрэг зэвсгийн хувьд Алтан хан нь [[Мин улс]]ыг сандаргах хүчтэй байв. Тэрээр 1529, 1530, 1542 онуудад Хятад руу довтолж ихээхэн олзтой буцаж байсан бөгөөд 1550 онд [[Цагаан хэрэм|Цагаан хэрмийг]] давж, [[Бээжин]]д нэвтэрч зарим дүүргүүдийг шатааж тухайн үед хориотой хотодоо суугаа хаанд нь бичиг хүргүүлж буулт хийлгэж тохиролцоонд хүрч байжээ.Өөрийн харьят харьцангуй цөөн цэргийг удирдан Нангиадуутай байлдах бүртээ ялалт байгуулж байсныг нь бодоход цэрэг дайны эрдэмд гаргууд нэгэн байжээ. Түүний цэрэг тухайн үеийн нийт монголын цэргийн хүчний дөрөвний нэгд ч хүрэхгүй байсан билээ. Алтан хаан бээжинг эзэлсэн боловч тохиролцоонд сайн хүрээгүй мөртлөө нутгийн зүг жолоо залсан нь одоо хүртэл тодорхойгүй байдаг. Магадгүй өөрийн цөөн цэргээр уран аргаар ялалт байгуулсан болхоор хэт цөөхөн цэрэгтэйгээ мэдэгдэхээс болгоомжилж мөн давуу талаа удаан хадгалж чадахгүйгээ өөрөө сайн мэдэж байсан болхоор тийм шийдвэр гаргасан байх. Хятадын хаан 1571 онд түүнтэй найрамдлын гэрээ байгуулж, адуугаар торго дурдан сольж авах наймааг зөвшөөрч байсан түүхтэй. Түүний хийсэн удаа дараагийн амжилттай довтолгоо нь цаашид Мин улсыг уналтанд хүргэж, Манж нарт ялагдах гол урьдаж нөхцөлийг бүрдүүлжээ.


1582 онд Алтан хан таалал төгсөхөд түүнийг хүү [[Сэнгэ Дүүрэн]] нь залгамжилжээ. Мөн ач хүү Ёндонжамц нь [[4-р Далай лам]]аар тодорч байсан түүхтэй.
1582 онд Алтан хан таалал төгсөхөд түүнийг хүү [[Сэнгэ Дүүрэн]] нь залгамжилжээ. Мөн ач хүү Ёндонжамц нь [[4-р Далай лам]]аар тодорч байсан түүхтэй.

23:47, 22 Гуравдугаар сар 2022-ий байдлаарх засвар

Алтан хан
Түмэдийн Мянган алтан хүрднийг эргүүлэгч Чакраварди сэцэн хаан, Шүнь-и ван (順義王)
Алтан хан
Хаанчлал1542-1582
Бүтэн нэрАнда?
Төрсөн огноо1507 оны 12 сар[1]
Өнгөрсөн огноо1581 оны 12 сар[2][3]
Өнгөрсөн газарХатан гол
Өмнөхбайхгүй
УдаахСэнгэдүүрэн
Их хатанЖүнхэн хатан
ХүүхэдСэнгэдүүрэн хан, Буян тайж, Төвөд тайж, Бинтү тайж, Баарин тайж, Будашири тайж,
ЭцэгБарсболд хаан
ЭхБодон хатан
Ургийн овогБоржигин

Түмэдийн Алтан хан (1507 - 1582) нь Түмэдийн захирагч бөгөөд Монголын баруун түмэнг удирдаж байсан алтан ургийн хан юм. Тэрээр Батмөнх Даян хааны ач, Барсболд хааны хоёр дахь хүү төдийгүй Мөнгөн хэмээх ихэр охин дүүтэй. Жинхэнэ нэрийг нь Анд гэдэг.

Түүний ах Гүнбилиг нь Ордосыг захирч байжээ. Ах нь 1542 онд нас нөгчсөний дараа Алтан Баруун түмэнг ерөнхийд нь удирдах болж, "Түшээт сэцэн хан" цолтой болсон байна.

Цахарт сууж байсан Боди Алаг хаан 1547 онд нас барахад, түүний орыг залгасан Дарайсун Гүдэн хаанд Алтан шахалт үзүүлсээр "Гэгээн хан" цолтой болж чаджээ. Түүний захирч байсан Ордос буюу Шар мөрний эрэг хавь нь Ойрад, Хятад, Төвдтэй харилцах зангилаа болж байсныхаа хувьд түүний нэр нөлөөг ихэсгэж байснаас гадна янз бүрийн соёлуудтай харьцах боломжийг олгож байв.

Тэрээр одоогийн Өвөр Монголын нийслэл Хөх хотыг үндэслэн байгуулсан юм. Мөн тэрээр Төвөдийн Буддын шашныг Монголд нэвтрэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэснээрээ Монголын түүхэнд үлдсэн. Монголын анхны Буддын сүм хийд болох Тэгчин Чонхорыг Хөх хотод чухам Алтан хан байгуулсан аж. Мөн 1586 онд Абтай Сайн ханы дэмжлэгтэйгээр хуучин Их Монгол Улсын нийслэл Хархорумын ойролцоо Эрдэнэ-Зуу хийдийг байгуулжээ.

Цэрэг зэвсгийн хувьд Алтан хан нь Мин улсыг сандаргах хүчтэй байв. Тэрээр 1529, 1530, 1542 онуудад Хятад руу довтолж ихээхэн олзтой буцаж байсан бөгөөд 1550 онд Цагаан хэрмийг давж, Бээжинд нэвтэрч зарим дүүргүүдийг шатааж тухайн үед хориотой хотодоо суугаа хаанд нь бичиг хүргүүлж буулт хийлгэж тохиролцоонд хүрч байжээ.Өөрийн харьят харьцангуй цөөн цэргийг удирдан Нангиадуутай байлдах бүртээ ялалт байгуулж байсныг нь бодоход цэрэг дайны эрдэмд гаргууд нэгэн байжээ. Түүний цэрэг тухайн үеийн нийт монголын цэргийн хүчний дөрөвний нэгд ч хүрэхгүй байсан билээ. Алтан хаан бээжинг эзэлсэн боловч тохиролцоонд сайн хүрээгүй мөртлөө нутгийн зүг жолоо залсан нь одоо хүртэл тодорхойгүй байдаг. Магадгүй өөрийн цөөн цэргээр уран аргаар ялалт байгуулсан болхоор хэт цөөхөн цэрэгтэйгээ мэдэгдэхээс болгоомжилж мөн давуу талаа удаан хадгалж чадахгүйгээ өөрөө сайн мэдэж байсан болхоор тийм шийдвэр гаргасан байх. Хятадын хаан 1571 онд түүнтэй найрамдлын гэрээ байгуулж, адуугаар торго дурдан сольж авах наймааг зөвшөөрч байсан түүхтэй. Түүний хийсэн удаа дараагийн амжилттай довтолгоо нь цаашид Мин улсыг уналтанд хүргэж, Манж нарт ялагдах гол урьдаж нөхцөлийг бүрдүүлжээ.

1582 онд Алтан хан таалал төгсөхөд түүнийг хүү Сэнгэ Дүүрэн нь залгамжилжээ. Мөн ач хүү Ёндонжамц нь 4-р Далай ламаар тодорч байсан түүхтэй.

Гэр бүл

Ах дүүс

  1. Гүнбилиг мэргэн жонон
  2. Лабуг тайж
  3. Баясхал хүндлэн хан
  4. Нарийн тайж
  5. Будадарадун тайж
  6. Мөнгөн авхай: Алтан ханы ихэр

Хатад

  1. Жүнхэн хатан

Хөвгүүд

  1. Сэнгэдүүрэн хан
  2. Баян баатар тайж
  3. Төвөд тайж
  4. Галт ноён
  5. Бинт илдэн тайж
  6. Далад хөлөг тайж
  7. Будашири тайж, 1569 онд Жүнхэн хатнаас төрсөн.
  8. Гончиг тайж
  9. Жамц тайж

Охид

  1. Манзушири авхай[4], 1568 оны шар луу жилд Ойрадын Хиргуд отогийн Жигэхэн агагийн хүү Бөхүүдэйд соёрхов.
  2. Сүмбэр авхай[5], 1568 оны шар луу жилд Ойрадын Хиргуд отгийн Жигэхэн агагийн хүү Эхэй чинсанд соёрхов.
Өмнөх
байхгүй
Түмэдийн алтан хүрднийг эргүүлэгч Чакраварди сэцэн хаан
1542—1581 он
Дараах
Сэнгэдүүрэн хан

Эшлэл

  1. Чакраварди Алтан Ханы Тууж. УБ., 2006.т.15
  2. Чакраварди Алтан ханы туужид "...Цагаан могой жилийн хөхлөр сарын 19-нөө барс өдөрт Хан эзэн далан таван насандаа тахиа цагт...тэнгэрийн газраа өөд болсон" гэж бичжээ.
  3. Чакраварди Алтан Ханы Тууж. УБ., 2006.т.63
  4. Чакраварди Алтан Ханы Тууж. УБ., 2006.т.29
  5. Чакраварди Алтан Ханы Тууж. УБ., 2006.т.29