Чимкент: Засвар хоорондын ялгаа

Browse history interactively
← Өмнөх өөрчлөлтДараагийн ялгаа →
Content deleted Content added
VisualWikitext
No edit summary
Мөр 20: Мөр 20:
|аль_улс_эсвэл = {{KAZ2}}
|аль_улс_эсвэл = {{KAZ2}}
|нэгдүгээр_зэргийн_нэгж = [[Казахстан#Засаг захиргааны хуваарь|Муж, аймаг]]
|нэгдүгээр_зэргийн_нэгж = [[Казахстан#Засаг захиргааны хуваарь|Муж, аймаг]]
|нэгдүгээр_зэргийн_нутаг = [[Өмнөд Казахстан муж|Өмнө Казахстан]]
|нэгдүгээр_зэргийн_нутаг = [[Өмнөд Казахстан муж|Өмнөд Казахстан]]
|хоёрдугаар_зэргийн_нэгж = [[Казахстан#Засаг захиргааны хуваарь|Мужийн хот]]
|хоёрдугаар_зэргийн_нэгж = [[Казахстан#Засаг захиргааны хуваарь|Мужийн хот]]
|хоёрдугаар_зэргийн_нутаг = '''Шымкент'''
|хоёрдугаар_зэргийн_нутаг = '''Шымкент'''
Мөр 62: Мөр 62:


== Түүх ==
== Түүх ==
Шымкентэд XII зуунаас хүмүүс суурьшсан. 10 км зайтай байдаг [[Сайрам]] орох [[Торгоны зам]]ыг хамгаалж байжээ. Түрэг болон согдын хооронд арилжаа наймаа хийгддэг байв. Дараагийн зуудад умард өмнөдийн нүүдэлчин ард түмэн ээлжлэн хянаж байгаад [[Хоканд]], 1810 онд [[Бухарын Эмират Улс|Бухар]], 1‍864 онд [[Оросын эзэнт гүрэн|Хаант Оросын]] мэдэлд оржээ. 1914 онд «Черняев» гэж нэртэй болсон ч 1924 хуучин нэр сэргэв. 1930-аад оноос эхлэн онцгойрч 1940-өөд онд дайны техник, 1950-аад оноос бүх төрлийн аж үйлдвэр эрчимтэй баригдаж, хүн ам олширжээ. 1967 онд нэг үймээн болж байсан. 1992 онд Хасаг улсын төрийн шийдвэрээр «Шымкент» болгосон ч Хасаг улсын гадна, зарим хэлнээ «Чимкент» нь байсаар байна.
Шымкентэд XII зуунаас хүмүүс суурьшсан. 10 км зайтай байдаг [[Сайрам]] орох [[Торгоны зам]]ыг хамгаалж байжээ. Түрэг болон согдын хооронд арилжаа наймаа хийгддэг байв. Дараагийн зуудад умард өмнөдийн нүүдэлчин ард түмэн ээлжлэн хянаж байгаад [[Хоканд]], 1810 онд [[Бухарын Эмират Улс|Бухар]], 1‍864 онд [[Оросын эзэнт гүрэн|Хаант Оросын]] мэдэлд оржээ. 1914 онд «Черняев» гэж нэртэй болсон ч 1924 хуучин нэр сэргэв. 1930-аад оноос эхлэн онцгойрч 1940-өөд онд дайны техник, 1950-аад оноос бүх төрлийн аж үйлдвэр эрчимтэй баригдаж, хүн ам олширжээ. 1967 онд нэг үймээн болж байсан. 1992 онд Казахстан улсын төрийн шийдвэрээр «Шымкент» болгосон ч Казахстан улсын гадна, зарим хэлнээ «Чимкент» нь байсаар байна.


== Цаг агаар ==
== Цаг агаар ==
Мөр 169: Мөр 169:
* [[сарт]] (үндсэндээ узбек) — 84.6 %
* [[сарт]] (үндсэндээ узбек) — 84.6 %
* орос — 5.7 %
* орос — 5.7 %
* ''киргиз-кайсак'' ([[хасаг]]) — 4.0 %
* ''киргиз-кайсак'' ([[хасагууд]]) — 4.0 %
* [[украйн үндэстэн|украйн]] — 1.8 %
* [[украинчууд|украин]] — 1.8 %
* [[еврей үндэстэн|еврей]] — 1.6 % байв.
* [[еврейчүүд |еврей]] — 1.6 % байв.


Харин одооны Шимкентийн хүн ардыг 2011 онд тоолоход 629,069 байжээ.<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2011/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/12_2010-%D0%91-15-18-%D0%93.rar Численность населения РК по отдельным этносам]</ref> Үүнд:
Харин одооны Шимкентийн хүн ардыг 2011 онд тоолоход 629,069 байжээ.<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2011/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/12_2010-%D0%91-15-18-%D0%93.rar Численность населения РК по отдельным этносам]</ref> Үүнд:
* [[хасаг үндэстэн]] — 64.8%
* [[хасагууд|хасаг үндэстэн]] — 64.8%
* [[орос үндэстэн]] — 14.5%
* [[оросууд|орос үндэстэн]] — 14.5%
* [[узбек үндэстэн]] — 13.7%
* [[узбекчүүд|узбек үндэстэн]] — 13.7%
* [[азербайжан үндэстэн]] — 1.8% байна. Хүн амын ихэнх нь орос (74%), хасаг (72%) хэлтэй.
* [[азербайжанчууд|азербайжан үндэстэн]] — 1.8% байна. Хүн амын ихэнх нь орос (74%), хасаг (72%) хэлтэй.

{{Олон нэр харьцуулах
|худаммонгол =
|тодмонгол =
|буриадкирилл =
|монголкирилл = Шымкент <br> Чимкент
|халимагкирилл =
|англи = [[:en:Shymkent|Shymkent]] <br> Chimkent (хуучин)
|орос = [[:ru:Шымкент|Шымкент]] <br> Чимкент (хуучин)
|хасаг = [[:kk:Шымкент|Шымкент]]
|хиргис = [[:ky:Чымкент|Чымкент]]
|узбек = [[:uz:Chimkent|Chimkent]]
|хятад =
|тэмдэглэл =
}}


== Зураг ==
== Зураг ==

12:26, 14 Зургаадугаар сар 2022-ий байдлаарх засвар

Чимкент хот
мужийн хот
Гудамж, өргөн чөлөө хоёрын уулзвар,
түүний цаадах «Мега» их дэлгүүр
Гудамж, өргөн чөлөө хоёрын уулзвар,
түүний цаадах «Мега» их дэлгүүр

Сүлд тэмдэг
Чимкент is located in Казахстан
Шымкент
Шымкент
Хасаг орон дахь Шымкент хот
Улс орон Казахстан Казахстан (БНКазУ)
Муж, аймаг Өмнөд Казахстан
Мужийн хот Шымкент
Газар нутаг 347 км²
Газрын байц д.т.д. 506 м
Хүн ам (2020) 1.004.200
Ард түмэн Хасаг үндэстэн (64.8%)
Орос үндэстэн (14.5%)
Узбек үндэстэн (13.7%)
Нутгийн олон Шымкентийнхэн
Түүх XII зуун  — суурин үүссэн
хуучин нэрс - Чимкент,
Черняев, Неджикет
Цагийн бүс Казахстаны үндсэн цаг (ГЦ+6)
Утасны дуг. +7 7252
Цахим хуудас shymkent.gov.kz

Шымкент (хас. Шымкент) ( үзбек. Чимкент ) гэж Казахстан буюу Казахстан улсын Өмнөд Казахстан мужийн засаг захиргааны төв. Узбекистантай хиллэх өмнөд хилд оршдог. Хүн амын тоогоор Алматы, Астанагийн дараа 3-рт орно. 2020 оны байдлаар 1 сая хүн амтай.

Казахууд Шымкент ( Shymkent ) , Узбекууд Чимкент ( Chimkent ) гэж дууддаг. Чимкент нэр нь Согд хэлний “chim” буюу ширэг, “ kent “ буюу хот гэсэн үгнээс гаралтай.

Нэр

Орос, Зөвлөлтийн үед Чимкент гэдэг байв. Монгол, орос үгний «чи..»-г хасагаар «шы..» гэж бичдэгийг анзаарвал монголоор «Чимкент» гэж үргэлжлүүлэх нь зөв.

«Кент» гэдэг нь хот тосгон гэсэн утгатай олон хэлнээ байгаа нийтлэг үг, харин «шым»-ийн утга нь иран гаралтай хэлээр цэцэрлэгт хүрээлэн гэсэн утгатай.

Байршил

Шымкент хот Алматаас баруун зүгт 690 километр, Узбекийн Ташкентаас хойд зүгт 120 километр зайтай байрладаг ба Сибирь-Туркестаны төмөр замын томоохон өртөө болдог.

Түүх

Шымкентэд XII зуунаас хүмүүс суурьшсан. 10 км зайтай байдаг Сайрам орох Торгоны замыг хамгаалж байжээ. Түрэг болон согдын хооронд арилжаа наймаа хийгддэг байв. Дараагийн зуудад умард өмнөдийн нүүдэлчин ард түмэн ээлжлэн хянаж байгаад Хоканд, 1810 онд Бухар, 1‍864 онд Хаант Оросын мэдэлд оржээ. 1914 онд «Черняев» гэж нэртэй болсон ч 1924 хуучин нэр сэргэв. 1930-аад оноос эхлэн онцгойрч 1940-өөд онд дайны техник, 1950-аад оноос бүх төрлийн аж үйлдвэр эрчимтэй баригдаж, хүн ам олширжээ. 1967 онд нэг үймээн болж байсан. 1992 онд Казахстан улсын төрийн шийдвэрээр «Шымкент» болгосон ч Казахстан улсын гадна, зарим хэлнээ «Чимкент» нь байсаар байна.

Цаг агаар

Шымкент
Уур амьсгалын диаграмм
123456789101112
 
 
73
 
4
-5
 
 
70
 
7
-3
 
 
83
 
13
3
 
 
69
 
19
8
 
 
56
 
25
13
 
 
16
 
30
17
 
 
12
 
33
19
 
 
4
 
32
18
 
 
10
 
27
13
 
 
41
 
19
7
 
 
67
 
12
2
 
 
75
 
6
-3
Температур °C,  Тунадас мм
Эх сурвалж: pogodaiklimat.ru, www.weather-atlas.com
Сарын дундаж температур болон хур тунадасны хэмжээ: Шымкент
1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар
Маx. Температур (°C) 4.1 6.6 12.9 19.2 25.1 30.0 32.7 32.1 27.2 18.8 12.1 6.0 Ø 19
Мин. Температур (°C) −4.8 −2.7 3.0 8.3 12.9 16.7 19.1 17.9 12.8 6.6 1.7 −3.1 Ø 7.4
Температур (°C) −0.7 1.6 7.6 13.6 19.1 23.7 26.3 25.3 19.9 12.3 6.4 0.9 Ø 13.1
Тунадас (мм) 73 70 83 69 56 16 12 4 10 41 67 75 Σ 576
Нартай цаг (h/d) 4 5 6 7 10 12 12 12 10 7 5 4 Ø 7.8
Бороотой өдөр (d) 10 9 11 10 7 4 2 2 2 5 8 10 Σ 80
Агаарын чийгшил (%) 75 73 67 63 56 44 39 34 39 55 69 75 Ø 57.3
Т
е
м
п
е
р
а
т
у
р
4.1
−4.8
6.6
−2.7
12.9
3.0
19.2
8.3
25.1
12.9
30.0
16.7
32.7
19.1
32.1
17.9
27.2
12.8
18.8
6.6
12.1
1.7
6.0
−3.1
1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар
Хур тунадас
Х
у
р

т
у
н
а
д
а
с 		73
70
83
69
56
16
12
4
10
41
67
75
  1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар

Хүн ам

Чимкент хотод 1897 онд 11,194 хүн оршин сууж байсан.[1] Үүнд:

Харин одооны Шимкентийн хүн ардыг 2011 онд тоолоход 629,069 байжээ.[2] Үүнд:

Зураг

Мөн үзэх

Цахим холбоос

 Commons: Schymkent – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан

Лавлах холбоос

  1. ↑ Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г.
  2. ↑ Численность населения РК по отдельным этносам
"https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Чимкент&oldid=701734"-с авсан