Хятадын Үндэсний үзэл

Хятадын үндэсний үзэл гэдгийг Хятад соёлтой ард түмэн Хятад хэмээх нэгэн төр улс байх үзэл гэвэл арай ойлгоход хялбар юм. Гэхдээ энэ тодорхойлолтод хамгийн ярвигтай асуудал нь Хятад гэж хэнийг хэлэх вэ гэсэн асуудал байгаа юм.

Хятадын анхны төр, улс байгуулагдсан түүхийг Шан (Shang Dynasty), өөрөөр Yin Dynasty династийн үеэс тоолбол 3000 гаруй жил болно. Гэхдээ Династи гэдэг нь тэр энэ ургийнхны хаанчлал гэдэгт илүү утга нийцэх бөгөөд бөөн тэмцэл тулааны үр дүнд нэг ургийнхныг нөгөөгөөр солихыг Династи солигдоно гэдгээр ойлговол Династи нь “хятад үндэстэн” гэсэн ойлголт бүрэлдэхэд их л халгаатай байсан шиг байгаа юм.

Америкийн хятад судлаач Lucian W. Pye (1921-2008) Хятадын үндэсний үзлийн илрэх хэлбэр дэндүү өргөн барьцгүй учир Хятад гэж чухам хэн бэ гэдгийг хэлэх бололцоогүй, утгагүй гэж тэмдэглэж байлаа. Гэтэл зарим эрдэмтэд ийм тодорхойгүй байх нь хятадуудад дотоод, гадаадын хямрал, нөлөөнд зохицоход тустай эерэг байсан гэж үзэх нь бий. Хятадын үндэсний үзэлд Ертөнцийг соёл иргэншил, бүдүүлэг зэрлэгүүд гэж хоёр хувааж үзэх зэрэг хятадын ард түмний уламжлалт сэтгэлгээ, Америкийн прогрессивизм, марксизм, Оросын этнолог сэтгэлгээ ул мөрөө үлдээсэн гэж үздэг байна. Тиймээс Хятадын үндэсний үзэлтнүүд нэгдмэл төр улс байхаа хүлээн зөвшөөрдөг ч өөр бусад асуудлаар эрс тэс зөрчилдөх явдал байдаг аж.

19 дүгээр зууны сүүлч үед Хятад гүрэн Манжийн эрхшээлд байсан нь Хятадын үндэсний үзэлд үл нийцэх харш хэмээж бослого тэмцэл гарч байжээ. Сун Ят Сен тунхаглахдаа “Үндэсний тусгаар тогтнолоо сэргээхийн тулд бид юуны өмнө Хятад үндэстнийг сэргээх ёстой. Хятад үндэстнийг сэргээхийн тулд бид зэрлэг манжуудыг Чанбай уулын (Хятад, Хойт Солонгосын хил орчмын уулархаг нутаг. ред.) цаагуур ортол хөөх хэрэгтэй. Зэрлэгүүдээс чөлөөлөгдөхийн тулд бид юуны өмнө адгийн муу, эзэрхэг харгис, дарангуйлагч ялзарсан Манж Чин улсын Засгийг унагаах хэрэгтэй.

Манж чин улсын Засгийг унагаах цорын ганц хэрэгсэл нь хувьсгал хийх явдал мөн” гэж байжээ. БНХАУ-ын албан ёсны үзэл суртал нь Хятад улс - олон үндэстний улс, хэдийгээр хүн амын 90 гаруй хувь нь хан үндэстэн боловч бүх л үндэстний хэл, соёлыг адилхан хүндэтгэнэ гэсэн илэрхийлэлтэй. Гэвч практик дээр жижиг үндэстнээ хан үндэстэн хүний олонлогоор аажмаар уусгаж байгаагаас харахад хятадын үндэсний үзлийг хан үндэстний ноёлох байр суурийг бэхжүүлэх үзэл гэж үзэх нь бий.

1960, 70-аад онуудад Хятадын үндэсний үзэл эх газартаа марксизмтай хутгалдаж илүү интернационалч шинжтэй болсон гэж үздэг. Харин Тайваны хятадуудын хувьд үндэсний үзэл гэдэг нь Сун Ят Сений үзэл санаа, түүний үндэслэсэн Гоминдан намын коммунизмыг эсэргүүцэх үзэл хэлбэртэй болсон байна. Хэдийгээр хятадын үндэсний үзлийг БНХАУ болон Тайваньд өөр өөрөөр ойлгох болсон ч аль аль нь бие биенийхээ нутаг дэвсгэрийг өөрийн гэж үздэгээрээ нэгдмэл юм. Тайваний үндэсний үзэлтнүүдийн хувьд тавигддаг хамгийн том зорилго нь эх газрын Хятад, Тайвань хоёрыг нэгтгэх явдал юм.

БНХАУ, Тайвань аль аль нь 1991 он хүртэл бие биенээ нэгтгэх зорилгоо албан ёсоор зарлаж байсан бөгөөд чухам яаж гэдэг дээр хоёр тал эрс ялгарч иржээ. 1991 оноос Тайвань албан бусаар энэ байр сууринаасаа ухарсан байдаг. Үүний гол шалтгаан нь Тайваний үндэсний үзэлтнүүд дотроо хуваагдсантай холбоотой. Хоёр Хятадыг нэгтгэхийг дэмжигчид байхад мөн өнөөгийн статус кво-г хадгалах нэгэн байх. Тэрч байтугай Тайваний тусгаар тогтнолыг зарлаж БНХАУ, Тайваниас эрс ялгаатай бүгд найрамдах улс байгуулах сонирхолтой хэсэг бий болсон байна. БНХАУ-ын зүгээс Тайванийг тусгаар тогтнолоо зарлавал цэргийн ажиллагаа явуулна хэмээсэн нь тусгаар тогтнохыг эрмэлзэгчдийн цөсийг хөдөлгөсөн байж болох талтай.

Байдлыг хурцатгахгүйн тулд аль аль нь ерөнхийдөө өнөөгийнхөө статус кво-г хадгалах гэдэг дээр чимээгүйхэн санал нэгтэй байгаа бололтой. 1990-ээд онд Зөвлөлт гүрэн задран унаж, эх газрын Хятад эдийн засгийн хувьд хөгжиж байгаа зэрэг нь хятадын үндэсний үзлийг шинэ маягаар харах шаардлагыг бий болгож байна. Нэгэн барууны эрдэмтэн Хятадын Коммунист Нам өнөө цагт коммунист хандлагаа орхисон нь тодорхой бөгөөд ХКН улам хятадчилагдсан л байж таараа хэмээсэн нь хятадын үндэсний үзэл улам гүнзгийрсэн л байж таараа гэдэгтэй утга нэг юм.

Хятадын үндэсний үзлийн тухай ярихад эх газрын Хятад, Тайваниас гадуурх хятадуудын тухай ярих шаардлагатай болно. Далайн чанд дахь хятадууд 1911 оны хувьсгалыг халуунаар дэмжигчид байжээ. Тэдний хувьд БНХАУ, Тайвань харилцан адилгүй бодлого, хандлагатай явж ирсэн байна. Эх газрын Хятад коммунист үзлийн нөлөөгөөр далайн чанд дахь хятадуудыг империализмын гар хөл гэж үзэж тэдэнд тоймжиргүй хандах явдал байсан бол Тайвань хууль ёсны Засгийн газар нь өөрийгөө гэж итгүүлэхийн тулд хилийн чанд дахь хятадуудад ихээхэн ач холбогдол өгдөг байж.

Өөр бусад олон шалтгааны улмаас Сингапур, Малайзын уугуул хятадууд өөрсдийгөө “улс төржсөн хятад”-ын нэг хэсэг гэхээсээ илүү тухайн үндэстэн улсын нэг хэсэг “уугуул хятад “ гэж өөрсдийгөө үзэх болсон байна. Хүйтэн дайн төгсгөл болж коммунизмаас түргэн салсан хятад орны хувьд хятадын үндэсний бахархлыг сэргээх үүрэг роль БНХАУ-д тулгамдаж байна. Ихэвчлэн “эх оронч үзэл” гэсэн нэр томьёо ашигладагч зарим эрдэмтэд “эерэг национализм” гэсэн нэр томьёог хэрэглэхийг санал болгож байгаа юм.